Sud jarayoni ishtirokchilari yaxshi bilishadi — ilgari sudlarda qoralovchi-prokuror o‘zini xuddi vaziyatning egasidek tutar, sudya ham asosan prokuror talab qilgan jazoni belgilardi. Sudlanuvchini oqlashi kerak bo‘lgan advokat esa sudga nomiga qatnashar yoki har qancha jon kuydirmasin uning gapi ko‘p ham inobatga olinmasdi. Boisi shu paytga qadar advokat faoliyati va ijtimoiy himoyasi Konstitutsiya tomonidan himoyalanmagan edi. Yangilanayotgan Konstitutsiyaga ko‘ra endilikda advokatura ham, sud va prokuratura bilan teng maqomda bo‘ladi. Advokatni, uning shaʼni, ish bo‘yicha faoliyatini davlat himoya qiladi.
Mazkur o‘zgarishlar advokatlar faoliyati yaxshilanishi va himoya qilayotgan mijozining huquqlari taʼminlanishi uchun qanchalik ahamiyat kasb etadi? “Daryo” muxbiri advokat Murodilla Tursunov bilan suhbatlashib, shu haqda qiziqdi.
“Tan olish kerak, shu paytga qadar ham bizda advokatura haqida bizda qonunlar, Jinoyat protsessual kodeksda advokatlarning yuridik maqomi belgilab qo‘yilgan edi. Ammo hali advokat maqomini prokuror va sudya bilan tenglashtirish masalasi O‘zbekistonning bosh qomusida aks etmagandi. O‘ylashimcha, bu respublikadagi barcha advokatlar faoliyatini yaxshilashga qaratilgan ijobiy qadam bo‘ldi”, — deydi 2016-yildan beri advokatlik faoliyati bilan shug‘ullanib kelayotgan Murodulla Tursunov.
Advokatning tan olishicha, shu paytga qadar sud jarayonlarida advokatlarning darajasi sudya va prokuror maqomida bir necha barobarga kam bo‘lgan.
“Ilgari advokat sudga qonuniy tayyorgarlik ko‘rib, himoyasi ostidagi aybdorni oqlash uchun barcha dalillarni to‘plab, sudga taqdim qilsa-da, bu dalillar bilan tanishishni ham istamagan prokuror ish hujjatlarini o‘qimay shu jinoyat bo‘yicha qonunchilikda ko‘zda tutilgan javobgarlikdan kelib chiqib, aybdorga muddat so‘rardi. Masalan, o‘g‘rilik bo‘yicha 5 yildan 10 yilgacha ozodlikdan mahrum qilish jazosi bo‘lsa, prokuror 7 yil muddat so‘rab, suddan chiqib ketaverardi.
Ming afsuski, sudya ham asosan prokuror so‘ragan javobgarlik bo‘yicha javobgarlikka tortardi. Holbuki advokat himoyasi ostidagi fuqaroni oqlovchi, uning bu jinoyat ishiga aloqador emasligini isbotlovchi dalillar keltirsa-da, advokat tinglanmasdi. Tinglansa-da, eʼtiborga olinmasdi. Shunaqa paytlarda advokatlarning barcha mehnati yo‘qqa chiqardi. O‘zgartirilayotgan Konstitutsiyada bu kabi holatlarni cheklash uchun advokat maqomini oshirilishi, bu davlat eʼtiborida, himoyasida ekani aytilmoqda. Bu advokatlar uchun katta yutuq aslida”, — deydi advokat.
Advokatning maʼlumot berishicha, yaqinda uning himoyasi ostidagi fuqaroga bosim o‘tkazilib, sodir etmagan jinoyatini bo‘yniga qo‘yish holati kuzatilgan. Advokat esa buni isbotlab bersa-da, sudda prokuror so‘rovi bo‘yicha javobgarlik belgilangan.
“Kuni kecha bir jinoyat ishida qatnashdik. Aybdor giyohvand moddalar oldi-sotdisida ayblanayotgan edi. Himoyam ostidagi fuqaroni Qarshi shahridan ushlab ketishgan va Buxoroga olib borishgan. Eng yomoni hech kimga xabar berilmay, advokati ogohlantirilmay uch kun davomida uni sababsiz olib o‘tirishgan. Shuningdek, himoyam ostidagi fuqaroga advokating kelib-ketuvchi sen biz bilan qolasan, deb uni qo‘rqitib, o‘zlari xohlagandek aybiga iqror qilishgan. Yangi Konstitutsiyada tilga olinayotgan Miranda qoidasi buzilgan.
Bundan tashqari, tergov jarayonida ham ayblanuvchi sudga olib borilib, menga xabar qilinmay, davlat tomonidan ajratilgan advokat orqali ishni hal etishga urinish bo‘lgan. Xullas sud ayblanuvchiga nisbatan ozodlikdan cheklash jazosini qo‘llagan. Aslida taqdim etilgan hujjatlarga ko‘ra, oqlanishi kerak edi. 2-3 oy qamoqda o‘tirgan 19 yoshli yigit o‘ziga tayinlangan noqonuniy jazoga ham rozi bo‘lib, shikoyat qilishni ham istamayapti, meni tinch qo‘yishsa bo‘ldi degan fikrga kelib qolgan”, — deydi Murodulla Tursunov.
Advokat yangilanayotgan Konstitutsiyadan mamnun ekanini, bu kabi voqea respublika tarixida bo‘lmaganini aytmoqda.
“Advokatlar maqomini oshirish uchun, ularning mavqeyini prokuror va sudyalarga tenglashtirish uchun advokatlarning daxlsizligini ham taʼminlash kerak. Yangilanayotgan Konstitutsiyada advokatning shaʼni va ish faoliyatini davlat himoya qilmoqchiligi taʼkidlanmoqda. O‘ylaymizki, bu ularning daxlsizligi taʼminlanishi uchun katta ahamiyat kasb etadi”, — deydi advokat.
Izoh (0)