Versal saroyida Germaniyaning imperiya deya e’lon qilinishi, yorib o‘tilgan Leningrad qamali va bir kunga ishlamay qolgan Wikipedia. Kun xronologiyasida 18-yanvar

18-yanvar sanasiga bog‘liq diqqatga sazovor voqealar qatoridan Versal saroyida Germaniyaning imperiya deya e’lon qilinishi, Leningrad qamalining yorib o‘tilishi hamda bir kunga ishlamay qolgan Wikipedia’ga oid faktlar o‘rin olgan.

Fransuzlarning kamsitilishi: Germaniya qanday qilib imperiyaga aylangan edi?

1871-yil 18-yanvar kuni Prussiya qiroli Vilgelm I Versal saroyida Germaniya imperatori (kayzer) etib e’lon qilingan. 1870—1871-yilgi urushda Fransiyaning mag‘lubiyatga uchrashi va Germaniyaning yagona davlatga birlashuvi bilan nemis xalqi tarixida yangi davr — Ikkinchi reyx boshlangan. U 962-yilda Buyuk Otton tomonidan asos solingan Birinchi reyxning ramziy davomi edi va 1806-yilga qadar mavjud bo‘lgan.

1061 yil oldin Germaniya qiroli Qadimgi Rim shahrida Rim papasining qo‘lidan gulchambarni qabul qilib olgan. Imperatorlik maqomi Otton I ga mutlaq hokimiyatni taqdim etib, uni boshqa insonlardan ustun qo‘yilishiga sababchi bo‘lgan. O‘tgan an’analarga muvofiq 1871-yilda Vilgelm I ga eng hashamatli tarzda — fransuz monaxlari qarorgohida toj kiydirilgan. 1870-yil oktabrdan Prussiya armiyasi bosh shtabi tomonidan egallangan Versal fransuzlarni yanada yerga urish uchun marosim o‘tkaziladigan joy sifatida ataydan tanlangan edi. Vilgelm I aynan shu yerdan o‘z qo‘shinlarini boshqargan.

Vilgelm I imperator unvonini “bundan buyon nemis xalqi o‘zining mashaqqatli va jasoratli kurashi uchun mukofot sifatida Germaniya xavfsizligini ta’minlaydigan chegaralar ichida mustahkam tinchlik o‘rnatishi umidida” qabul qilgan. U Berlinga butun xalq mehriga sazovor bo‘lgan g‘olib sifatida qaytgandi.

Germaniyaning birinchi imperatori Rossiya imperatori Aleksandr II ning amakisi edi: Vilgelm I ning tug‘ishgan singlisi malika Friderika Sharlott Vilgelmina Nikolay I ning rafiqasi va Aleksandr II ning onasi bo‘lgan. Aytgancha, sovet tarixchilari Aleksandr II ni “amakisini hurmat qilishda” va birlashgan militaristik Germaniyaning shakllanishiga hissa qo‘shganlikda ayblagan.

1871-yil aprelda parlament tomonidan butun imperiya konstitutsiyasi qabul qilingan. Vilgelm I birlashgan derjava rahbari va ittifoq prezidentiga aylangan. Imperiya 22 ta monarxiyadan va uchta erkin shahar — Gamburg, Bremen va Lyubekdan iborat federatsiya tamoyiliga asosan shakllantirilgan. Ushbu davlatlarning har biri ayrim mustaqilligini saqlab qolgan. Ularning o‘z hukumatlari va parlamenti bo‘lgan. Yangi konstitutsiya bo‘yicha mahalliy sulolalar ham saqlanib qolgan, bu Germaniyaning monarxik ruhiyati va an’analarini mustahkamlashga xizmat qilishi kerak edi.

Fransiya bilan tinchlik shartnomasi imzolanganidan keyin 1871-yil 10-may kuni Elzas va Lotaringiya imperiyaga qo‘shilgan. Konstitutsiya imperatorga ulkan hokimiyatni taqdim etardi, biroq butun tashqi va ichki siyosatini qurgan hokimiyatning birinchi shaxsi Otto fon Bismark bo‘lib qolgan. 1871-yilda birlashgan Germaniya me’mori imperiyaning birinchi kansleriga aylangan. Xalq orasidagi mashhurligiga qo‘shimcha ravishda, u knyaz unvoni va yangi qasrga ega bo‘lgan.

Vilgelm I shaxsiy fazilatlari tufayli o‘ziga yuklangan roldan juda mamnun edi va ortiqcha narsaga da’vogarlik qilmagan. Uning zamondoshlari Bismarkdan farqli o‘laroq, monarxni o‘ziga xos shaxs deb hisoblamagan. Shu bilan birga, u tirishqoq mehnatga moyilligi, niyatini amalga oshirishdagi matonatliligi, mustahkam irodasi, odamlarni ochib, ularning iste’dodini o‘z maqsadiga erishish yo‘lida ishlatish qobiliyati bilan ajralib turardi. Vilgelm I armiya ishlari bilan faol qiziqqan va Germaniya qurolli kuchlari modernizatsiyasiga butun sa’y-harakatlarini yo‘naltirgan.

Germaniya imperiyasi e’lon qilingan paytdan boshlab 1914-yilgacha bo‘lgan vaqt Yevropa tarixidagi urushlarsiz davom etgan eng uzoq davrlardan biri hisoblanadi. Biroq Bismark tanlagan hokimiyatni rivojlantirish modeli, ko‘plab tarixchilarning fikriga ko‘ra, Berlinning butun qit’ada va hatto butun dunyoda yetakchilik qilish istagini o‘z zimmasiga olardi. Tashqi siyosatning tegishli kursi Bismarkning erta nafaqaga chiqishi va oliy hokimiyat Vilgelm I ning nabirasi Vilgelm II qo‘lida to‘planishidan keyin yanada aniqlashgan. Uning maqsadi faol mustamlakachilik faoliyati, dunyoni qayta taqsimlash va Germaniya tomonidan Britaniya imperiyasi bilan taqqoslanadigan kuchga erishish edi.

Ikkinchi reyx 1918-yilgacha, nemislar Birinchi jahon urushida mag‘lubiyatga uchrab, Vilgelm II inqilob fonida taxtdan voz kechgan holda Niderlandiyaga qochib ketgunga qadar faoliyat ko‘rsatgan.

Leningrad qamalining yorib o‘tilishi

1943-yil 18-yanvar kuni “Uchqun” operatsiyasi boshlangan bo‘lib, sovet qo‘shinlari Leningrad qamalini yorib o‘tishga muvaffaq bo‘lgandi.

Leningrad blokadasi — salkam uch yil davom etgan harbiy qamal bo‘lib, hozirgi Rossiyaning Sankt-Peterburg shahrida bo‘lib o‘tgan. Qamal Ikkinchi jahon urushi davrida Moviy divizion vakillari – nemis, fin va ispan qo‘shinlari tomonidan shaharni egallash va uni yo‘q qilish maqsadida amalga oshirilgan edi.

Leningrad jangidan avval nemis askarlari ko‘plab yo‘llarni bosib o‘tgan va nihoyat, 1941-yilning 5-sentabr sanasida Leningradni to‘laqonli egallab olgan va uni butun mamlakatdan uzib qo‘ygan. 871 kun davom etgan qamal boshlangach, Leningrad bilan aloqalar faqatgina ikki yo‘l orqali – Ladoga ko‘li va havo orqali saqlanib qolgan.

Shahar egallab olingandan so‘ng oziq-ovqat va yoqilg‘i taqchilligi boshlandi. Leningradga kirib-chiqish faqatgina Ladoga ko‘li orqali bo‘lgani sababli tashqariga kemada chiqish mumkin edi xolos, uning ustiga ko‘l atrofida dushman dengiz kuchlari izg‘ib yurar edi. Ushbu transport arteriyasining quvvati shahar ehtiyojlarini qondirish uchun yetmadi va natijada Leningrad keng ko‘lamli ocharchilikka duchor bo‘lgandi. Qishga kelib muammo soni yana bittaga ortdi – issiqlik. Ushbu muammolar yanada og‘irlashib, 100 minglab aholining yostig‘ini quritgan.

1940-yilning 18-dekabrida Gitler “Barbarossa” operatsiyasi deb nomlangan 21-direktivani imzoladi. Ushbu rejada uchta asosiy yo‘nalish bo‘yicha SSSRga uch guruh qo‘shinlari tomonidan hujum qilish nazarda tutilgan edi: “Shimol” guruhi Leningradga, “Markaz” Moskvaga va “Janub” Kiyevga.

1941-yilning 22-iyunida Germaniya SSSRga hujum uyushtirgan. Bu kunda Leningrad shahri va viloyatida, boshqa ko‘plab shaharlar kabi harbiy (favqulodda) holat e’lon qilingan. Leningrad harbiy-okrug qo‘mondoni general-leytenant Popov Luga hududida Pskov yo‘nalishida qo‘shimcha mudofaa chizig‘ini yaratish bo‘yicha buyruq olgan. Leningradga, asosan, himoyalanish uchun qal’alar qurishga katta ishchi kuchi kerak bo‘ldi. Muddatli harbiy xizmatga 16 yoshdan 50 yoshgacha bo‘lgan erkaklar va 16 yoshdan 45 yoshgacha bo‘lgan ayollar jalb qilingan.

Ishli aholi o‘z ishidan so‘ng jamoat ishlarida uch soat, ishsizlar esa sakkiz soat ishlashi majburiy qilib belgilangan. Qurilish ishlari yetti kun ketma-ket ishdan so‘ng to‘rt kun dam olish kunlari shaklida o‘tkazilgan. Mudofaa inshootlari Leningrad yaqiniga ham, ichiga ham qurilgan. 1941-yilning 20-avgust holatiga ko‘ra, Leningradda 814 ming kishiga mo‘ljallangan bombadan himoyalovchi va 672 ming kishilik 336 ta chiziqli quvur-xandaqlar mavjud edi. Bu bilan bir vaqtda 65 ming kishini o‘z bag‘riga sig‘dira oladigan yana 383 ta boshpana barpo etilayotgan edi.

12-iyul kuni navbatdagi nemis bo‘linmalari Luga hududiga yetib bordi, u yerda esa nemislar hujumi kechiktirildi. Charchagan harbiy guruh Leningrad tomon ozgina oldinga yurdi, xolos. Ruslar ushbu to‘xtalishdan foydalanib, oz bo‘lsa-da tayyorgarlik ko‘rib olgan. Germaniyaning hujumi bir necha haftaga cho‘zildi. Shahar qo‘lga kiritilmagach, Gitler ushbu to‘xtalishlardan norozi bo‘ldi. U sentabrdan kechiktirmasdan Leningradni bosib olish rejasini tayyorlash uchun “Shimol” harbiy guruhiga maxsus tashrif uyushtirgan.

Gitler va harbiylarning ko‘plab muhokamalaridan so‘ng nemis askarlari qayta yig‘ildi va Katta Sabskda ilgari egallab olingan plasedarmdan boshlab Krasnogvardeys yo‘nalishi bo‘yicha hujumlar boshlashdi. Bir necha kundan so‘ng Luga mudofaasi yorib o‘tildi. 15-avgustda nemislar Novgorodni, 20-avgust — Chudovni, 30-avgust esa nemis qo‘shinlari Leningradni mamlakat bilan bog‘laydigan so‘nggi temiryo‘lni ham kesib tashlagan.

8-sentabr kuni “Shimol” harbiylari Shlisserburgni bosib olgan, bu shaharni nazorat qilish bilan Leningradning quruqlikdagi aloqalarini butunlay uzish mumkin edi. Shimol tomondan finlyandiyalik askarlar shaharni qurshab oldi, shu kundan boshlab 872 kunlik qamal boshlangan. Bosib olingan hududlarning umumiy maydoni 5 ming kvadrat kilometr edi. “Qamal uzugi” ichiga Boltiq floti, Leningrad frontining aksar qismi va ko‘plab oddiy aholi kirgandi. Qo‘shinlar va shaharning barcha tinch aholisini qo‘shib hisoblaganda 2,5 milliondan ortiqroq kishi blokadada bo‘lgan. Leningrad osmonida endi erkinlik bulutlari yo‘q edi, barcha temiryo‘l, daryo va avtomobil aloqalari uzilgan. Boshqa shaharlar bilan aloqalar faqatgina havo va Ladoga ko‘li orqali qattiq nazorat bilan bo‘layotgan edi.

10-sentabrda Gitlerning 15 ta ko‘chma bo‘linmani “Markaz”ga o‘tkazish to‘g‘risidagi buyrug‘iga bo‘ysunmasdan Fon Leeb Leningradga hujum boshlab yuboradi. Natija kutilganidek bo‘ldi — shahar atrofidagi sovet qo‘shinlari mudofaasi buzilgan.

Bir sutkaga ishlamay qolgan Wikipedia

2012-yil 18-yanvar kuni Wikipedia AQSHda internet qaroqchilikka qarshi kurash bo‘yicha qonun loyihasi muhokama qilinganiga norozilik bildirib, bir sutkaga saytning ingliz tilidagi versiyasini yopib qo‘ygandi. Saytning istalgan sahifasini ochishga uringan tashrif buyuruvchilar “Erkin bilimsiz dunyoni tasavvur qiling” yozuvi tushirilgan qora ekranga duch kelgan.

Shuningdek, o‘sha kuni Wikipedia’ning boshqa tillardagi bo‘limlariga, jumladan, rus tilidagi versiyasiga “So‘z erkinligi xavf ostiga” gapi tushirilgan qora chiziq joylashtirilgan. Erkin internet-ensiklopediyaga shuningdek, Reddit “xalq yangiliklari” va Boing Boing blog-platformasi ham qo‘shilgandi.

Ushbu resurslar foydalanuvchilari AQSH Kongressida muhokama qilingan “Internet qaroqchilikni to‘xtatish” va “Intellektual mulk himoyasi” qonun loyihalariga qarshi chiqish qilgan. Wikipedia asoschisi Jimmi Uels BBC’ga bergan intervyusida mazkur qonunga nisbatan o‘z munosabatini bildirgandi: “Sopa himoyachilari o‘z raqiblarini qaroqchilikka yo‘l ochmoqchi bo‘lgan yoki qaroqchilarni himoya qilmoqchi bo‘lgan odamlar deb atashadi. Aslida qonun loyihasi shu qadar keng va yomon yozilganki, qabul qilingudek bo‘lsa, qaroqchilikka qarshi kurashga umuman aloqasi bo‘lmagan ko‘plab holatlarga zarba beradi”.

Wikipedia sayti asoschilari o‘z foydalanuvchilariga insoniyat tarixidagi eng yirik ensiklopediyani yaratish uchun millionlab soat va 10 yildan ortiq vaqt sarflaganini bildirgan. AQSH Kongressi esa ochiq va erkin internetga “halokatli zarbani” berishga qaratilgan qonun loyihasini ko‘rib chiqqan.

AQSh Kongressi Vakillar palatasida Sopa tashabbuskorlari mazkur qonun loyihasi orqali “qallob saytlar”ning pul ishlashlarini to‘xtatish maqsad qilinganini bildirgan. Hujjat kontent egalari va AQSH hukumatiga qaroqchilik bilan bog‘liq saytlarni yopishni talab qilish uchun qonuniy choralar ko‘rish vakolatini berishi kerak edi.

Shuningdek, u AQSHda joylashgan internet-provayderlar, qidiruv va to‘lov tizimlari va reklama tarmoqlaridan noqonuniy faoliyatga aloqadorlikda gumon qilingan xorijiy manbalar bilan o‘zaro aloqada bo‘lishni yoki ular bilan bog‘lanishni to‘xtatishni talab qilardi.

Oq uy tomonidan qonun loyihalarini blokirovka qilish ehtimoliga qaramay, Wikipedia internet-ensiklopediyaning ingliz bo‘limi ma’murlari kompaniya tarixida birinchi ommaviy norozilik namoyishini o‘tkazishga qaror qilgan, chunki ularning fikriga ko‘ra, ushbu qonun “jahon tarmog'ining erkinligi va ochiqligiga qattiq zarba beradi”.

Shu bilan birga, o‘shanda Twitter kompaniyasi rahbari Dik Kostolo mikrobloklar sayti aksiyaga qo‘shiladimi degan savolga quyidagicha javob bergandi: “Global korxonani bitta mamlakat siyosatiga javob sifatida yopish — bu shunchaki ahmoqlik”.

“Kun xronologiyasi” loyihasi doirasida har kuni ertalab soat 09:30 da ushbu sanaga bog‘liq eng muhim va qiziqarli voqealar yoritib boriladi.