Версал саройида Германиянинг империя дея эълон қилиниши, ёриб ўтилган Ленинград қамали ва бир кунга ишламай қолган Wikipedia. Кун хронологиясида 18 январь

18 январь санасига боғлиқ диққатга сазовор воқеалар қаторидан Версал саройида Германиянинг империя дея эълон қилиниши, Ленинград қамалининг ёриб ўтилиши ҳамда бир кунга ишламай қолган Wikipedia’га оид фактлар ўрин олган.

Французларнинг камситилиши: Германия қандай қилиб империяга айланган эди?

1871 йил 18 январь куни Пруссия қироли Вилгелм I Версал саройида Германия императори (кайзер) этиб эълон қилинган. 1870—1871 йилги урушда Франциянинг мағлубиятга учраши ва Германиянинг ягона давлатга бирлашуви билан немис халқи тарихида янги давр — Иккинчи рейх бошланган. У 962 йилда Буюк Оттон томонидан асос солинган Биринчи рейхнинг рамзий давоми эди ва 1806 йилга қадар мавжуд бўлган.

1061 йил олдин Германия қироли Қадимги Рим шаҳрида Рим папасининг қўлидан гулчамбарни қабул қилиб олган. Императорлик мақоми Оттон I га мутлақ ҳокимиятни тақдим этиб, уни бошқа инсонлардан устун қўйилишига сабабчи бўлган. Ўтган анъаналарга мувофиқ 1871 йилда Вилгелм I га энг ҳашаматли тарзда — француз монахлари қароргоҳида тож кийдирилган. 1870 йил октябрдан Пруссия армияси бош штаби томонидан эгалланган Версал французларни янада ерга уриш учун маросим ўтказиладиган жой сифатида атайдан танланган эди. Вилгелм I айнан шу ердан ўз қўшинларини бошқарган.

Вилгелм I император унвонини «бундан буён немис халқи ўзининг машаққатли ва жасоратли кураши учун мукофот сифатида Германия хавфсизлигини таъминлайдиган чегаралар ичида мустаҳкам тинчлик ўрнатиши умидида» қабул қилган. У Берлинга бутун халқ меҳрига сазовор бўлган ғолиб сифатида қайтганди.

Германиянинг биринчи императори Россия императори Александр II нинг амакиси эди: Вилгелм I нинг туғишган синглиси малика Фридерика Шарлотт Вилгелмина Николай I нинг рафиқаси ва Александр II нинг онаси бўлган. Айтганча, совет тарихчилари Александр II ни «амакисини ҳурмат қилишда» ва бирлашган милитаристик Германиянинг шаклланишига ҳисса қўшганликда айблаган.

1871 йил апрелда парламент томонидан бутун империя конституцияси қабул қилинган. Вилгелм I бирлашган держава раҳбари ва иттифоқ президентига айланган. Imperiya 22 та монархиядан ва учта эркин шаҳар — Гамбург, Бремен ва Любекдан иборат федерация тамойилига асосан шакллантирилган. Ушбу давлатларнинг ҳар бири айрим мустақиллигини сақлаб қолган. Уларнинг ўз ҳукуматлари ва парламенти бўлган. Янги конституция бўйича маҳаллий сулолалар ҳам сақланиб қолган, бу Германиянинг монархик руҳияти ва анъаналарини мустаҳкамлашга хизмат қилиши керак эди.

Франция билан тинчлик шартномаси имзоланганидан кейин 1871 йил 10 май куни Элзас ва Лотарингия империяга қўшилган. Конституция императорга улкан ҳокимиятни тақдим этарди, бироқ бутун ташқи ва ички сиёсатини қурган ҳокимиятнинг биринчи шахси Отто фон Бисмарк бўлиб қолган. 1871 йилда бирлашган Германия меъмори империянинг биринчи канцлерига айланган. Халқ орасидаги машҳурлигига қўшимча равишда, у княз унвони ва янги қасрга эга бўлган.

Вилгелм I шахсий фазилатлари туфайли ўзига юкланган ролдан жуда мамнун эди ва ортиқча нарсага даъвогарлик қилмаган. Унинг замондошлари Бисмаркдан фарқли ўлароқ, монархни ўзига хос шахс деб ҳисобламаган. Шу билан бирга, у тиришқоқ меҳнатга мойиллиги, ниятини амалга оширишдаги матонатлилиги, мустаҳкам иродаси, одамларни очиб, уларнинг истеъдодини ўз мақсадига эришиш йўлида ишлатиш қобилияти билан ажралиб турарди. Вилгелм I армия ишлари билан фаол қизиққан ва Германия қуролли кучлари модернизациясига бутун саъй-ҳаракатларини йўналтирган.

Германия империяси эълон қилинган пайтдан бошлаб 1914 йилгача бўлган вақт Европа тарихидаги урушларсиз давом этган энг узоқ даврлардан бири ҳисобланади. Бироқ Бисмарк танлаган ҳокимиятни ривожлантириш модели, кўплаб тарихчиларнинг фикрига кўра, Берлиннинг бутун қитъада ва ҳатто бутун дунёда етакчилик қилиш истагини ўз зиммасига оларди. Ташқи сиёсатнинг тегишли курси Бисмаркнинг эрта нафақага чиқиши ва олий ҳокимият Вилгелм I нинг набираси Вилгелм II қўлида тўпланишидан кейин янада аниқлашган. Унинг мақсади фаол мустамлакачилик фаолияти, дунёни қайта тақсимлаш ва Германия томонидан Британия империяси билан таққосланадиган кучга эришиш эди.

Иккинчи рейх 1918 йилгача, немислар Биринчи жаҳон урушида мағлубиятга учраб, Вилгелм II инқилоб фонида тахтдан воз кечган ҳолда Нидерландияга қочиб кетгунга қадар фаолият кўрсатган.

Ленинград қамалининг ёриб ўтилиши

1943 йил 18 январь куни «Учқун» операцияси бошланган бўлиб, совет қўшинлари Ленинград қамалини ёриб ўтишга муваффақ бўлганди.

Ленинград блокадаси — салкам уч йил давом этган ҳарбий қамал бўлиб, ҳозирги Россиянинг Санкт-Петербург шаҳрида бўлиб ўтган. Қамал Иккинчи жаҳон уруши даврида Мовий дивизион вакиллари – немис, фин ва испан қўшинлари томонидан шаҳарни эгаллаш ва уни йўқ қилиш мақсадида амалга оширилган эди.

Ленинград жангидан аввал немис аскарлари кўплаб йўлларни босиб ўтган ва ниҳоят, 1941 йилнинг 5 сентябрь санасида Ленинградни тўлақонли эгаллаб олган ва уни бутун мамлакатдан узиб қўйган. 871 кун давом этган қамал бошлангач, Ленинград билан алоқалар фақатгина икки йўл орқали – Ладога кўли ва ҳаво орқали сақланиб қолган.

Шаҳар эгаллаб олингандан сўнг озиқ-овқат ва ёқилғи тақчиллиги бошланди. Ленинградга кириб-чиқиш фақатгина Ладога кўли орқали бўлгани сабабли ташқарига кемада чиқиш мумкин эди холос, унинг устига кўл атрофида душман денгиз кучлари изғиб юрар эди. Ушбу транспорт артериясининг қуввати шаҳар эҳтиёжларини қондириш учун етмади ва натижада Ленинград кенг кўламли очарчиликка дучор бўлганди. Қишга келиб муаммо сони яна биттага ортди – иссиқлик. Ушбу муаммолар янада оғирлашиб, 100 минглаб аҳолининг ёстиғини қуритган.

1940 йилнинг 18 декабрида Гитлер «Барбаросса» операцияси деб номланган 21-директивани имзолади. Ушбу режада учта асосий йўналиш бўйича СССРга уч гуруҳ қўшинлари томонидан ҳужум қилиш назарда тутилган эди: «Шимол» гуруҳи Ленинградга, «Марказ» Москвага ва «Жануб» Киевга.

1941 йилнинг 22 июнида Германия СССРга ҳужум уюштирган. Бу кунда Ленинград шаҳри ва вилоятида, бошқа кўплаб шаҳарлар каби ҳарбий (фавқулодда) ҳолат эълон қилинган. Ленинград ҳарбий-округ қўмондони генерал-лейтенант Попов Луга ҳудудида Псков йўналишида қўшимча мудофаа чизиғини яратиш бўйича буйруқ олган. Ленинградга, асосан, ҳимояланиш учун қалъалар қуришга катта ишчи кучи керак бўлди. Муддатли ҳарбий хизматга 16 ёшдан 50 ёшгача бўлган эркаклар ва 16 ёшдан 45 ёшгача бўлган аёллар жалб қилинган.

Ишли аҳоли ўз ишидан сўнг жамоат ишларида уч соат, ишсизлар эса саккиз соат ишлаши мажбурий қилиб белгиланган. Қурилиш ишлари етти кун кетма-кет ишдан сўнг тўрт кун дам олиш кунлари шаклида ўтказилган. Мудофаа иншоотлари Ленинград яқинига ҳам, ичига ҳам қурилган. 1941 йилнинг 20 август ҳолатига кўра, Ленинградда 814 минг кишига мўлжалланган бомбадан ҳимояловчи ва 672 минг кишилик 336 та чизиқли қувур-хандақлар мавжуд эди. Бу билан бир вақтда 65 минг кишини ўз бағрига сиғдира оладиган яна 383 та бошпана барпо этилаётган эди.

12 июль куни навбатдаги немис бўлинмалари Луга ҳудудига етиб борди, у ерда эса немислар ҳужуми кечиктирилди. Чарчаган ҳарбий гуруҳ Ленинград томон озгина олдинга юрди, холос. Руслар ушбу тўхталишдан фойдаланиб, оз бўлса-да тайёргарлик кўриб олган. Германиянинг ҳужуми бир неча ҳафтага чўзилди. Шаҳар қўлга киритилмагач, Гитлер ушбу тўхталишлардан норози бўлди. У сентябрдан кечиктирмасдан Ленинградни босиб олиш режасини тайёрлаш учун «Шимол» ҳарбий гуруҳига махсус ташриф уюштирган.

Гитлер ва ҳарбийларнинг кўплаб муҳокамаларидан сўнг немис аскарлари қайта йиғилди ва Катта Сабскда илгари эгаллаб олинган пласедармдан бошлаб Красногвардейс йўналиши бўйича ҳужумлар бошлашди. Бир неча кундан сўнг Луга мудофааси ёриб ўтилди. 15 августда немислар Новгородни, 20 август — Чудовни, 30 август эса немис қўшинлари Ленинградни мамлакат билан боғлайдиган сўнгги темир йўлни ҳам кесиб ташлаган.

8 сентябрь куни «Шимол» ҳарбийлари Шлиссербургни босиб олган, бу шаҳарни назорат қилиш билан Ленинграднинг қуруқликдаги алоқаларини бутунлай узиш мумкин эди. Шимол томондан финляндиялик аскарлар шаҳарни қуршаб олди, шу кундан бошлаб 872 кунлик қамал бошланган. Босиб олинган ҳудудларнинг умумий майдони 5 минг квадрат километр эди. «Қамал узуги» ичига Болтиқ флоти, Ленинград фронтининг аксар қисми ва кўплаб оддий аҳоли кирганди. Қўшинлар ва шаҳарнинг барча тинч аҳолисини қўшиб ҳисоблаганда 2,5 миллиондан ортиқроқ киши блокадада бўлган. Ленинград осмонида энди эркинлик булутлари йўқ эди, барча темир йўл, дарё ва автомобиль алоқалари узилган. Бошқа шаҳарлар билан алоқалар фақатгина ҳаво ва Ладога кўли орқали қаттиқ назорат билан бўлаётган эди.

10 сентябрда Гитлернинг 15 та кўчма бўлинмани «Марказ»га ўтказиш тўғрисидаги буйруғига бўйсунмасдан Фон Лееб Ленинградга ҳужум бошлаб юборади. Натижа кутилганидек бўлди — шаҳар атрофидаги совет қўшинлари мудофааси бузилган.

Бир суткага ишламай қолган Wikipedia

2012 йил 18 январь куни Wikipedia АҚШда интернет қароқчиликка қарши кураш бўйича қонун лойиҳаси муҳокама қилинганига норозилик билдириб, бир суткага сайтнинг инглиз тилидаги версиясини ёпиб қўйганди. Сайтнинг исталган саҳифасини очишга уринган ташриф буюрувчилар «Эркин билимсиз дунёни тасаввур қилинг» ёзуви туширилган қора экранга дуч келган.

Шунингдек, ўша куни Wikipedia’нинг бошқа тиллардаги бўлимларига, жумладан, рус тилидаги версиясига «Сўз эркинлиги хавф остига» гапи туширилган қора чизиқ жойлаштирилган. Эркин интернет-энциклопедияга шунингдек, Reddit «халқ янгиликлари» ва Боинг Боинг блог-платформаси ҳам қўшилганди.

Ушбу ресурслар фойдаланувчилари АҚШ Конгрессида муҳокама қилинган «Интернет қароқчиликни тўхтатиш» ва «Интеллектуал мулк ҳимояси» қонун лойиҳаларига қарши чиқиш қилган. Wikipedia асосчиси Жимми Уэльс BBC’га берган интервьюсида мазкур қонунга нисбатан ўз муносабатини билдирганди: «Сопа ҳимоячилари ўз рақибларини қароқчиликка йўл очмоқчи бўлган ёки қароқчиларни ҳимоя қилмоқчи бўлган одамлар деб аташади. Аслида қонун лойиҳаси шу қадар кенг ва ёмон ёзилганки, қабул қилингудек бўлса, қароқчиликка қарши курашга умуман алоқаси бўлмаган кўплаб ҳолатларга зарба беради».

Wikipedia сайти асосчилари ўз фойдаланувчиларига инсоният тарихидаги энг йирик энциклопедияни яратиш учун миллионлаб соат ва 10 йилдан ортиқ вақт сарфлаганини билдирган. АҚШ Конгресси эса очиқ ва эркин интернетга «ҳалокатли зарбани» беришга қаратилган қонун лойиҳасини кўриб чиққан.

АҚШ Конгресси Вакиллар палатасида Сопа ташаббускорлари мазкур қонун лойиҳаси орқали «қаллоб сайтлар»нинг пул ишлашларини тўхтатиш мақсад қилинганини билдирган. Ҳужжат контент эгалари ва АҚШ ҳукуматига қароқчилик билан боғлиқ сайтларни ёпишни талаб қилиш учун қонуний чоралар кўриш ваколатини бериши керак эди.

Шунингдек, у АҚШда жойлашган интернет-провайдерлар, қидирув ва тўлов тизимлари ва реклама тармоқларидан ноқонуний фаолиятга алоқадорликда гумон қилинган хорижий манбалар билан ўзаро алоқада бўлишни ёки улар билан боғланишни тўхтатишни талаб қиларди.

Оқ уй томонидан қонун лойиҳаларини блокировка қилиш эҳтимолига қарамай, Wikipedia интернет-энциклопедиянинг инглиз бўлими маъмурлари компания тарихида биринчи оммавий норозилик намойишини ўтказишга қарор қилган, чунки уларнинг фикрига кўра, ушбу қонун «жаҳон тармоғининг эркинлиги ва очиқлигига қаттиқ зарба беради».

Шу билан бирга, ўшанда Twitter компанияси раҳбари Дик Костоло микроблоклар сайти акцияга қўшиладими деган саволга қуйидагича жавоб берганди: «Глобал корхонани битта мамлакат сиёсатига жавоб сифатида ёпиш — бу шунчаки аҳмоқлик».

«Кун хронологияси» лойиҳаси доирасида ҳар куни эрталаб соат 09:30 да ушбу санага боғлиқ энг муҳим ва қизиқарли воқеалар ёритиб борилади.