Олимлар интернетдан фойдаланиш илгари ўйланганидек фақат ёрдам бермасдан, балки ижодий фикрлашга тўсқинлик қилиши мумкинлигини аниқлади: бу вазият, айниқса, ғоялар якка тартибда ёки гуруҳда пайдо бўлишига боғлиқ.
Карнеги-Меллон университети мутахассислари интернетдаги маълумотларга кириш ижодий имкониятларни кенгайтирадими ёки аксинча, уларни чеклаб, “фиксация” деб аталадиган ҳолатни келтириб чиқарадими, шуни аниқлашга қарор қилди. Фиксация — бу инсон аллақачон маълум бўлган мисоллар ва ғоялар таъсирида бир хил фикрлаш усулида қолиб кетишидир.
Тадқиқотда 244 нафар талаба иштирок этди. Улар тасодифий равишда Google’га кира оладиган ва кира олмайдиган гуруҳларга бўлинди. Иштирокчиларга уч дақиқа ичида соябон ва қалқон каби нарсалардан фойдаланишнинг иложи борича кўпроқ ғайриоддий усулларини ўйлаб топиш вазифаси берилди. Бу объектлар мавжуд онлайн ассоциациялар сонидаги фарқлар туфайли танланган: “соябон” сўрови бўйича Google “қалқон” сўзига қараганда кўпроқ хилма-хил натижаларни беради. Тадқиқотчилар одатий ақлий ҳужум вазиятини моделлаштирган ҳолда якка тартибда ва гуруҳларда таклиф қилинган ғояларнинг сони ва сифатини баҳолади.
Маълум бўлишича, шахсий даражада Google’дан фойдаланиш ҳақиқатан ҳам кўпроқ ғоялар яратишга ёрдам берган, аммо бу фақат интернет кенг кўламли вариантларни таклиф қилгандагина, масалан, соябон ҳолати каби, самарали бўлган. Бироқ интернетда маълумотлар кам бўлган ҳолларда ундан фойдаланиш ҳеч қандай устунлик бермаган.
Энг қизиқарли натижалар эса гуруҳ ижодкорлигини таҳлил қилишда намоён бўлди. Google’га киришга имкони бўлмаган гуруҳлар, айниқса, иштирокчилар сони ошган сайин янада хилма-хил ва ўзига хос ғояларни илгари сурдилар. Интернетдан фойдаланганлар эса кўпинча бир хил ёки ўхшаш хулосаларга келишган, бу эса умумий ижодий хилма-хилликни пасайтирган. Интернетсиз гуруҳлар кўпинча ноёб, фақат битта иштирокчида пайдо бўлган “ноёб” ғояларни яратди — бу эса ўз навбатида жамоавий ижодкорликни оширишга хизмат қилди.
Мутахассислар ғоялар сифатини фойдалилик, янгилик ва умумий ижодкорлик мезонлари бўйича баҳолаганида, интернетсиз гуруҳлар Google’дан фойдаланганлардан устун ёки камида тенг эканлигини аниқлади. Офлайн гуруҳларнинг устунлиги, айниқса, самарадорлик ва ижодкорликда яққол кўзга ташланди, ғояларнинг янгилиги эса турлича эди.
Тадқиқот муаллифларидан бири, профессор Дэнни Оппенгеймер таъкидлашича, биринчи марта интернет-қидирув фикрлаш доирасини чеклаш эффектини келтириб чиқаришини эмпирик жиҳатдан тасдиқлаш имконияти пайдо бўлди. Одамлар умумий жавобларни кўриб, кўпроқ бир хил тоифада фикрлай бошлади ва кутилмаган вариантларни эътибордан четда қолдирди.
Тадқиқотнинг ўзига хос чекловлари мавжуд: унда фақат иккита фан қўлланган, сессиялар қисқа бўлган ва иштирокчилар нисбатан бир хил, академик жиҳатдан муваффақиятли гуруҳни ташкил этган. Шундай бўлса-да, иш натижалари ижодкорлик талаб этиладиган вазифаларни ечишда технологиялардан қандай фойдаланаётганимиз ҳақида ўйлашга ундайди. Муаллифлар таъкидлашича, интернетдан бутунлай воз кечиш шарт эмас, аммо у қайси ҳолатларда, айниқса, гуруҳ ишида фикрлаш ўзига хослигига зарар етказиши мумкинлигини англаш муҳимдир.
Изоҳ (0)