Darhaqiqat, Ilon Mask yoki Bill Geyts kabi ayrim mashhur shaxslar o‘ziga xos fikrlash tarziga ega, ammo bu har bir iqtidorli inson o‘z iste’dodi evaziga ruhiy muammolar bilan “haq to‘lashi” shart degani emas.
Ma’lum bo‘lishicha, ba’zi ruhiy xususiyatlar haqiqatan ham iqtidorli odamlar orasida ko‘proq uchraydi, biroq bu bog‘liqlik to‘g‘ridan-to‘g‘ri emas. Misol uchun, autizmni olaylik. Bunday fikrlash tarziga ega odamlarda aql-idrok maxsus U-simon egri chiziq bo‘ylab taqsimlanadi — ba’zilarida jiddiy bilish qobiliyati qiyinchiliklari bo‘lishi mumkin, boshqalari esa g‘oyat ajoyib qobiliyatlarni namoyon etadi. Autizm spektrining yengil shakllari ba’zan tizimli fikrlashga yordam bersa, og‘ir holatlari kundalik hayotni ancha murakkablashtiradi.
Bipolyar buzilishda ham xuddi shunday holat kuzatiladi. Yengil gipomaniya holatida odam g‘ayritabiiy darajada aqlli bo‘lishi mumkin, biroq chuqur depressiya ko‘pincha uni ish qobiliyatidan butunlay mahrum qiladi.
Genetik tadqiqotlar muhim tafsilotlarni qo‘shadi. Olimlar ijodkorlik bilan bog‘liq genlar va ruhiy kasalliklar genlari o‘rtasida ma’lum o‘xshashliklar borligini aniqladi. Ammo bu o‘xshashlik holatlarning faqat oz qismini tushuntiradi.
Shunday qilib, miyaning g‘ayrioddiy tuzilishi haqiqatan ham ajoyib yutuqlarga erishish yoki ma’lum qiyinchiliklarga duch kelish ehtimolini oshirishi mumkin.
Odamning qanday sharoitda rivojlanishi irsiy moyillikdan ko‘ra muhimroq hisoblanadi. Bir xil xususiyat vaziyatga qarab ham afzallik, ham kamchilik bo‘lishi mumkin. Masalan, yuqori sezgirlik rassomlarga dunyoni nozik idrok etishga yordam beradi, ammo kundalik hayotda xalaqit berishi mumkin.
Fikrlashning qat’iyligi olimlarni yanada tartibli qiladi, ammo o‘zgarishlarga moslashishni qiyinlashtiradi. Hissiy o‘zgarishlar ijodkor insonlarga ilhom beradi, lekin shaxsiy munosabatlarni buzishi mumkin.
Neyroturlilik nima?
Bugungi kunda neyrologik xilma-xillik haqida tobora ko‘proq so‘z yuritilmoqda — bu turli xil fikrlash usullarini kasallik sifatida emas, balki inson ruhiyatining tabiiy variatsiyalari sifatida qaraydigan tushuncha. Bunday yondashuv shaxs xususiyatlarida nafaqat muammolarni, balki innovatsiyalar uchun imkoniyatlarni ham ko‘rish imkonini beradi. Shuni tushunish muhimki, fikrlashning g‘alatiligi na dohiylik va na muvaffaqiyat kafolatidir.
Noan’anaviy fikrlaydigan odamlar uchun o‘zlariga mos muhit va mashg‘ulotlarni topish ayniqsa muhimdir. Kuchli tomonlarni rivojlantirish, zaif tomonlar ustida ishlash lozim, ammo ularga ortiqcha e’tibor bermaslik kerak. Yodda tutish kerakki, to‘g‘ri sharoitlarda har qanday g‘alatilik raqobatbardosh ustunlikka aylanishi mumkin.
Daholik va ruhiy xususiyatlar o‘rtasida bog‘liqlik mavjud, ammo u bir qarashda ko‘ringanidan ancha murakkabdir. G‘ayrioddiy fikrlash bu — na hukm, na muvaffaqiyatga yo‘l, balki tushunish va to‘g‘ri yondashuvni talab qiladigan xususiyatdir.
Aqlli odamlar nega bunchalik g‘alati deb so‘rashdan ko‘ra, ularning iste’dodlarini to‘liq namoyon etishga qanday yordam berish haqida o‘ylagan ma’qul. Javob ilmiy yondashuv, atrofdagilarning qo‘llab-quvvatlashi va har bir shaxsning o‘ziga xos xususiyatlariga oqilona munosabatda bo‘lishning uyg‘unligida yashiringan.
Izoh (0)