May oyida Toshkent shahrida bir erkak ichki ishlar xodimini bo‘yniga pichoq tiqib, unga og‘ir tan jarohati yetkazdi. Maʼlum bo‘lishicha, u ruhiy kasal bo‘lgan. Undan avvalroq — may oyi boshida Surxondaryodagi bozorda onasi bilan yurgan uch yoshli qizchani ruhiy xasta ayol pichoqlab, o‘ldirgandi. Toshkentda 12 yoshli qizga tashlanib, unga kuch ishlatgan ham ruhiy-asab kasalliklari dispanserida ro‘yxatda turadigan yigit bo‘lib chiqqan. Shunday ro‘yxatda turuvchi yana bir ayol Sirdaryoda o‘qituvchiga zo‘ravonlik qilib, uni kaltaklagandi.
Voqealar ketma-ketligi kishida shunday taassurot uyg‘otadiki, shikast yetkazuvchi, o‘zgalarni o‘ldirishgacha boradigan ruhiy kasallar oramizda xotirjam yuribdi. To‘g‘risi, qo‘rqasan kishi. Bolalaringdan, yaqinlaringdan va o‘zingdan ham xavotirga tushsan. Bunday ruhiy kasallar qanday qilib emin-erkin yuribdi, nega dispanserga yotqizilmaydi? Shu va shu kabi savollarga tibbiyot fanlari doktori, professor Zarifboy Ibodullayev javob beradi.
Xo‘sh, ko‘cha-ko‘yda yurganda ruhiy-asab kasalliklari dispanseri ro‘yxatida turuvchi kishilarni qanday aniqlash mumkin? Professor Zarifboy Ibodullayevning aytishicha, bunday kishilarni yurish-turishidan, kiyinishidan, o‘zini tutishidan bilib bo‘lmaydi.
Ruhiy kasal odam kostyum-shimda, galstukda, chiroyli kiyinib yurishi ham mumkin. Hay-huy, deb baqirib, to‘polon qilib yuradiganlari ham bor. To‘satdan, bilmasdan oyog‘ini bosib qo‘yadi yoki oddiy savol berilsa, u qo‘pol javob beradi. Nariroq turing deb itarsa, darrov pichoqni tiqadi. Bunday shaxslar oddiy til bilan aytganda — jinni, bizning til bilan aytganda — shezofreniya.
Aholi orasida yuradigan insonlarning qanchasi shezofreniya ekanligini oldindan bilib bo‘lmaydi. Ularning qanchasi o‘ziga javob bera olmaydigan insonlardir. “Men o‘ldirib qo‘ysam, meni qamashadi”, degan fikr ularda bo‘lmaydi, deydi professor.
Qonunchilikka ko‘ra, aqli noraso holatda ijtimoiy xavfli qilmish sodir etgan shaxs javobgarlikka tortilmaydi. Ruhiy xasta ayol bolani pichoqlab o‘ldirgani uchun, ichki ishlar xodimiga og‘ir tan jarohati yetkazgani, o‘qituvchini kaltaklagani uchun kim javob berishi kerak? Professorning taʼkidlashicha, ruhiy xasta bemorlarni dispanserlarda davolash va ularni “xavfsiz” bo‘lganida uyiga javob berish bo‘yicha tartiblar belgilangan. Yuqorida sanab o‘tilgan har bir holatni jiddiy o‘rganib, huquqiy baho berilishi kerak.
Ro‘yxatda turgan ruhiy bemorlar, yaʼni xavfli guruhga kiruvchi ruhiy bemorlar aholi orasiga chiqib, nazoratdan chiqib ketsa, o‘sha hudud uchun masʼul xodimlar yuridik javobgarlikka tortilishi kerak.
Ruhiy bemorlar bilan bog‘liq ayanchli voqealarga holatni o‘rganmay turib baho berish qiyin. Qayerdadir xatolikka yo‘l qo‘yilgan bo‘lishi mumkin. Ruhiy shifoxonadan u vaqtli chiqarib yuborilgandir? “Ijtimoiy xavfli guruhi”dan chiqdi, deb uyiga javob berilgandir? U qancha muddat davolandi, balki uni 5 oy muddatdan so‘ng yana qayta davolash kerak bo‘lgandir? Uni yotqizishmagandir, tashkiliy ishlarda xatoga yo‘l qo‘yilgan bo‘lishi mumkin. Ochiq bo‘limda maʼlum muddat yotgandan keyin nazoratga olindimi? Qaysi psixonevrolog nazoratidagi bemor edi? Shu kabi savollarga javob qidirilsa, ayb nimadaligi kelib chiqadi, dedi olim.
Bunday holatlar davom etaveradimi, favqulodda chora ko‘rish vaqti kelgandir. Yana shunday voqealar takrorlanmasligiga kim kafolat beradi?
Xavfli guruhga kiruvchi bemorlar qatʼiy nazoratga olinishi shart. Ular ochiq bo‘limga o‘tkazilayotgan paytda patapsixologik tekshiruvlardan o‘tkazish kerak. Yaʼni ularning shaxsiyatidagi qanday xavfli holatlar borligini bilish uchun psixologik tekshiruvlardan o‘tkazish maqsadga muvofiq. Shundan so‘ng ochiq bo‘limga o‘tkazish lozim.
Odamlar ochiq aytyapti, ijtimoiy tarmoqlarda yozishyapti: Bizni kim himoya qiladi, xavfli ruhiy kasallar oramizda yuribdimi, biz o‘zimizni qanday asraymiz, qanday qilib farzandlarimizni muhofaza qilamiz, degan xavotirlar yo‘q emas. Shaxsan o‘zim ham bularni ko‘p ko‘raman va shu qatorda o‘zim ham xavotirdaman. Bularning tezkor yo‘l bilan oldini olib, poliklinika, maktab va mahallalarda psixologik masalalar bo‘yicha xona ajratib qo‘yish kerak. Ular aholi orasida ruhiy bemorlar borligini, sog‘lom odamlarni ham sog‘lomligini tekshiradigan tizim yo‘lga qo‘yishimiz lozim. Ular grafik bo‘yicha tekshiruvdan o‘tkaziladi.
Shuningdek, yashirin kechayotgan ruhiy kasalliklar maxsus testlar orqali bilib olinadi. Buning uchun bizga psixoprofilaktika bilan shug‘ullanadigan tibbiy klinik psixologlar zarur, dedi Zarifboy Ibodullayev.
Yuqoridagi holatlar yuzasidan Sog‘liqni saqlash vazirligi izoh berganicha yo‘q.
Izoh (0)