Tushlar shunchaki kechasi ko‘rilgan tasodifiy voqealar emas. Ba’zida ular sog‘lig‘imiz, ruhiy holatimiz yoki yashirin xavotirlarimiz haqida ma’lumot beradi. Xo‘sh, tushlar ortida yana qanday sabablar yashiringan bo‘lishi mumkin?
Tushlar qanday yuzaga keladi va ular psixolog hamda shifokorlar tomonidan qanday talqin qilinadi?
Allan Hobson va Robert Makkarli tomonidan taklif qilingan tushlarning aktivatsiya-sintez modeliga ko‘ra, tushning qisqa fazasida miya faollashadi va unda gipokamp ishtirokidagi neyron zanjirlari ishga tushadi. Bu jarayonda tasodifiy obrazlar va fikrlar paydo bo‘ladi, miya esa ularni mantiqli hikoyaga aylantirishga urinadi. Shu tarzda tushlar vujudga keladi.
Insonlar o‘rtacha har kecha ikki soat davomida tush ko‘radi. Odatda tushlar uyg‘ongandan so‘ng darhol unutiladi, lekin yorqin va katta e’tiborga molik obrazlar yillar davomida xotirada saqlanib qolishi mumkin.
Zigmund Freyd tushlarni talqin qilishda “erkin assotsiatsiya” usulini taklif qilgan: u bemorlar ko‘rgan narsalarni o‘zi qanday anglashini aytishlarini so‘rar, ya’ni fikr yuritishga erkinlik berardi. Shunday yo‘l bilan Freyd xulosa qilgan: tushlar bu bolalikda bostirilgan orzu-istaklarning yashirin shakldagi ifodasidir.
Karl Yung esa Freydning g‘oyalarini rivojlantirib, “kollektiv ongsizlik” nazariyasini ilgari surdi — bu inson ongining chuqur qatlami bo‘lib, u turli madaniyat va davrlar odamlariga xos umumiy belgilarni o‘z ichiga oladi. Karl Yun so‘zlariga ko‘ra, tushlar ong ostining inson ixtiyoriga bog‘liq bo‘lmagan jarayondir.
Tushlarni ilmiy asosda tahlil qilish yangi soha hisoblanadi. Hozirda olimlar nega odamlar tush ko‘radi, degan savolga bir necha nazariyalar bilan javob berishadi. Masalan, tushlar hissiyotlarni qayta ishlash, yaqinda yuz bergan voqealarni tahlil qilish, axborotni saralash va kerakli faktlarni xotirada saqlab qolishga yordam berishi mumkin. Misol uchun, agar siz kun davomida imtihonga tayyorlangan bo‘lsangiz, tush bu bilimlarni qisqa muddatli xotiradan uzoq muddatli xotiraga o‘tkazishda yordam beradi.
Qo‘rqinchli tushlar ko‘rishning sabablari
- Stress va xavotir
Ba’zida dahshatli tushlar kundalik muammolar — uy yoki ishdagi qiyinchiliklar, yaqin insonning vafoti kabi katta o‘zgarishlar bilan bog‘liq bo‘ladi. Biroq bunday tushlar har doim ham salbiy ta’sir ko‘rsatmaydi. Ular og‘ir holatlarni his-tuyg‘ularsiz qayta boshdan kechirish imkonini berib, asta-sekin salbiy hislarni yengillashtirishga yordam beradi, deydi Parij shifoxonasidagi uyqu patologiyasi bo‘limi boshlig‘i Izabel Arnulf.
- Depressiya va boshqa ruhiy kasalliklar
Shaxsiyatning buzilishi yoki posttravmatik stress sindromidan aziyat chekayotgan insonlarning 70% gacha bo‘lgan qismi muntazam ravishda dahshatli tushlar ko‘radi. Ular depressiya, bipolyar buzilish va shizofreniya kasalligiga chalinganlarda ham uchraydi. Klinik depressiyasi bo‘lgan bemorlar boshqalarga qaraganda ikki baravar ko‘proq dahshatli tush ko‘rishadi. Davolanish kurslari boshlangach, bir necha haftada tushlar tobora yaxshilanadi.
- Jismoniy kasalliklar
Tushdagi bezovtalik yurak kasalliklari, qandli diabet, revmatoid artrit bilan birga kechishi mumkin. Parkinson kasalligiga chalinishdan oldin ham bemorlar qo‘rqinchli tushlarni ko‘p ko‘radi.
Ba’zida takrorlanuvchi og‘ir tushlar apnoe — uyquda nafas to‘xtashi bilan bog‘liq bo‘ladi. Masalan, bir bemor 10 yil davomida bir xil tushni ko‘rgan, tushida u bo‘yinini shisha idish og‘ziga tiqib, bo‘g‘ilib qolavergan. Psixoanalitik bilan suhbatdan so‘ng, u bu holatni tug‘ilish jarayonining qayta ifodasi deb talqin qilgan. Aslida esa u tushida har daqiqada bo‘g‘ilib qolgan, aynan shu daqiqada apnoe sodir bo‘lgan. Keyin shifokorlar unga maxsus sun’iy nafas oldiruvchi apparatini qo‘ygach, qo‘rqinchli tushlar to‘xtagan.
- Dorilar va psixoaktiv moddalar
Ba’zida dahshatli tushlarning sababi kasallik emas, balki dori-darmonlar bilan bog‘liq bo‘ladi. Masalan, antidepressantlar, allergiyaga qarshi vositalar, bosim va xolesterinni pasaytiruvchi dorilar shunday ta’sir ko‘rsatishi mumkin.
Shuningdek, alkogol, marixuana, kokain va boshqa narkotiklar iste’mol qilinib, keyin organizmdan chiqayotganida ham dahshatli tushlar ko‘p ko‘riladi.
Qo‘rqinchli tushlardan qanday qutulish mumkin?
Avvalo, ularning sababini aniqlash lozim. Agar muammo dori-darmonlarda bo‘lsa, dozani o‘zgartirish yoki boshqa dori tanlash kerak. Agar sabab depressiya yoki boshqa psixologik kasallik bo‘lsa, mutaxassislar yordamiga murojaat qilgan afzal.
Shuningdek, “obrazli takrorlash terapiyasi” deb ataluvchi usul qo‘llaniladi — bu kognitiv terapiya yo‘nalishi bo‘lib, odam tushini yozib boradi va unga ijobiy yakun o‘ylab topadi. Kechqurun esa shu qayta yozilgan versiyani yoddan takrorlab o‘qiydi. Bu usul tushda ko‘rishni istamagan obraz va holatlarni siqib chiqarishga yordam beradi. Natijada dahshatli tushlar soni kamayadi.
Izoh (0)