2020-yilda boshlangan O‘zbekiston bank tizimidagi islohotlar sezilarli yutuqlarga erishgan bo‘lsa-da, hali ham muhim xavf-xatarlar mavjud. Mahalliy banklar hanuzgacha uzoq yillik tizimli muammolar bilan kurashmoqda, so‘nggi yillarda esa yangi qiyinchiliklar yuzaga kelgan. Bu haqda Fitch Ratings reyting agentligi Toshkentda bo‘lib o‘tgan konferensiyasida ma’lum qildi.
Ma’lum qilinishicha, islohotlar samarasi sifatida 2023-yilda Ipoteka-Bankning (BB-/Barqaror) Vengriyaning OTP Group kompaniyasiga sotilishi eng muhim voqea bo‘ldi. Xususiylashtirish rejalashtirilgan boshqa banklarda ham boshqaruv sifati va korporativ boshqaruv ancha yaxshilandi. Biroq bir nechta bank xususiylashtirilishi bo‘yicha jarayonlar bir necha bor kechikdi.
Bir muddat avval qabul qilingan prezident farmonida uchta davlat banki — O‘zbekiston sanoat-qurilish banki (SQB), Asakabank va Aloqabankni (har biri BB-/Barqaror reytingga ega) 2025-yil oxirigacha xususiylashtirish belgilangan.
Ammo bu banklarni sotish mushkul sababi ularning tarixiy muammolari, xususan, past marjali yo‘naltirilgan kreditlar, kapital cheklovlari va ichki bozordagi kuchli raqobat mavjud. Bundan tashqari, global bozorlardagi noaniqliklar investorlar qiziqishiga ta’sir ko‘rsatadi. Fitch agentligi ushbu banklarning barchasini belgilangan muddatda xususiylashtirilishini kutmayotganini ma’lum qilgan.
Shunga qaramay, uzoq muddatli davlat nazoratida qoladigan davlat banklari o‘z biznes modellarini tubdan isloh qilishda ma’lum natijalarga erishdi. Ular asta-sekin subsidiyalangan ijtimoiy kreditlashdan tijorat kreditlariga, xususan, kichik va o‘rta biznes hamda chakana kreditlarga e’tiborni kuchaytirmoqda.
Xalq Banki, Biznesni Rivojlantirish banki va Mikrokreditbankdagi muhim miqdordagi kichik ulushlar yangi tashkil etilgan Milliy Investitsiya Jamg‘armasiga o‘tkaziladi. Bu banklarda boshqaruv, xavf-xatarlarni boshqarish va aktivlar sifati yaxshilanishi kutilmoqda. Ushbu jamg‘armani Franklin Templeton boshqaradi, 2026-yilda esa birlamchi ommaviy taklif (IPO) rejalashtirilgan.
Shunga qaramay, sektor hali ham yuqori moliyalashtirish xarajatlari (AQSH bojxona siyosati noaniqliklari bilan bog‘liq), davom etayotgan dollarlashuv (garchi u rekord darajada pasaygan bo‘lsa ham) va ilgari berilgan kreditlar sifatiga oid xavflar bilan yuzma-yuz turibdi. Ayni paytda, banklar asosan imtiyozli shartlarda xalqaro moliya institutlaridan tashqi mablag‘lar olishda davom etmoqda, bu esa qayta moliyalashtirish xavfini kamaytiradi.
Fitch prognoziga ko‘ra, O‘zbekiston banklarida muammoli kreditlar darajasi 2025–2026-yillarda 9–10 foizgacha ko‘tariladi (2023-yilda bu ko‘rsatkich 8% edi). Bu esa sektor rentabelligiga bosim o‘tkazadi, ayniqsa davlat tasarrufidagi banklar uchun. Shunga qaramay, ular davlat kapitali ko‘magidan foydalana oladi.
Chakana kreditlash tez sur’atlarda o‘sdi, bu banklar daromadiga ijobiy ta’sir ko‘rsatgan bo‘lsa-da, ortiqcha bosim xavfini ham keltirib chiqarmoqda. Bu jarayon kreditlar tarkibida diversifikatsiyani oshirib, dollarlashuvni kamaytirdi. O‘zbekiston Markaziy bankining ayniqsa avtomobil va oilaviy biznes sohasidagi xavfli kreditlarga nisbatan joriy qilgan cheklov choralari samarali bo‘ldi.
Shunga qaramay, garovsiz iste’mol kreditlari 50% gacha o‘sdi. 2025-yil 1-choragi oxirida ular bank tizimidagi umumiy kreditlarning 9 foizini tashkil etdi (2023-yil oxirida bu ko‘rsatkich 5% edi). Yaqin kelajakda makroprudensial siyosatning yanada kuchaytirilishi kutilmoqda.
Bundan tashqari, yaqin kelajakda kichik va o‘rta biznesga berilgan kreditlar bilan bog‘liq xavflar yuzaga chiqishi mumkin. Hukumat banklar uchun kapitallik talablarini yumshatish orqali ushbu sohadagi kreditlashni rag‘batlantirdi. Natijada kredit portfeli tez kengaydi. Ammo qishloq xo‘jaligi, qurilish va to‘qimachilik kabi o‘zgaruvchan tarmoqlarga, shuningdek, xorijiy valyutadagi kreditlarga bo‘lgan yuqori ta’sir xavfli bo‘lib qolmoqda.
Izoh (0)