Futbol bo‘yicha jahon chempionatidan so‘ng Qatar haqida hamma gapira boshladi. Bugungi kunda Sharq mamlakati dunyodagi eng boy va istiqbolli davlatlardan biri ekanligi shubhasiz. Uning hukmdori haqida nimalar ma’lum? Tanishing: amir Tamim ibn Hamad at-Taniy — zamonamizning eng boy va shov-shuvli hukmdorlaridan biri. Qatar rahbari qanday hayot kechiradi va nima uchun “kamtarin” so‘zi unga mutlaqo to‘g‘ri kelmaydi?
Tamim ibn Hamad at-Taniyning boyligini “afsonaviy darajada boy” iborasi bilan tasvirlash ham yetarli emas. Shayx, shubhasiz, barcha bayram va qabullarda eng qadri baland mehmon, chunki u sovg‘alarning qadrini biladi: masalan, yaqinda u AQShga tashrifi munosabati bilan Donald Trampga 400 million dollarlik Boeing samolyotini sovg‘a qildi. Sharq mamlakatlari va ularning rahbarlari doimo hashamatga bo‘lgan muhabbati va eng yuqori darajadagi hayot kechirish imkoniyatlari bilan ajralib turgan.
Diniy tarbiya va oilaviy qadriyatlar
Amir Tamim ibn Hamad at-Taniy 1980-yil 3-iyunda Dohada tug‘ilgan bo‘lib, hozirda 45 yoshda. U Fors ko‘rfazi arab davlatlari hamkorlik kengashidagi eng yosh hukmdorlardan biri hisoblanadi. Uning otasi Shayx Hamad ibn Xalifa at-Taniy 2013-yilda o‘g‘li foydasiga taxtdan voz kechgan va hozirda davlat ishlariga aralashmaydi. Tamim at-Taniyning onasi shayxa Moza Sharqning eng mashhur moda namunalaridan biri sifatida e’tirof etilgan va ayollarga uzoq kutilgan erkinlik bergan Qatar liberal siyosatining boshlanishi ramzi hisoblanadi.
Tamim Buyuk Britaniyada ta’lim olgan, Sandxerstdagi Qirollik harbiy akademiyasini tugatgan va Qatar qurolli kuchlarida xizmat qilgan. U ingliz va fransuz tillarida erkin so‘zlaydi hamda Yevropa madaniyati va tarixini mukammal biladi. Shu bilan birga, o‘z dini va vatani urf-odatlarini ham unutmagan. Islom qonun-qoidalari asosida tarbiya topgan amir Qatar aholisi uchun ma’rifat siyosatini olib bormoqda. Aytishlaricha, u Qatar Milliy muzeyida badaviylar tarixini shaxsan o‘zi so‘zlab bergan — bu muzeyni ham o‘zi ochgan.
3+1=13
Qatarda ko‘pxotinlik nafaqat me’yor, balki qoida hisoblanadi. U 2005-yilda o‘zining eng mashhur va taniqli xotini, ayni paytda amakivachchasi bo‘lgan shayxa Javohir bilan birinchi nikohini qurgan. Namunali rafiqa amirning uch xotini orasida bosh hisoblanadi. Birinchi xonim unga qabul marosimlari va tadbirlarda hamrohlik qiladi, shuningdek, shayxa Mozaning ishini davom ettirib, ma’rifatparvarlik va xayriya ishlari bilan shug‘ullanadi. Javohir bilan nikohidan Tamim at-Taniy 4 farzand ko‘rgan.
Ikkinchi rafiqasi bilan nikoh 2009-yilda qayd etilgan. Shayxa Al-Anod bint Mana al-Hajriyning otasi Qatarning Iordaniyadagi sobiq elchisi bo‘lganligi sababli bu ittifoqni qisman oqilona diplomatik qadam deb hisoblash mumkin. Al-Anod jamoat oldida kamdan-kam ko‘rinadi. U oilaning tayanchi hisoblanib, o‘zini amirning 5 farzandi tarbiyasiga bag‘ishlaydi. Shayxa Istanbuldagi turk sultonlarining 64 xonali mashhur qarorgohi — Erbilginlar Yalisiga egalik qiladi. Forbes bu binoni dunyodagi to‘rtinchi yirik inshoot deb tan olgan.
Uchinchi xotini, yosh jurnalist shayxa Nura bint Xattal al-Dosarini Mozaning eng yaqini deb atashadi. U o‘zining kasbiy faoliyati tufayli ishonch va hurmatga sazovor bo‘lgan. Nikoh 2014-yilda tuzilgan: amirdan ancha yosh bo‘lgan rafiqasi unga yana 4 ta farzand dunyoga keltirgan.
Amir oilasining eng shov-shuvli a’zosi Oysha Al-Tani hisoblanadi. U Qatar hukmdorining to‘rtinchi rafiqasi ekanligi haqida mish-mishlar yuradi, ammo bu to‘g‘rida hech qayerda rasmiy ma’lumot mavjud emas. Oysha Al-Tani dunyoviy hayot kechiradi: jahon brendlari namoyishlarining birinchi qatorlarida o‘tiradi. Ayol Qatar ayollari uchun juda dadil hisoblangan liboslarda ko‘rinadi va hijob kiymaydi.
Amirning 13 nafar vorisi: 7 o‘g‘il va 6 qizi Dohadagi saroyning alohida qanotida tarbiyalanadi. Ularning ta’lim-tarbiyasi bilan Yevropa va Amerikaning eng sara murabbiyalari shug‘ullanadi. Shu bilan birga, Tamim at-Taniyning o‘zi farzandlarining o‘zlashtirishini nazorat qiladi va Qur’on suralarini o‘rganishlarini qat’iy kuzatib boradi. Bundan tashqari, bolalar o‘z xalqining tarixini o‘rganadi, harbiy mashg‘ulotlarga qatnashadi, ba’zilari esa jahon yetakchilari bilan bo‘ladigan diplomatik uchrashuvlarda otasiga hamroh bo‘ladi.
Qatarning ko‘zni qamashtiruvchi hashamati
Sulolaning umumiy boyligi 335 milliard dollardan ortiq deb baholanadi, shundan 2 milliardi amirning shaxsiy kapitali hisoblanadi.
Qatar dunyodagi barcha pullarga egalik qiladi, desak mubolag‘a bo‘lmaydi. Hukmron sulola sayyoramizdagi eng mashhur kompaniyalarning barchasida aksiyalar va ko‘chmas mulkka ega. Banklar, mehmonxonalar, futbol klublari, foydali qazilmalarni qazib olish, aviakompaniyalar, avtomobilsozlik — bular amirning keng jamoatchilikka ma’lum bo‘lgan daromadlarining ozgina qismi, xolos.
Qatar amiri qayerda yashaydi?
Qirollik saroyining qiymati taxminan bir milliard dollarga baholanadi. Aslida 15 ta mukammal inshootdan iborat bu majmuani shunchaki saroy deb atab bo‘lmaydi. Hatto Vindzorlar ham bunday mulkka havas qilishi mumkin. Saroy marmar va oltin bilan bezatilgan, ichki zallar ham shunday hashamatli bo‘lib, ular cheksiz labirintsimon yo‘laklar bilan o‘zaro bog‘langan. Tashqarida amirning shaxsiy kolleksiyasidagi 500 ta avtomobil uchun avtoturargoh, yoritgichli favvoralar va sayr yo‘laklari joylashgan.
Amirning ikkinchi qarorgohi Ummon davlatida joylashgan — hukmdor bu mintaqaning tabiati va iqlimini juda sevgani uchun oppoq saroyni aynan shu yerda qurdirgan. U tinchlik va yozgi ta’til kayfiyatini istaganida, aynan shu joyga keladi.
Bundan tashqari, oila Yevropada ko‘plab ko‘chmas mulklarga ega: ular sevgan Buyuk Britaniyadagi hashamatli uylar, Nyu-Yorkdagi keng kvartiralar, Istanbuldagi saroylar va Yelisey maydonlaridagi qo‘rg‘on.
Qanday avtomobillardan foydalanadi?
Tamim at-Taniy qimmatbaho poyga avtomobillariga juda o‘ch. Uning noyob kolleksiyasida bir nechta Bugatti giperkarlari (ularning ayrimlari cheklangan seriyada ishlab chiqarilgan), Ferrari LaFerrari Aperta, Lamborghini Centenario, olti g‘ildirakli Mercedes G 63 AMG yo‘l tanlamasi hamda Rolls-Royce Phantom limuzini mavjud. Har bir mashinaning narxi millionlab dollarni tashkil etadi.
Amirning havo orqali harakatlanishi uchun 1977-yilda maxsus tashkil etilgan Qatar Amiri Flight nomli shaxsiy aviakompaniyasi mavjud bo‘lib, u oila a’zolari va ularning yaqinlarini tashish uchun xizmat qiladi. 14 ta samolyotning har biri 400 million dollardan qimmat turadi, ularning barchasi konferensiya zallari, hashamatli yotoqxonalar hamda ziyofat va kechalar uchun keng xonalar bilan jihozlangan.
Suvda Tamim at-Tani “Qatara” nomli superyaxtasida suzadi. Bu yaxta taxminan 130 kishiga mo‘ljallangan bo‘lib, uning tomida vertolyot maydonchasi, shuningdek, basseynlar, spa-markazlar va saroy xonalaridan qolishmaydigan kayutalar mavjud. “Qatara” har yili Fransiya, Italiya yoki Turkiya qirg‘oqlariga kelib to‘xtaydi.
Tamim at-Taniyning qiziqishlari
Tamim at-Taniy jahon san’ati durdonalarini to‘playdi: uning kolleksiyasida Pol Sezann, Mark Rotko va Endi Uorxolning asarlari bor, biroq uning asosiy qiziqishi futboldir.
Amir Fransiyaning “Pari Sen-Jermen” futbol jamoasiga egalik qiladi. Ba’zilar hazillashib, Tamim at-Taniy o‘z futbol ligasini tuzishni rejalashtirmoqda, deyishadi, chunki uning Portugaliyaning “Braga” va Italiyaning “Sampdoriya” klublarida ulushi borligi ma’lum.
Amir bo‘sh vaqtlarida lochin oviga chiqadi yoki tog‘ chang‘i kurortlariga boradi. Albatta, Alp tog‘larida ham uning mulki mavjud.
Ketma-ket janjallar va qonga botgan obro‘
Qatar taraqqiyparvarlik va liberalizmni namoyish etishiga qaramay, rasmiy hokimiyatning qattiq targ‘iboti mavjud mamlakat bo‘lib qolmoqda. Biroq hukmron sulola bir vaqtning o‘zida bir nechta yirik jahon mojarolarida nomi chiqishga ulgurdi.
Eng katta ayb aynan futbol bo‘yicha jahon chempionati bilan bog‘liq. Uzoq vaqt davomida hokimiyat sport inshootlarini qurgan muhojirlar og‘ir sharoitlarda yashaganliklarini yashirib keldi. Umumiy hisobga ko‘ra, Qatar hukumatining e’tiborsizligi tufayli 500 ga yaqin odam halok bo‘lgan. Oxir-oqibat jamoatchilik bosimi ostida bu faktni tan olishga majbur bo‘lindi.
Tamim at-Taniy so‘nggi daqiqada o‘z davlatining qonunlari va tamoyillariga sodiq qolib, jahon biznesiga katta zarar yetkazgan holda jahon chempionatida spirtli ichimliklar savdosini taqiqlashni e’lon qilgani ham dunyoni hayratga soldi. O‘shandan beri amirning “dunyoviyligi” va yevropacha qarashlari jiddiy shubha ostiga olindi.
Ikkinchi ayblov ham futbol bilan bog‘liq. Mustaqil ekspertlar Qatar amiri o‘z davlati jahon chempionatiga mezbonlik qilishi uchun katta miqdorda pora bergan, deb taxmin qilishdi. FIFAning maxsus komissiyasi tashkilot vitse-prezidenti haqiqatan ham poraxo‘rlikka aralashganini aniqladi. U aybdor deb topilib, jazolandi, biroq chempionat, ma’lumki, baribir rejalashtirilgandek o‘tkazildi.
Uchinchi da’vo ham poraxo‘rlik bilan bog‘liq. Yevropa departamenti amaldorlari juda katta miqdorda pora evaziga Qatar manfaatlarini ilgari surishda ayblandi. Bu ish shunchalik katta shov-shuvga sabab bo‘ldiki, Germaniya kabi yirik Yevropa davlatlari Doha tanqidiga qarshi cheksiz pul sarflab kurashayotgan davlat bilan aloqalar tufayli obro‘siga putur yetkazmaslik uchun bir muddat amir va uning mamlakati bilan barcha munosabatlarni to‘xtatdi.
Sharqiy qo‘shnilar Dohani terrorchilik tashkilotlariga homiylik qilishda aybladi. Keng ko‘lamli ish Londondagi sudgacha yetib bordi, ammo jarayon yana bir shov-shuvli mojaroni keltirib chiqardi. Qatar hukumati qaror chiqarilishiga to‘sqinlik qilishga urindi, ya’ni Britaniya sud tizimiga bosim o‘tkazdi. Hukmron sulola hanuzgacha barcha ayblovlarni rad etib kelmoqda.
Mamlakatda ham hamma narsa ko‘ringanidek silliq va go‘zal emas. 2021-yilda amirning eng yaqin hamkorlaridan biri davlat xazinasidan 5,6 milliard dollardan ortiq mablag‘ni o‘zlashtirish va talon-taroj qilishda aybdor deb topildi. Moliya vaziri 20 yilga qamalgan bo‘lsa-da, amir Tamim at-Taniy vaziyatdan hazil bilan chiqdi: korrupsiyaga qarshi kurash uchun mukofot ta’sis etib, uni o‘z nomi bilan atadi.
Izoh (0)