2020 йилда бошланган Ўзбекистон банк тизимидаги ислоҳотлар сезиларли ютуқларга эришган бўлса-да, ҳали ҳам муҳим хавф-хатарлар мавжуд. Маҳаллий банклар ҳанузгача узоқ йиллик тизимли муаммолар билан курашмоқда, сўнгги йилларда эса янги қийинчиликлар юзага келган. Бу ҳақда Fitch Ratings рейтинг агентлиги Тошкентда бўлиб ўтган конференциясида маълум қилди.
Маълум қилинишича, ислоҳотлар самараси сифатида 2023 йилда Ипотека-Банкнинг (ББ-/Барқарор) Венгриянинг OTP Group компаниясига сотилиши энг муҳим воқеа бўлди. Хусусийлаштириш режалаштирилган бошқа банкларда ҳам бошқарув сифати ва корпоратив бошқарув анча яхшиланди. Бироқ бир нечта банк хусусийлаштирилиши бўйича жараёнлар бир неча бор кечикди.
Бир муддат аввал қабул қилинган президент фармонида учта давлат банки — Ўзбекистон саноат-қурилиш банки (СҚБ), Асакабанк ва Алоқабанкни (ҳар бири ББ-/Барқарор рейтингга эга) 2025 йил охиригача хусусийлаштириш белгиланган.
Аммо бу банкларни сотиш мушкул сабаби уларнинг тарихий муаммолари, хусусан, паст маржали йўналтирилган кредитлар, капитал чекловлари ва ички бозордаги кучли рақобат мавжуд. Бундан ташқари, глобал бозорлардаги ноаниқликлар инвесторлар қизиқишига таъсир кўрсатади. Fitch агентлиги ушбу банкларнинг барчасини белгиланган муддатда хусусийлаштирилишини кутмаётганини маълум қилган.
Шунга қарамай, узоқ муддатли давлат назоратида қоладиган давлат банклари ўз бизнес моделларини тубдан ислоҳ қилишда маълум натижаларга эришди. Улар аста-секин субсидияланган ижтимоий кредитлашдан тижорат кредитларига, хусусан, кичик ва ўрта бизнес ҳамда чакана кредитларга эътиборни кучайтирмоқда.
Халқ Банки, Бизнесни Ривожлантириш банки ва Микрокредитбанкдаги муҳим миқдордаги кичик улушлар янги ташкил этилган Миллий Инвестиция Жамғармасига ўтказилади. Бу банкларда бошқарув, хавф-хатарларни бошқариш ва активлар сифати яхшиланиши кутилмоқда. Ушбу жамғармани Франклин Темплетон бошқаради, 2026 йилда эса бирламчи оммавий таклиф (IPO) режалаштирилган.
Шунга қарамай, сектор ҳали ҳам юқори молиялаштириш харажатлари (АҚШ божхона сиёсати ноаниқликлари билан боғлиқ), давом этаётган долларлашув (гарчи у рекорд даражада пасайган бўлса ҳам) ва илгари берилган кредитлар сифатига оид хавфлар билан юзма-юз турибди. Айни пайтда, банклар асосан имтиёзли шартларда халқаро молия институтларидан ташқи маблағлар олишда давом этмоқда, бу эса қайта молиялаштириш хавфини камайтиради.
Fitch прогнозига кўра, Ўзбекистон банкларида муаммоли кредитлар даражаси 2025–2026 йилларда 9–10 фоизгача кўтарилади (2023 йилда бу кўрсаткич 8% эди). Бу эса сектор рентабеллигига босим ўтказади, айниқса давлат тасарруфидаги банклар учун. Шунга қарамай, улар давлат капитали кўмагидан фойдалана олади.
Чакана кредитлаш тез суръатларда ўсди, бу банклар даромадига ижобий таъсир кўрсатган бўлса-да, ортиқча босим хавфини ҳам келтириб чиқармоқда. Бу жараён кредитлар таркибида диверсификацияни ошириб, долларлашувни камайтирди. Ўзбекистон Марказий банкининг айниқса автомобиль ва оилавий бизнес соҳасидаги хавфли кредитларга нисбатан жорий қилган чеклов чоралари самарали бўлди.
Шунга қарамай, гаровсиз истеъмол кредитлари 50% гача ўсди. 2025 йил 1-чораги охирида улар банк тизимидаги умумий кредитларнинг 9 фоизини ташкил этди (2023 йил охирида бу кўрсаткич 5% эди). Яқин келажакда макропруденсиал сиёсатнинг янада кучайтирилиши кутилмоқда.
Бундан ташқари, яқин келажакда кичик ва ўрта бизнесга берилган кредитлар билан боғлиқ хавфлар юзага чиқиши мумкин. Ҳукумат банклар учун капиталлик талабларини юмшатиш орқали ушбу соҳадаги кредитлашни рағбатлантирди. Натижада кредит портфели тез кенгайди. Аммо қишлоқ хўжалиги, қурилиш ва тўқимачилик каби ўзгарувчан тармоқларга, шунингдек, хорижий валютадаги кредитларга бўлган юқори таъсир хавфли бўлиб қолмоқда.
Изоҳ (0)