O‘zbekiston davlat banklari 2020-yil may oyida bank sektorini isloh qilish bo‘yicha keng qamrovli strategiya e’lon qilinganidan keyin ko‘proq tijoratga asoslangan biznes modellariga o‘tishda sezilarli yutuqlarga erishdi. Bu haqda Fitch Ratings yaqinda Toshkentda bo‘lib o‘tgan O‘zbekiston bo‘yicha konferensiyasida ma’lum qildi.
Biroq sektorning chuqur ildiz otgan tarkibiy zaifliklari va yangi xavflar tufayli keyingi takomillashish uzoqroq vaqt talab qilishi mumkin. Islohotlarning asosiy tayanchlaridan biri biznes modelini o‘zgartirgandan so‘ng davlat banklarining ko‘pchiligini yo‘naltirilgan kreditlashdan voz kechish va tijorat operatsiyalarini rivojlantirish uchun xususiylashtirishdir.
O‘zbekiston hukumati 2025-yil oxirigacha kamida uchta bankni xorijiy strategik investorlarga sotish niyatida. Bu nodavlat banklarning sektor aktivlaridagi ulushini 60 foizgacha oshiradi (2023-yil yakunida 32 foiz edi). Islohotlar, shuningdek, banklarning korporativ boshqaruvi va risklarni boshqarish tizimini tubdan qayta ko‘rib chiqish, prudensial tartibga solishni takomillashtirishni ham o‘z ichiga oladi.
Islohotlar e’lon qilinganidan beri hukumat O‘zbekistonning beshinchi yirik banki bo‘lgan “Ipoteka bank”ning nazorat paketini Vengriyadagi OTP Bank’ga sotdi. Biroq yaqinda yana ikkita yirik bank – O‘zbekiston sanoat-qurilish banki va “Asakabank”ni sotish muddati mos ravishda 2024-yil oxiri va 2025-yil oxiriga ko‘chirildi va kechikishlar bo‘lishi mumkin.
Ikki bank hali ham o‘zlarining biznes modellarini o‘zgartirish ustida ishlamoqda va diversifikatsiya qilish harakatlariga qaramay, past foizli korporativ kreditlarga sezilarli darajada bog‘liq. Agar Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki yoki Xalqaro moliya korporatsiyasi kabi xalqaro moliya institutlari minoritar aksiyadorlarga aylansa, sotish istiqbollari yaxshilanishi mumkin, chunki bu potensial investorlarga sotishdan oldingi tayyorgarlik ko‘p jihatdan yakunlanganini ko‘rsatishi mumkin.
“Aktivlarning sifati yaqin kelajakda O‘zbekiston banklarining ichki kredit layoqatliligini baholashda asosiy omil bo‘lib qoladi. Bizning hisob-kitobimizcha, sektordagi qadrsizlangan kreditlar ulushi 2023-yilda jami kreditlarning 10 foizidan ortig‘iga oshgan va bu yil banklar qolgan muammolarini tan olishda davom etar ekan, bu yana o‘sishi mumkin. Biz davlat siyosiy banklarini eng zaif deb hisoblaymiz, chunki ular yuqori xavf bilan subsidiyalangan kreditlashda ishtirok etadi”, — deyiladi Fitch Ratings tahlilida.
So‘nggi yillarda chakana kreditlashning jadal o‘sishi o‘rta muddatli istiqbolda qo‘shimcha xavflarni keltirib chiqarishi mumkin. Chakana kreditlar ulushi 2018 va 2023-yillar oralig‘ida ikki baravar ko‘payib, 2023-yil oxirida 32 foizga yetdi.
“Chakana kreditlar sifati 2024 va 2025-yillarda yomonlashishini kutmoqdamiz, ayniqsa, garovsiz kreditlar va avtokreditlar kabi xavfli segmentlarda”, — deydi tahlilchilar.
O‘zbekiston Markaziy banki tomonidan joriy etilgan so‘nggi tartibga solish cheklovlari chakana kreditlashdagi xavfni yumshatishi kerak. Ammo bu choralar to‘liq kuchga kirishi uchun vaqt kerak bo‘ladi. O‘zbekiston banklarining bazaviy foydasi yuqori daromadli chakana kreditlashga eʼtibor kuchayishi hisobiga o‘rta muddatli istiqbolda yaxshilanishi kerak, biroq yakuniy natija asosan tavakkalchilik xarajatlari bilan belgilanadi.
Bank islohoti boshlanganidan beri davlat kapitalini qo‘llab-quvvatlash ko‘proq tanlandi. Shu bilan birga, siyosiy banklar birinchi darajali kapitalning yangi kiritmalarining asosiy qismini oldi.
“Biz davlat banklarining moliyalashtirish profilini ularning davlat va ulgurji fondlarga (shu jumladan, xalqaro moliya institutlarining) yuqori darajada tayanishi va likvidlik buferlarining cheklanganini hisobga olgan holda zaif deb baholaymiz”, — deya xulosa qildi Fitch Ratings.
Izoh (0)