O‘zbekistonda korrupsiyaga qarshi kurashish davlat siyosatining eng ustuvor yo‘nalishlardan biri hisoblanadi. Oxirgi yillarda bu illatni yo‘qotish uchun keng ko‘lamda tizimli ishlar amalga oshirib kelinmoqda. Buni mazkur sohaga oid qabul qilingan normativ-huquqiy hujjatlar, korrupsiyaning oldini olishga qaratilgan aniq chora-tadbirlar misolida ham ko‘rish mumkin.
Joriy yilning 5-mart sanasida prezidentimiz tomonidan Korrupsiyaga qarshi kurashish milliy kengashi yig‘ilishida mamlakatimizda bu illatga qarshi kurashish tizimini ko‘lamini yanada kengaytirish bo‘yicha aniq vazifalar belgilab berildi. Ulardan biri – bu “Davlat xizmatchilari daromadini deklaratsiyalashga oid qonun”ni qabul qilinishidir.
Xo‘sh, ushbu qonunning qabul qilinishi nima beradi? Ushbu qonunning qabul qilinishini Prezidentimiz ta’kidlab o‘tganidek, noqonuniy boylik orttirish uchun javobgarlik, ya’ni, davlat xizmatchisi deklaratsiya qilgan daromadiga mos kelmaydigan mol-mulkini qayerdan olganini isbotlashi kerakligini bildiradi.
Tabiiyki, davlat xizmatchilari daromadini deklaratsiyalash qachon va qaysi davlatlarda paydo bo‘lgani ko‘pchilikni qiziqtiradi. Keling, bu haqida mulohaza yuritamiz.
Tarixga nazar tashlaydigan bo‘lsak, ushbu tizim Ikkinchi jahon urushidan so‘ng AQSHda rivojlana boshlagan. Davlat mansabdor shaxslarining daromadlarini jamoatchilikka oshkor etish zarurligi haqidagi rasmiy bayonot ilk bor 1951-yilda prezident Trumenning Kongressga murojaatida yangragan. Oradan 27 yil o‘tib, 1978-yilda AQSH Kongressi hukumatda etika to‘g‘risidagi qonunni (Ethics in Government Act) qabul qilgan. Ushbu qonun barcha hokimiyat tarmog‘idagi ma’lum bir darajadan yuqori bo‘lgan davlat xizmatchilari uchun moliyaviy ma’lumotlarni oshkor etish majburiyatini belgilab bergan.
Buyuk Britaniya hukumati tomonidan 1974-yilda manfaatlarni deklaratsiyalash reyestri (Register of Interests) joriy etildi.
G‘arbiy Yevropada deklaratsiya qilish tizimlari o‘tgan asrning 80-yillarida shakllana boshlagan. Ko‘plab rivojlangan davlatlarda davlat xizmatchilari tomonidan o‘z moliyaviy va mulkiy holatini deklaratsiyalash global standartga aylanib bormoqda.
Ushbu ma’lumotlardan xulosa qilish mumkinki, O‘zbekistonda ham davlat xizmatchilari daromadlarini deklaratsiyalash to‘g‘risidagi qonunni qabul qilish vaqti keldi.
Shuningdek, milliy kengash yig‘ilishida prezidentimiz tomonidan davlat xizmatchilari daromadlarini deklaratsiyalash to‘g‘risidagi qonun loyihasini tayyorlashda jamoatchilikning fikri muhimliligi va tez fursatlarda qonun loyihasi jamoatchilik muhokamasiga qo‘yish zarurligi haqida aytildi. Ushbu qonunda davlat xizmatchilari daromadlarining deklaratsiya qilish bilan bog‘liq barcha masalalar aniq-ravshan qilib aks ettirilishiga shubha yo‘q.
O‘z o‘rnida jamoatchilikda davlat xizmatchilari daromadlarini deklaratsiyalash to‘g‘risidagi qonunni qabul qilish bilan nima o‘zgaradi degan savol tug‘ilishi mumkin. Bizningcha, uning afzalliklari quyidagilardan iborat:
- davlat xizmatchilari tomonidan orttirilgan boyliklarning huquqiy va aniq asoslarga ega ekanligini namoyon qiladi;
- davlat xizmatchilari tomonidan noqonuniy yo‘llar bilan orttirilgan boyliklar haqidagi ma’lumotlarni aniqlashda yordam beradi;
- davlat xizmatidagi ishlarning ochiqligiga va adolatga erishishga yordam beradi;
- davlat byudjetidan har bir sohani rivojlantirish uchun ajratilayotgan mablag‘larning to‘g‘ri sarflanishini ko‘rsatib beradi.
Xulosa qilib aytganda, davlat xizmatchilari daromadlarini deklaratsiyalash tizimining joriy qilinishi davlat xizmatchilari tomonidan noqonuniy boylik orttirish holatlariga barham berish, mamlakatimizning iqtisodiy rivojlanishi va yashirin iqtisodiyotni kamaytirishga ko‘maklashadi hamda korrupsiyaga qarshi kurashishda katta samara beradi.
Husanboy Ismailov, iqtisodiyot fanlari bo‘yicha falsafa doktori, dotsent
Izoh (0)