Давлат хизматчилари даромадларини декларациялаш — коррупцион хатарлар олдини оладими?

Ўзбекистонда коррупцияга қарши курашиш давлат сиёсатининг энг устувор йўналишлардан бири ҳисобланади. Охирги йилларда бу иллатни йўқотиш учун кенг кўламда тизимли ишлар амалга ошириб келинмоқда. Буни мазкур соҳага оид қабул қилинган норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар, коррупциянинг олдини олишга қаратилган аниқ чора-тадбирлар мисолида ҳам кўриш мумкин.

Жорий йилнинг 5 март санасида президентимиз томонидан Коррупцияга қарши курашиш миллий кенгаши йиғилишида мамлакатимизда бу иллатга қарши курашиш тизимини кўламини янада кенгайтириш бўйича аниқ вазифалар белгилаб берилди. Улардан бири – бу “Давлат хизматчилари даромадини декларациялашга оид қонун”ни қабул қилинишидир.

Хўш, ушбу қонуннинг қабул қилиниши нима беради? Ушбу қонуннинг қабул қилинишини Президентимиз таъкидлаб ўтганидек, ноқонуний бойлик орттириш учун жавобгарлик, яъни, давлат хизматчиси декларация қилган даромадига мос келмайдиган мол-мулкини қаердан олганини исботлаши кераклигини билдиради.

Табиийки, давлат хизматчилари даромадини декларациялаш қачон ва қайси давлатларда пайдо бўлгани кўпчиликни қизиқтиради. Келинг, бу ҳақида мулоҳаза юритамиз.

Тарихга назар ташлайдиган бўлсак, ушбу тизим Иккинчи жаҳон урушидан сўнг АҚШда ривожлана бошлаган. Давлат мансабдор шахсларининг даромадларини жамоатчиликка ошкор этиш зарурлиги ҳақидаги расмий баёнот илк бор 1951 йилда президент Труменнинг Конгрессга мурожаатида янграган. Орадан 27 йил ўтиб, 1978 йилда АҚШ Конгресси ҳукуматда этика тўғрисидаги қонунни (Ethics in Government Act) қабул қилган. Ушбу қонун барча ҳокимият тармоғидаги маълум бир даражадан юқори бўлган давлат хизматчилари учун молиявий маълумотларни ошкор этиш мажбуриятини белгилаб берган.

Буюк Британия ҳукумати томонидан 1974 йилда манфаатларни декларациялаш реестри (Register of Interests) жорий этилди.

Ғарбий Европада декларация қилиш тизимлари ўтган асрнинг 80 йилларида шакллана бошлаган. Кўплаб ривожланган давлатларда давлат хизматчилари томонидан ўз молиявий ва мулкий ҳолатини декларациялаш глобал стандартга айланиб бормоқда.

Ушбу маълумотлардан хулоса қилиш мумкинки, Ўзбекистонда ҳам давлат хизматчилари даромадларини декларациялаш тўғрисидаги қонунни қабул қилиш вақти келди.

Шунингдек, миллий кенгаш йиғилишида президентимиз томонидан давлат хизматчилари даромадларини декларациялаш тўғрисидаги қонун лойиҳасини тайёрлашда жамоатчиликнинг фикри муҳимлилиги ва тез фурсатларда қонун лойиҳаси жамоатчилик муҳокамасига қўйиш зарурлиги ҳақида айтилди. Ушбу қонунда давлат хизматчилари даромадларининг декларация қилиш билан боғлиқ барча масалалар аниқ-равшан қилиб акс эттирилишига шубҳа йўқ.

Ўз ўрнида жамоатчиликда давлат хизматчилари даромадларини декларациялаш тўғрисидаги қонунни қабул қилиш билан нима ўзгаради деган савол туғилиши мумкин. Бизнингча, унинг афзалликлари қуйидагилардан иборат:

• давлат хизматчилари томонидан орттирилган бойликларнинг ҳуқуқий ва аниқ асосларга эга эканлигини намоён қилади;
• давлат хизматчилари томонидан ноқонуний йўллар билан орттирилган бойликлар ҳақидаги маълумотларни аниқлашда ёрдам беради;
• давлат хизматидаги ишларнинг очиқлигига ва адолатга эришишга ёрдам беради;
• давлат бюджетидан ҳар бир соҳани ривожлантириш учун ажратилаётган маблағларнинг тўғри сарфланишини кўрсатиб беради.

Хулоса қилиб айтганда, давлат хизматчилари даромадларини декларациялаш тизимининг жорий қилиниши давлат хизматчилари томонидан ноқонуний бойлик орттириш ҳолатларига барҳам бериш, мамлакатимизнинг иқтисодий ривожланиши ва яширин иқтисодиётни камайтиришга кўмаклашади ҳамда коррупцияга қарши курашишда катта самара беради.

Ҳусанбой Исмаилов, иқтисодиёт фанлари бўйича фалсафа доктори, доцент