Isroil va HAMAS harakati 460 kundan ortiq davom etgan urushdan so‘ng o‘t ochishni to‘xtatish bo‘yicha kelishuvga erishdi. Mazkur kelishuv nimalarni o‘z ichiga olishini ko‘rib chiqamiz.
Qatar bosh vaziri shayx Muhammad al-Taniga ko‘ra, o‘t ochishni to‘xtatish to‘g‘risidagi bitim 19-yanvar kuni kuchga kiradi. Tomonlar o‘rtasida bitimni amalga oshirish bo‘yicha ishlar davom etmoqda. Isroil ayrim tafsilotlar hali hal qilinmagani, 16-yanvarda hukumat ovoz berishini bildirdi.
Bitim vaqtinchalik o‘t ochishni to‘xtatishni o‘z ichiga oladi, bu hozircha G‘azodagi vayronagarchiliklarga chek qo‘yadi. Shuningdek, G‘azodagi garovdagilar evaziga Isroildagi ko‘plab mahbuslar ozod qilinadi. Bitim ko‘chirilgan falastinliklarga o‘z uylariga qaytish imkonini beradi, biroq urush tufayli aksariyatining uyi vayron bo‘lgan.
Birinchi bosqich
Dastlabki bosqich 6 hafta davom etadi va cheklangan asirlar almashinuvi, G‘azodagi Isroil qo‘shinlarining qisman olib chiqilishi va sektorga yordamning ko‘payishini o‘z ichiga oladi.
2023-yil 7-oktyabr kuni HAMAS boshchiligidagi Isroil janubiga hujum paytida ushlangan 33 nafar isroillik asirlar, jumladan ayollar, bolalar va 50 yoshdan oshgan tinch aholi ozod qilinadi. Buning evaziga Isroil ushbu bosqichda ko‘proq falastinlik mahbuslarni, shu jumladan umrbod qamoq jazosini o‘tayotganlarni ozod qiladi. Ozod qilingan falastinliklar orasida 7-oktyabrdan keyin hibsga olingan 1000 ga yaqin kishi bor.
Isroil tinch aholiga sektorning qamal qilingan shimoliy qismidagi uylariga qaytishga ruxsat beradi. Bu hududda yordam tashkilotlari ocharchilik yuz berishi mumkinligi haqida ogohlantirmoqda. Isroil anklavga kuniga 600 tagacha yuk mashinasida yordam yetkazib berilishiga ruxsat beradi.
Bundan tashqari, jarohatlangan falastinliklar davolanish uchun G‘azo sektoridan chiqib keta oladi. Kelishuvning birinchi bosqichi amalga oshirila boshlaganidan yetti kun o‘tgach, Misr bilan Rafah chegarasini ochiladi.
Isroil kuchlari Misr va G‘azo o‘rtasidagi chegara hududida joylashgan Filadelfiya yo‘lagidagi o‘z ishtirokini qisqartiradi. Kelishuv kuchga kirganidan so‘ng 50 kun ichida bu hududdan to‘liq chiqib ketadi.
Birinchi bosqichdan so‘ng nima bo‘ladi?
Ikkinchi va uchinchi bosqichlar tafsilotlari, asosan kelishilgan bo‘lsa-da, birinchi bosqich davomida muzokaralar orqali aniqlanishi kerak. AQSH prezidenti Jo Baydenga ko‘ra, keyingi bosqichlar bo‘yicha muzokaralar birinchi bosqichning dastlabki 6 haftasidan o‘tib ketsa ham, kelishuv davom etaveradi.
Muhim jihati shundaki, Isroil birinchi bosqich yakunlangach va garovdagilar qaytarilganch, hujumlarini qayta boshlash imkoniyatini istisno qiladigan hech qanday yozma kafolat berilmasligiga turib olgan.
Biroq, Associated Press axborot agentligi keltirgan Misr manbasiga ko‘ra, muzokaralarda ishtirok etayotgan uch vositachi — Misr, Qatar va AQSH HAMASga og‘zaki kafolatlar bergan. Bu kafolatlarga ko‘ra, muzokaralar davom etadi va uchala vositachi ham dastlabki 6 haftalik muddat tugashidan oldin ikkinchi va uchinchi bosqichlarni amalga oshiradigan kelishuvga erishish uchun harakat qiladi.
Ikkinchi bosqich uchun nima rejalashtirilgan?
Agar 2-bosqich uchun shartlar bajarilgani aniqlansa, HAMAS qolgan barcha garovdagilar, asosan erkak harbiylarni, Isroil qamoqxona tizimida saqlanayotgan falastinliklarni ozod qilish evaziga qo‘yib yuboradi. Bundan tashqari, amaldagi hujjatga ko‘ra, Isroil G‘azo hududidan “to‘liq chiqib ketish”ni boshlaydi.
Biroq, bu Isroil hukumatining, bosh vaziri Binyamin Netanyaxuning pozitsiyalariga ham zid keladi. U avvalgi pozitsiyalarida mojaroni cho‘zish uchun bir necha bor HAMASning G‘azodagi mavjudligidan foydalangan.
Uchinchi bosqich
Uchinchi bosqichning tafsilotlari noaniqligicha qolmoqda. Agar ikkinchi bosqich shartlari bajarilsa, uchinchi bosqichda garovdagilarning jasadi xalqaro nazorat ostida amalga oshiriladigan uch-besh yillik rekonstruksiya rejasi evaziga topshiriladi.
Hozirda o‘t ochish to‘xtatgandan keyin G‘azoni kim boshqarishi bo‘yicha kelishuv yo‘q. AQSH buni amalga oshirish uchun Falastin ma’muriyatining isloh qilingan versiyasini talab qildi. AQSH Davlat kotibi Entoni Blinkenning aytishicha, vaqtinchalik boshqaruv hokimiyatini shakllantirishga “xalqaro hamkorlarni” taklif qilish mumkin.
Boshqa hamkorlar, xususan, arab davlatlari qisqa muddatda xavfsizlikni ta’minlash uchun kuchlarni taqdim etadi, dedi u.
Bunday rejaning amalga oshishi uchun u arab davlatlari, jumladan Saudiya Arabistoni tomonidan qo‘llab-quvvatlanishi kerak. Ular esa faqat Falastin davlatchiligiga yo‘l ochilsagina bu rejani qabul qilishini aytgan. Bu esa, 1990-yillardagi Oslo bitimlarida Isroil ikki davlat yechimiga rozi bo‘lganiga qaramay, Isroil qonun chiqaruvchilari uchun yana bir bahs-munozarali masalani keltirib chiqaradi.
Izoh (0)