Shu yilning iyun oyi boshlarida Ilon Maskning Starship kosmik kemasi sinov parvozini muvaffaqiyatli amalga oshirdi. Necha yuz yillardan beri odamzotni qiziqtirib kelayotgan qizil sayyora – Mars sari yana bir qadam tashlandi. Bunday olamshumul yangiliklarni kuzatib, qachon o‘zbeklar ham koinot kengliklarini zabt etar ekan, degan fikr tug‘iladi. Shu kabi savollarga “O‘zbekkosmos” agentligi departament boshlig‘i Muhiddin Ibrohimov javob berdi.
Hozirgi kunga kelib kosmik soha 500 mlrd dollarga teng bo‘lgan bozor. U dunyoda jadal rivojlanayotgan iqtisodiy tarmoq hisoblanadi. 2030-yilga borib 1 trillion dollarga, 2035-yilga borib esa 4 trillion dollarga yetadi.
Avvallari bu sohaga mablag‘ davlat tomonidan ajratilgan bo‘lsa, bugungi kunda u tijorat, iqtisodiy rivojlanish, raqamlashtirishdir. Kosmos – eng ilg‘or texnologiyani tadbiq etadigan soha.
Kosmik bozor uchga bo‘linadi. Apstrim – sun’iy yo‘ldoshlar va raketalar, midstrim – kosmos bilan Yer orasidagi aloqa tizimlari, antennalar va daunstrim – ma’lumotlarni qayta ishlash va yangi mahsulotlarni tadbiq etish. O‘zbekistonda asosan daunstrimga urg‘u beriladi va zamonaviy texnologiyalar olib kelinib, dasturlar yaratiladi.
Eng katta yutuqlarimizdan biri – davlat kosmik monitoringi hisoblanadi. Sodda qilib aytganda, kosmosda fotoapparatlar bor, Yer rasmga olinadi. Biz shu rasmlarni tahlil qilib, turli sohalarga ma’lumotlar beramiz – yer munosabatlari, geologiya, ekologiya, o‘rmon xo‘jaligi, shaharsozlik, suv xo‘jaligi – bu ma’lumotlar ularning inspeksion-tekshiruv va monitoring ishlarida katta foyda beradi.
Departament boshlig‘i O‘zbekistonning sun’iy yo‘ldoshi bor-yo‘qligi haqida ma’lumot berdi
O‘zbekistonda sun’iy yo‘ldosh yo‘qligi, sun’iy yo‘ldosh uchirish sodda loyiha emasligi va qimmat turishi haqida mutaxassis ma’lumot berdi.
Sun’iy yo‘ldoshlarning bir necha turi bor – yerni masofadan zondlash, sun’iy aloqa yo‘ldoshi, ilmiy texnik yo‘ldosh. Hozir katta urg‘u – yerni masofadan zondlashga qaratilgan, 2020-yilda yo‘ldosh rasmlaridan foydalanish to‘g‘risida umuman tushuncha yo‘q edi.
Muhiddin Ibrohimov hozirgi vaqtga kelib kosmik sohaga nisbatan tushuncha, qiziqish borligini, talab esa ortib borayotgani haqida fikr bildirdi.
Mudofaa, xavfsizlik masalalari ham qo‘shilsa, milliy loyihaga talab kelib chiqadi. Buning moliyaviy, texnologik aspektlari mavjud bo‘lib, hammasini qo‘shganda, yaqin kelajakda siljish bo‘ladi, – deb ta’kidladi mutaxassis.
Eng qizig‘i, bitta yo‘ldosh uchirilgani bilan ish bitmaydi. Oddiy misol – har kuni butun dunyoni suratga oladigan Planet kompaniyasining 180 ga yaqin, Maxar va shu kabi kompaniyalarning esa o‘nlab yo‘ldoshlari bor. O‘zbekiston bitta sun’iy yo‘ldosh olib chiqqani bilan hech qancha ish hal bo‘lmaydi. Bitta yo‘ldosh yana shu nuqtaga kelib, rasmga olishi uchun 3-4 kun vaqt kerak. Shuning uchun kamida 2-3 ta sun’iy yo‘ldosh uchirilishi kerak.
“Kelajakda inson qit’alararo raketada uchadigan bo‘ladi”
Departament boshlig‘i SpaceX va boshqa bir necha kompaniyalar bilan aloqalar borligi, tijorat kompaniyalari Oyda baza yaratish bo‘yicha zamin hozirlayotgani haqida so‘zlab o‘tdi.
Ma’lumot uchun, 5 ming tonnali Starship’ni yerdan 36 kilometrga ko‘tarilgani texnologik jihatdan o‘ta yuqori cho‘qqi hisoblanadi.
Kosmosga bir kg foydali yukni olib chiqish 60 ming dollarga baholangan, hozirda 10 ming dollarni tashkil qilmoqda. SpaceX esa ikki ming dollarga olib chiqmoqda.
Starship parvozi yo‘lga qo‘yilsa bir kg yukni 100 dollarga olib chiqishni reja qilgan. Inson vazni 100 kg bo‘lsa, orbitaga 10 ming dollarga chiqadi. Kosmos endi fantastika emas. Qancha ko‘p investitsiya kiritilsa, inson qit’alararo raketada uchadigan bo‘ladi, – deydi Muhiddin Ibrohimov.
Mutaxassis O‘zbekistonda kadrlar tayyorlash, chet el ta’lim dasturining afzalliklari haqida ham fikr bildirdi.
Kosmik soha bizda endi rivojlanayotgani, shu yo‘nalishda bakalavriati bo‘lgan bir nechta institutlar talabalarini ilg‘or chet el universitetlari bilan aloqa o‘rnatilayotgani hamda “El-yurt umidi” jamg‘armasi tomonidan moliyalashtirilishi borasida fikr bildirdi.
Lekin ikkinchi masala – yoshlarning texnologiyaga qiziqishini oliygohda shakllantirish kech, ular o‘qishga kirganda bunga tayyor bo‘lishi kerak. Shuning uchun bolalarni maktabdan boshlab qiziqtirish kerak.
Chet elda ko‘rdikki, maktabdan kosmos yo‘nalish ochilgan. O‘quvchilarni aniq fanlarga qiziqishini oshirish kerak.
Gollandiyalik hamkasbimiz maktablar uchun ta’lim dasturi yaratgan. 9-14 yoshli bolalarni kosmosga qiziqtiruvchi bu dasturda maktabga raketa olib keladi. O‘quvchilar ko‘zoynak taqib, kosmosga virtual uchadi. Bu bolalar uchun ajoyib hissiyot bo‘ladi. Ularga “orbitaga chiqib, qaytgandan so‘ng” Yer elchisi sertifikati beriladi.
Bu bilan bolalarda fikrlash o‘zgartiriladi, isrof tushunchasi yoshlikdan o‘rgatiladi. Kosmosda isrofga praktik qaraladi suv, havo, ovqat juda chegaralangan. Shunda ham odam yashab keladi. Shu limitlar bilan yashash imkoni bo‘lsa, biz nega Yerda bunchalik isrofgarchilik qilamiz, degan savolga kosmos o‘z “javobi”ni shu tarzda beradi.
SpaceX bilan muloqot davomida qiziq taklif berildi, hozir Oyga borish imkoni bor – 50 mln dollar. Yerdan uchib, Oyni aylanib, yana Yerga qaytish. Bu tijoriy masala, ko‘ngillilar kerak. Agar O‘zbekiston bunga qiziqsa va bitta o‘rinni moliyalashtirsa, biror kosmonavt uchib, qaytib kelishi mumkin. Bu insonni o‘ylantiradi, qiziq tajriba. Tarixda Gagarin o‘z ismini muhrladi, Armstrong ham. Marsga ham kim birinchi borsa, ismi tarixda qoladi.
Izoh (0)