Шу йилнинг июнь ойи бошларида Илон Маскнинг Starship космик кемаси синов парвозини муваффақиятли амалга оширди. Неча юз йиллардан бери одамзотни қизиқтириб келаётган қизил сайёра – Марс сари яна бир қадам ташланди. Бундай оламшумул янгиликларни кузатиб, қачон ўзбеклар ҳам коинот кенгликларини забт этар экан, деган фикр туғилади. Шу каби саволларга “Ўзбеккосмос” агентлиги департамент бошлиғи Муҳиддин Иброҳимов жавоб берди.
Ҳозирги кунга келиб космик соҳа 500 млрд долларга тенг бўлган бозор. У дунёда жадал ривожланаётган иқтисодий тармоқ ҳисобланади. 2030 йилга бориб 1 триллион долларга, 2035 йилга бориб эса 4 триллион долларга етади.
Авваллари бу соҳага маблағ давлат томонидан ажратилган бўлса, бугунги кунда у тижорат, иқтисодий ривожланиш, рақамлаштиришдир. Космос – энг илғор технологияни тадбиқ этадиган соҳа.
Космик бозор учга бўлинади. Апстрим – сунъий йўлдошлар ва ракеталар, мидстрим – космос билан Ер орасидаги алоқа тизимлари, антенналар ва даунстрим – маълумотларни қайта ишлаш ва янги маҳсулотларни тадбиқ этиш. Ўзбекистонда асосан даунстримга урғу берилади ва замонавий технологиялар олиб келиниб, дастурлар яратилади.
Энг катта ютуқларимиздан бири – давлат космик мониторинги ҳисобланади. Содда қилиб айтганда, космосда фотоаппаратлар бор, Ер расмга олинади. Биз шу расмларни таҳлил қилиб, турли соҳаларга маълумотлар берамиз – ер муносабатлари, геология, экология, ўрмон хўжалиги, шаҳарсозлик, сув хўжалиги – бу маълумотлар уларнинг инспекцион-текширув ва мониторинг ишларида катта фойда беради.
Департамент бошлиғи Ўзбекистоннинг сунъий йўлдоши бор-йўқлиги ҳақида маълумот берди
Ўзбекистонда сунъий йўлдош йўқлиги, сунъий йўлдош учириш содда лойиҳа эмаслиги ва қиммат туриши ҳақида мутахассис маълумот берди.
Сунъий йўлдошларнинг бир неча тури бор – ерни масофадан зондлаш, сунъий алоқа йўлдоши, илмий техник йўлдош. Ҳозир катта урғу – ерни масофадан зондлашга қаратилган, 2020 йилда йўлдош расмларидан фойдаланиш тўғрисида умуман тушунча йўқ эди.
Муҳиддин Иброҳимов ҳозирги вақтга келиб космик соҳага нисбатан тушунча, қизиқиш борлигини, талаб эса ортиб бораётгани ҳақида фикр билдирди.
Мудофаа, хавфсизлик масалалари ҳам қўшилса, миллий лойиҳага талаб келиб чиқади. Бунинг молиявий, технологик аспектлари мавжуд бўлиб, ҳаммасини қўшганда, яқин келажакда силжиш бўлади, – деб таъкидлади мутахассис.
Энг қизиғи, битта йўлдош учирилгани билан иш битмайди. Оддий мисол – ҳар куни бутун дунёни суратга оладиган Планет компаниясининг 180 га яқин, Maxar ва шу каби компанияларнинг эса ўнлаб йўлдошлари бор. Ўзбекистон битта сунъий йўлдош олиб чиққани билан ҳеч қанча иш ҳал бўлмайди. Битта йўлдош яна шу нуқтага келиб, расмга олиши учун 3-4 кун вақт керак. Шунинг учун камида 2-3 та сунъий йўлдош учирилиши керак.
“Келажакда инсон қитъалараро ракетада учадиган бўлади”
Департамент бошлиғи SpaceX ва бошқа бир неча компаниялар билан алоқалар борлиги, тижорат компаниялари Ойда база яратиш бўйича замин ҳозирлаётгани ҳақида сўзлаб ўтди.
Маълумот учун, 5 минг тоннали Starship'ни ердан 36 километрга кўтарилгани технологик жиҳатдан ўта юқори чўққи ҳисобланади.
Космосга бир кг фойдали юкни олиб чиқиш 60 минг долларга баҳоланган, ҳозирда 10 минг долларни ташкил қилмоқда. SpaceX эса икки минг долларга олиб чиқмоқда.
Starship парвози йўлга қўйилса бир кг юкни 100 долларга олиб чиқишни режа қилган. Инсон вазни 100 кг бўлса, орбитага 10 минг долларга чиқади. Космос энди фантастика эмас. Қанча кўп инвестиция киритилса, инсон қитъалараро ракетада учадиган бўлади, – дейди Муҳиддин Иброҳимов.
Мутахассис Ўзбекистонда кадрлар тайёрлаш, чет эл таълим дастурининг афзалликлари ҳақида ҳам фикр билдирди.
Космик соҳа бизда энди ривожланаётгани, шу йўналишда бакалавриати бўлган бир нечта институтлар талабаларини илғор чет эл университетлари билан алоқа ўрнатилаётгани ҳамда “Эл-юрт умиди” жамғармаси томонидан молиялаштирилиши борасида фикр билдирди.
Лекин иккинчи масала – ёшларнинг технологияга қизиқишини олийгоҳда шакллантириш кеч, улар ўқишга кирганда бунга тайёр бўлиши керак. Шунинг учун болаларни мактабдан бошлаб қизиқтириш керак.
Чет элда кўрдикки, мактабдан космос йўналиш очилган. Ўқувчиларни аниқ фанларга қизиқишини ошириш керак.
Голландиялик ҳамкасбимиз мактаблар учун таълим дастури яратган. 9-14 ёшли болаларни космосга қизиқтирувчи бу дастурда мактабга ракета олиб келади. Ўқувчилар кўзойнак тақиб, космосга виртуал учади. Бу болалар учун ажойиб ҳиссиёт бўлади. Уларга “орбитага чиқиб, қайтгандан сўнг” Ер элчиси сертификати берилади.
Бу билан болаларда фикрлаш ўзгартирилади, исроф тушунчаси ёшликдан ўргатилади. Космосда исрофга практик қаралади сув, ҳаво, овқат жуда чегараланган. Шунда ҳам одам яшаб келади. Шу лимитлар билан яшаш имкони бўлса, биз нега Ерда бунчалик исрофгарчилик қиламиз, деган саволга космос ўз “жавоби”ни шу тарзда беради.
SpaceX билан мулоқот давомида қизиқ таклиф берилди, ҳозир Ойга бориш имкони бор – 50 млн доллар. Ердан учиб, Ойни айланиб, яна Ерга қайтиш. Бу тижорий масала, кўнгиллилар керак. Агар Ўзбекистон бунга қизиқса ва битта ўринни молиялаштирса, бирор космонавт учиб, қайтиб келиши мумкин. Бу инсонни ўйлантиради, қизиқ тажриба. Тарихда Гагарин ўз исмини муҳрлади, Армстронг ҳам. Марсга ҳам ким биринчи борса, исми тарихда қолади.
Изоҳ (0)