4-yanvar sanasiga bog‘liq diqqatga sazovor voqealar qatoridan KXDR qo‘shinlari tomonidan Seulning egallanishi, “Yil odami”ga aylangan Stalin hamda dunyodagi eng baland inshoot — Burj-Xalifaning foydalanishga topshirilishiga oid faktlar o‘rin olgan.
Seulni egallagan KXDR qo‘shinlari
1951-yil 4-yanvar kuni KXDR qo‘shinlari Xitoy ko‘ngillilari qo‘llab-quvvatlovi ostida Seulni qayta qo‘lga kiritgan edi. Shimoliy va Janubiy Koreya o‘rtasidagi qurolli mojaro sabablari ma’lum, ammo birinchi bosqichdagi jarayonlar haqida ma’lumot kam. Bir tarafdan AQSH, ikkinchi tomondan SSSR va Xitoy urushi sifatida qaralgan mojaro uch yil davom etib, ko‘plab qurbonlarni yuzaga keltirgan.
Ikkinchi jahon urushi yakunlanishidan bir oy oldin Yaponiyaning taslim bo‘lishi ravshanlashgach, AQSH va SSSR Koreya yarimorolini 38-parallel bo‘yicha bo‘lib tashlashga kelishib oladi. Avvaliga ushbu qaror vaqtincha sifatida qaralgan, ammo Gitlerga qarshi koalitsiya ishtirokchilari o‘rtasidagi kelishmovchilik keyinchalik ularning birlashishiga yo‘l qo‘ymagan.
Aslida Koreya yarimorolining ham shimoliy, ham janubiy qismlarida militaristik kayfiyat va mamlakatni birlashtirish istagi yil sayin kuchayib borgan. Pxenyan ham, Seul ham ruhan urushga tayyorlangan: ikkala davlat konstitutsiyasida ham hukumatlarning maqsadi butun yarimorol hududida o‘z hokimiyatini kengaytirish ekani belgilangan.
1950-yil may oyiga kelib SSSR, Xitoy va KXDR o‘rtasida harbiy ittifoq tuziladi, ularning rahbariyati Koreya yarimorolini harbiy yo‘l bilan birlashtirish rejasini ilgari suradi. Shimoliy koreyalik yozuvchi Von Chxun Gukning aytishicha, urush 1950-yil 25-iyunda emas, balki “ancha oldin boshlangan”. Yozuvchiga ko‘ra, 1947 va 1948-yillarda AQSH Shimoliy Koreyaga bosqinlar uyushtirib turgan. U Amerika qo‘shinlarining 38-paralleldagi qurolli provokatsiyasi va bosqinlariga oid statistikani keltirgan. Von Chxun Gukning ta’kidlashicha, 2617 ta provokatsiya va 1060 ta bosqin amalga oshirilgan bo‘lib, ularda jami 67 398 ta inson ishtirok etgan.
1950-yilning olti oyida, ya’ni mojaro rasman boshlangan sanaga qadar 1147 ta qurolli provokatsiya qayd etilgan. Tadqiqotchining fikricha, amerikaliklar “Shimol va Janub aholisining kayfiyatini buzishga va ular orasiga ishonchsizlik hamda dushmanlik urug'ini ekishga harakat qilgan”.
Janubiy koreyalik tarixchi Li Gi Bekning yozishicha, KXDR muntazam ravishda qurolli kuchlarini oshirib borgani bois ancha kuchli va yaxshi armiyaga ega bo‘lgan. Muallifga ishoniladigan bo‘lsa, 38-paralleldagi dastlabki otishmalar vaqtida Shimolning 10 ta piyoda, bitta tank va bitta aviatsiya diviziyasi bo‘lgan. Janubiy Koreya prezidenti Li Sin Manning jangovar bayonotlariga qaramay, mamlakatda sakkiztagina shu kabi diviziya shakllantirilgandi. Janubiy Koreya armiyasining ta’minoti ham juda yomon bo‘lgan: piyodalarning tanklari yo‘q edi, aviatsiyasida esa 20 ta o‘quv samolyoti va bitta qiruvchisi bo‘lgan, xolos.
Urush 1950-yil 25-iyunda soat 04:00 da boshlangan. Sovet va Shimoliy Koreya tarixchilariga ko‘ra, hujumni janubliklar boshlagan. Janubiy Koreya, G‘arb va zamonaviy Rossiya nuqtayi nazaridan esa urushni KXDR boshlab bergan.
Ammo vaziyatga amerikaliklarning aralashuvi rejalarni o‘zgartirib yuborgan. Vashington tezda harakat qilishga majbur bo‘lgan. Jangovar harakatlar boshlangan kun AQSH BMT Xavfsizlik Kengashini chaqirib, tinchlikparvar operatsiyani o‘tkazishga mandat olgan. Amerika rezolyutasi to‘qqizta “ha” ovozi bilan qabul qilingan. SSSRning BMT Xavfsizlik Kengashidagi vakili Yakov Malik ovoz berish jarayonlariga boykot e’lon qilgani bois unga veto qo‘ya olmagan. Natijada yarimorolga “havorang kaskalilar” kontingentini yuborishga qaror qilingan. BMTning Koreyadagi kuchlaridan AQSHdan tashqari, Buyuk Britaniya, Kanada, Avstraliya, Filippin va yana 11 ta davlat harbiylari o‘rin olgan. Bu vertolyotlar qo‘llangan tarixdagi birinchi katta urush edi. Amerikaliklar ulardan ommaviy foydalangan.
BMT qo‘shinlari urushga katta ta’sir ko‘rsatgan. 28-sentabrda ular Seulni qaytarib olgan, 19-oktabrda Pxenyanga kirgan va Koreya—Xitoy chegarasining shimoli tomon harakatlangan. Qudratli Xitoy guruhining hujumi ostida BMT qo‘shinlari chekinishga majbur bo‘lgan.
4-dekabrda ularning Pxenyanni, 24-dekabrda — Xinnamni, 1951-yil 4-yanvarda — Seulni tashlab ketishiga to‘g‘ri keladi. Mart oyiga kelib KXDR dushmanlari yana Janubiy Koreya poytaxtini qaytarib olib, 38-parallelga o‘tishga erishadi. Aprel o‘rtalarida BMT qo‘shinlari soni 230 ming kishiga yetgan. BMTning Koreyadagi qo‘shinlari asosini tashkil etgan AQSH armiyasi ixtiyorida 1000 ga yaqin tank va 1600 samolyot bor edi. 1951-yil 23-iyun kuni SSSR BMTga o‘t ochishni to‘xtatish bo‘yicha taklifni kiritgan. Dastlabki tinchlik muzokaralari boshlangan. General Makartur BMT kuchlarining bosh qo‘mondonligi lavozimidan chetlatilgach, AQSHning Koreyadagi siyosati o‘zgargan. 1951-yil iyunda front asosan 38-parallelga joylashgan.
“Yil odami”ga aylangan Stalin
1943-yil 4-yanvar kuni Time jurnali muqovasiga Stalin surati tushirilgan holda chiqqan edi. Dunyoga mashhur nashr Stalinni “Yil odami” deb topgan. Ushbu nom dunyodagi hal qiluvchi voqealarga ta’sir ko‘rsatgan yorqin shaxslarga beriladi. Tahririyat fikricha, Ikkinchi jahon urushidagi 1942-yilda erishilgan muvaffaqiyatlar ortida Stalin turgan.
Umuman olganda, bu Stalinning Time jurnalida ikkinchi marta paydo bo‘lishi edi. Ilk bor — 1939-yilda Molotov-Ribbentrop pakti imzolanganida unda Stalin salbiy qiyofada tasvirlangan. Time jurnali bunga sabab qilib Stalin Yevropadagi kuchlar taqsimotini butkul o‘zgartirib yuborganini ko‘rsatgan. Va o‘shanda Stalin salbiy qahramon sifatida tarixga kirishi mumkinligi haqida yozgan. Natsistlar va bolsheviklar ittifoqi butun Yevropani qo‘rquvga solgandi.
Ammo Ikkinchi jahon urushi boshlangach va SSSR fashistlar hujumiga uchragach, jurnal qarashlari keskin o‘zgargan. Shundan so‘ng, Amerika jurnali sovet armiyasi, xalqi va Stalin haqidagi maqolalarni ijobiy qarashlarda ifoda etishga kirishgan.
Sovet armiyasining 1942-yildagi muvaffaqiyati jurnalistlar hayratiga sabab bo‘lgan. Ular Stalinni “cho‘rtkesar yigit” deya ta’riflab, uning Stalingrad jangidagi muvaffaqiyatini e’tirof etgan. Ushbu jang urushning borishini tubdan o‘zgartirib yuborgandi — shundan boshlab nemislar himoyalanishga majbur bo‘lgan.
Time’ning yozishicha, 1941-yilda Stalin deyarli imkonsiz yumushni uddalagan — og‘ir vaziyatda Gitlerni Moskvadan chekintirgan. Ammo “1942-yilda Stalin yanada ko‘proq natijaga erishgan. U ikkinchi marta Gitlerni barcha muvaffaqiyatlari mevasidan mahrum etgan”.
Ushbu nomga loyiq ko‘rilish nimani anglatadi?
Time jurnali “Yil odami”ni tanlashda nimalar inobatga olinishi haqida birinchi marta 2007-yilda batafsil ma’lumot bergan. O‘shanda jurnal muqovasidan Vladimir Putin o‘rin olgandi.
Time’ning bosh muharriri Richard Shtengel tahririyat o‘z fikridan kelib chiqib, “Yil odami”ni tanlashini aytgan. “Yil odami” — bu dunyoning ayni vaqtda bergan bahosi. Ushbu nom — tanlangan inson ma’qullanishini bildirmaydi. Ammo u yetakchilik va sayyoradagi hayotga ta’sir ko‘rsatayotganlarga beriladi.
Stalin va Putindan tashqari, ruslar orasida “Yil odami” nomiga ega chiqqan boshqa yetakchilar ham bor. Masalan, 1957-yilda Nikita Xrushchyov — u “Karib inqirozi” muammosini hal etgan va yadroviy urush boshlanishiga yo‘l qo‘ymagandi. 1983-yilda esa Yuriy Andropov bu nomni Reygen bilan bo‘lishgan — Time ikki davlat yetakchisi bir-biri bilan kelishib olganidan hayratga tushgandi. Shuningdek, Mixail Gorbachyov ham ikki marta — 1987 va 1989-yillarda “Yil odami” bo‘lgan.
Foydalanishga topshirilgan dunyodagi eng baland inshoot — Burj-Xalifa
Insonlar uzoq zamonlardan beri osmono‘par binolarni qurishga qiziqadi, bunga Bobil minoralarini ham misol qilib keltirish mumkin. Bugungi kunda dunyodagi eng baland minora — bu 2010-yilning 4-yanvar kuni foydalanishga topshirilgan Dubaydagi Burj-Xalifa osmono‘par binosidir. Ushbu ko‘p funksionalli minora eng zamonaviy innovatsion ixtirolarni o‘zida mujassam etgan. Olti yil ichida bunday ulkan inshoot qanday qilib qurilgan? Burj-Xalifa ichida nimalar bor? U necha qavatdan iborat? Quyida shu savollarga javob beramiz.
Burj-Xalifa binosi — haqiqiy vertikal shahar bo‘lib, bir vaqtning o‘zida uning ichiga 35 mingga yaqin odam sig‘adi. Dunyodagi eng baland inshootni loyihalashda muhandislar oldinlari faqat nazariy jihatdan mavjud ko‘plab muammolarga duch kelgan. Eng avvalo, muhandislar oldiga asosiy maqsad qo‘yilgan — balandlik borasida Burj-Xalifa bilan raqobatlasha oladigan biror bino bo‘lmasligi lozim. Shundan kelib chiqib, 35 qavat qismi qurib bo‘lingan vaqtda loyihaga o‘zgartirish kiritilgan. Gap shundaki, qurilish buyurtmachilariga 700 metrdan ortiqroq balandlikka ega bino qurilishi mumkinligi to‘g‘risida gap-so‘zlar yetib kelgan, shu boisdan ular Burj-Xalifani 800 metrga yetkazishga qaror qilgan. Natijada binoning balandligi dengiz sathidan 828 metrga yetgan.
Burj-Xalifa sahro hududida — tuproq qatlami ancha mo‘rt hududda joylashgan bo‘lishiga qaramay, binoning asosi juda mustahkam. Tuproqning o‘ziga xosliklari inobatga olingan holda, muhandislar uzunligi 45 metr, diametri 1,5 metrli osma qoziqlardan foydalangan. Ularning soni jami 200 dona bo‘lib, qoziqlar taxminan 0,5 million tonnali bino vaznini ko‘tarib turadi. Qoziqlarni o‘rnatish oson kechmagan, burg‘u chiqarib olinishi bilan chuqurlik devorlari ko‘chib ketavergan. Buning oldini olish uchun esa shaxtalar o‘ziga xos polimer qatron bilan to‘ldirilgan.
Burj-Xalifa minorasi o‘zining balandligiga qaramay, ancha barqaror shaklga ega. Uning strukturasi “kuchaytirilgan yadro” deb ataladi. Bu dunyodagi eng baland minora bir-birini qo‘llab-quvvatlovchi bir nechta binolardan iborat ekanini bildiradi. Ularning har biri alohida karkas va qo‘shimcha ustunlarga ega. Baland minoralarning asosiy dushmani hisoblangan shamol yuklamalaridan qutulishga me’moriy yechimlar yordam bergan. ular yordamida kuchli shamol oqimi bo‘lib yuborilib, jiddiy zarar yetkazmaydi. Burj-Xalifaning umumiy dizayni Dubay sahrosida o‘sadigan gul geometriyasidan ilhomlanilgan.
Bino 162 qavatdan iborat bo‘lib, ularning 46 tasi texnik binolar hisoblanadi. Bu qadar ulkan bo‘lishiga qaramay, Burj-Xalifa rekord darajada qisqa muddatda qurilgan. Bunga “sakrovchi shakllar” texnologiyasi yordamida erishilgan. Qavatlar orasidagi po‘lat karkaslar yerda yig‘ilgan, keyin esa kerakli balandlikka ko‘tarilib, maxsus shaklga kiritilgan va ustiga beton quyilgan. Beton qotgach, shakl gidravlik qurilmalar yordamida ko‘tarilgan, beton blok esa joyida qolgan. Beton kerakli balandlikka maxsus nasos tizimlari yordamida chiqarilgan. Havo haroratining yuqoriligi sabab quyish ishlari faqat tunda amalga oshirilgan, aralashmaga esa muz qo‘shilgan.
Dunyodagi eng baland minora — haqiqiy innovatsiya markazi hisoblanadi. Burj-Xalifaning barcha tizimlari — elektr ta’minoti, vibratsiya datchiklari, konditsonerlari va hokazo — yagona boshqaruv markaziga ulangan bo‘lib, u yerdan doimiy nazorat qilinadi va zarurat tug‘ilganida sozlanadi. Bundan tashqari, yong‘inga qarshi kuchli xavfsizlik tizimidan qo‘shimcha to‘qqizda yong‘indan himoyalanish joylari o‘rin olgan — ular ikki soat davomida olovga bardosh bera oladi.
Burj-Xalifaning tashqi devorlari maxsus ikki qavatli shisha panellardan iborat bo‘lib, ichkaridagi iqlimning saqlanishiga yordam beradi. Birinchi qatlam yupqa metall bilan qoplangan va quyoshdan himoya qiluvchi krem xususiyatiga ega, quyoshning issiqlik nurlarini qaytaradi. Ikkinchi qatlam kumush bilan qoplangani bois infraqizil nurlarni o‘tkazmaydi.
Balandligi 800 metrdan oshadigan Burj-Xalifa loyihasi budjeti 1,5 milliard dollardan oshadi.
“Kun xronologiyasi” loyihasi doirasida har kuni ertalab soat 09:30 da ushbu sanaga bog‘liq eng muhim va qiziqarli voqealar yoritib boriladi.
Izoh (0)