3-yanvar sanasiga bog‘liq diqqatga sazovor voqealar qatoridan burgundiyaliklar tomonidan sotib yuborilgan Janna d’Ark, muhandislar xatosi bilan Irkutskda yuz bergan aviahalokat hamda “duche” unvonini olgan diktator Mussoliniga oid faktlar o‘rin olgan.
Janna d’Arkning sotilishi
1431-yil 3-yanvar kuni burgundiyaliklar o‘zlarining ingliz ittifoqchilariga Yuz yillik urushda fransuzlar g‘alabasi ramziga aylangan Janna d’Arkni sotib yuborgandi. Dushmanlar nafratiga duchor bo‘lgan ayol cherkov sudi tomonidan bid’at va jodugarlikda ayblanib, o‘limga hukm etilgan.
Janna d’Ark 1412-yilda Fransiyaning shimoli-sharqida joylashgan Domremi qishlog‘ida dunyoga kelgan. Uning otasi qishloq oqsuyaklaridan bo‘lib, Janna ancha yaxshi sharoitda katta bo‘lgan. Jannaga o‘qish va yozish o‘rgatilmagan bo‘lsa ham, uning onasi qiziga katolik cherkoviga bo‘lgan cheksiz muhabbatni singdirgan.
Bu paytda Angliya va Fransiya o‘rtasida Yuz yillik urush davom etayotgan bo‘lib, Angliya fransuz ittifoqchisi Burgundiya gersogi yordamida Fransiyaning shimolini o‘z qo‘liga olgan edi. Angliya qiroli Genrix V Parijni egallab, o‘zini birlashgan Angliya va Fransiya qiroli deb e’lon qiladi. Fransuz taxtining qonuniy vorisi valiahd shahzoda Karl mamlakat janubiga chekinadi.
Domremi aholisi dushman bosqini xavfi ostida o‘z uylarini tashlab, janubga ketishga majbur bo‘ladi. 13 yoshida Janna ilohiy ovozni eshitganini, ovoz unga “vatanini qutqarishi va shahzoda Karlga taxtga o‘tirishda yordam berishi kerakligini” aytganini e’lon qiladi. 16 yoshida otasi uni erga bermoqchi bo‘lganida buni qat’iy rad qilib, inglizlarni vatani Fransiyadan butunlay quvib chiqarmaguniga qadar bokira qolishini aytgan.
1428-yil may oyida Janna yaqin atrofda joylashgan shahzoda Karlga sodiq insonlar qarorgohi Vokulyorga keladi. Dastlab u mahalliy sudya Robert de Bordikur tomonidan rad etilib, qo‘shinga olinmaydi. Ammo Janna o‘zining ilohiy qutqaruvchi ekanligini aytib, kichik bir guruh yig‘ishga erishadi.
1429-yil mart oyida oq zirh kiyib, oq otga o‘tirgan Janna d’Ark Orlean himoyasi uchun yo‘l oladi. Qo‘shinni Yaratganning xabarchisi boshqarayotganligi to‘g‘risidagi xabar askarlarda ruhiyatning ko‘tarilishiga sabab bo‘ladi. Ko‘plab mag‘lubiyatlardan so‘ng umidni yo‘qotib, tushkunlikka tushgan sarkarda va askarlar Jannaning ilhomlantiruvchi so‘zlaridan ruhlandilar. Bir necha g‘alabadan so‘ng Janna ingliz-burgund qo‘shinini Luara daryosi bo‘ylab chekinishga majbur qiladi. Yuz yillik urushda anchadan beri g‘alaba qozona olmayotgan fransuz qo‘shini orasida bu muvaffaqiyatlardan keyin Jannaning obro‘si keskin ortadi. Janna d’Ark boshqa fransuz sarkardalari imkonsiz deb hisoblagan vazifani to‘rt kun ichida amalga oshirdi. Orleandagi g‘alabalardan keyin uni “Orlean qizi” deb atay boshlashadi.
Fransuzlar o‘zlarining to‘liq ustunligini isbotlashi uchun hali Parijni ham ozod etishi kerak edi. Shahar Orelandan ko‘ra yaxshiroq himoyalanganini bilgan d’Ark Karl VII dan ko‘proq askar so‘raydi. Ammo qirol armiyaga ortiqcha xarajat qilishdan bosh tortadi. 1429-yil avgust oxirlarida Parij devorlariga qadar kelgan Janna o‘zining qo‘shini bilan mag‘lubiyatga uchragan va chekinishga majbur bo‘ladi. Qiz og‘ir jarohat oladi, shu bois to‘liq sog‘aygunga qadar keyingi harbiy safardan qolib ketadi. Fransuzlar Janna Orleandagi g‘alabasidan juda kibrlanib ketgani, shuning uchun ilohlar unga yordam bermayotgani to‘g‘risida gap-so‘z tarqatadi.
1430-yil mayda Janna inglizlarning ittifoqchilari — burgundiyaliklar tomonidan bosib olingan Kompyen qamalini yengillashtirishga yordam berishga harakat qiladi. Janglardan birida u asirga tushgan va u armiya yetakchisi Jan de Lyuksemburgga topshirilgan.
Oxir-oqibat fransuzlar qamalni yorib o‘tgan, inglizlar qo‘shini qochib ketgan. Fransuzlar Jannani ozod etishdan xavfsirab, uni qal’aga joylashtirishgan. Fransuz sarkardasi ustida savdo boshlangan. 1431-yil 3-yanvar kuni burgundiyaliklar Jannani 10 ming livr evaziga ingliz qiroli nomidan ish ko‘rgan yepiskop Konoshaga sotgan. Jannaning g‘alabalari ortidan taxtga o‘tirgan qirol Karl VII Fransiyaning yosh himoyachisini ozod etish uchun biror chora ko‘rmagan. Bunga uning xalq orasida juda mashhurligi sabab bo‘lgan bo‘lishi mumkin.
Janna na harbiy va na fuqarolik sudiga, balki cherkov sudiga tortilgan — u jodugarlikda ayblangan. Kanosha raisligidagi inkvizitsiya sudi 1431-yil 9-yanvarda boshlanib, besh oy davom etgan. 30-may kuni cherkov Janna d’Arkni gulxanda yoqish orqali o‘limga hukm etgan.
Muhandislar aybi bilan halokatga uchragan samolyot
1994-yil 3-yanvar kuni Irkutsk—Moskva yo‘nalishi bo‘yicha uchgan “Tu-154M” yo‘lovchi samolyoti halokatga uchragan edi. “Baykal” aviakompaniyasi bortining qulashiga gidrosistemalarni ishdan chiqishiga olib kelgan ikkinchi dvigatelda yong‘in chiqqani sabab bo‘lgan. Favqulodda holat 115 yo‘lovchi, 9 nafar ekipaj a’zosi va yerda yana bir kishining umriga zomin bo‘lgan.
Irkutsk bejizga “samolyotlar qulaydigan shahar” deyilmaydi: oxirgi 55 yilda bu o‘lkalarda oltita reys halokatga uchragan. 1963-yilda Albaniyaning Xitoydagi elchixonasi xodimlari halok bo‘lgandi.
BKL130 odatdagi yuzlab reyslardan farq qilmagan va mutlaqo tinch holatda o‘tishi kerak edi, buning ustiga shturvalni 16 ming soatdan ortiq parvoz qilgan tajribali uchuvchi Gennadiy Padukov boshqargan. Ammo chigal holatga kutilmagan vaziyat sabab bo‘lgan. Ko‘ngilsizliklar 4 ming metr balandlikdagi parvozdan 3 daqiqa-yu 45 soniya o‘tgach boshlangan. Yong‘inga dvigatel startyoriga yot predmet tushishi oqibatida uning buzilishi sabab bo‘lgan — keyinchalik tergov davomida bu gaz kollektori korpusining bo‘lagi bo‘lgani aniqlangan.
Startyor korpusdan uchib chiqqan turbinaning aylanuvchi diski dvigatel va bo‘linmaga tushib ketgan, ikkinchi dvigatelning havo, yonilg‘i va moy liniyalariga, gidravlika tizimlarining elementlariga zarar yetkazgan.
Barcha gidrotizimlar ishdan chiqqani bois boshqaruv soatiga 510 kilometr tezlikda yo‘qotilgan va samolyot Irkutsk aeroportidan 11 kilometr naridagi “Mamoni” qishlog‘ida joylashgan sut fermasiga urilgan. Bu vaqtga kelib parvoz boshlanganiga 12 daqiqadan biroz o‘tgandi, xolos. Dahshatli to‘qnashuv oqibatida samolyot ikki qismga ajralib ketgan — uchuvchilar kabinasi va birinchi salon parchalanib ketgan, ikkinchi salon va dum qismi boshqa joyga tushgan. Samolyot qoldiqlari 400 metr radiusga sochilgan. Fyuzelyaj bo‘laklaridan biri fermadagi xodimlardan birining o‘limiga sababchi bo‘lgan, yana biri jarohatlangan.
“Misha yaxshi erkak edi. Chilangarlik qilardi. 16 yoshli nogiron qizlari qoldi”, — deya eslaydi favqulodda holatga guvoh bo‘lgan traktorchi Yevgeniy Kovalev.
Samolyot bortida bo‘lgan 125 kishidan jami 74 nafarining shaxsiga aniqlik kiritilgan. Bundan tashqari, o‘nlab qoramollar halok bo‘lgan, ferma butunlay vayron qilingandi.
“Ekipaj me’yoriy hujjatlardagi, axborot ta’minotidagi kamchiliklar, shuningdek, ma’lumotlarning yetarli emasligi sababli bunday vaziyatda harakat qilishda noto‘g‘ri qarorni qabul qildi”, — deyilgandi Rossiya Transport vazirligi bayonotida.
Fojia sabablarini o‘rgangan tergov komissiyasi “Tu-154M”ning ikkinchi dvigatelida bundan oldin ham nosozliklar kuzatilganini aniqlagan. Jumladan, 1993-yil yozida Guanchjouga parvoz qilish vaqtida shunaqa vaziyat kuzatilgan: o‘sha vaqtda ekipaj yonilg‘ini sarflab, avariyaviy qo‘nishni amalga oshirgandi.
Uchuvchilar kabinasidan olingan yozuvlar o‘rganilganida parvozdan ikki daqiqa oldin shunday suhbat bo‘lgan: “Dvigatellarni tayyorlagan muhandisga aytginki, ular juda yomon tayyorlangan, ishga tushmayapti. Uchta dvigatelni o‘t oldirishga 20 daqiqa vaqt ketdi”.
“Duche”ga aylangan diktator Mussolini
Bundan 97 yil oldin Italiya diktatori Benito Mussolini “duche” (dohiy) unvonini qabul qilgan. Italiya fashizmi asoschisi, Adolf Gitler tarafdori hisoblangan Mussolinining obro‘si Italiyada hozirga qadar saqlanib qolgan. Ayniqsa, millatchi siyosatchilar unga italiyaliklarning manfaatlarini himoya qilgan inson sifatida qaraydi.
1925-yil 3-yanvar kuni Benito Mussolini o‘ziga “duche” unvoni berilishiga sabab bo‘lgan nutqni so‘zlagan edi: bu orqali Italiya bosh vaziri lavozimida bo‘lgan yetakchi haqiqiy diktatorga aylangan edi.
Bu vaqtda hukumat hali koalitsiya ko‘rinishida bo‘lib, uning tarkibiga mamlakat siyosiy elitasi liberal spektrining bir qancha vakillari ham kirardi. Biroq Mussolinining 3-yanvardagi nutqida Italiya demokratiyasiga to‘g‘ridan to‘g‘ri tahdidlar yangragan, ular Vazirlar Mahkamasini tark etgan — hukumat to‘liq fashistlar qo‘liga o‘tgan.
Oradan ancha yillar o‘tgan bo‘lsa-da, Mussolini merosi hali ham munozarali bo‘lib qolmoqda, italyan siyosatchilari orasida hozirga qadar uning tarafdorlari topiladi. Agar Germaniyada Ikkinchi jahon urushi voqealari jamiyat tomonidan deyarli shaxsiy ayb sifatida qabul qilinsa, Italiyada hamma narsa boshqacha.
Gitler fonida Mussolini shaxsi u qadar yomon ko‘rinmagan. Italiya diktatori yahudiylarni qirmagan, iqtisodiy islohoti esa aholining qashshoq qatlami hayotini yaxshilashga yordam bergan. So‘llarning dushmani bo‘lgan Mussolini ijtimoiy harakatdan chiqqan va hatto yoshligida “Avanti” gazetasi muharriri bo‘lgan.
Italiyada hozirga qadar Mussolini byustlari yoki fashizm ramzlari tushirilgan futbolkalarni uchratish mumkin. 2019-yilda ta’mirlashga yopilgan Mussolini qabri tomosha uchun yana ochilgan.
Benito Mussolini Ikkinchi jahon urushi tugashidan ancha oldin Italiyada hokimiyatni qo‘ldan boy bergan. 1943-yil iyulda italyan armiyasida harbiy kampaniyaning omadsiz yakunlanishi fonida duche hokimiyatdan o‘zining Fashistlar partiyasidagi tarafdorlari tomonidan chetlatilgan. Iqtisodiy inqiroz Mussolinining hibsga olinishi, partiyaning tarqatib yuborilishi va Italiyaning urushdan chiqishi bilan yakunlangan.
1943-yil 12-sentabrda hibsga olingan diktator nemis desantchilari tomonidan ozod etilgan. Sog‘lig‘ida muammolari kuzatila boshlangan Mussolini siyosatdan butunlay chekinishni istagan. Ammo Adolf Gitler bunga yo‘l qo‘ymagan. U bilan uchrashuvda fyurer Mussolinidan Italiyaga qaytishni va yangi fashistlar davlatini tuzishni talab qilgan. 23-sentabrda nemislar tomonidan egallab olingan Apenning yarimorolining sharqiy qismida Italiya sotsial respublikasi (Salo Respublikas) e’lon qilingan. U to‘liq Uchinchi reyx qo‘llab-quvvatlovi bilan shakllangan. Davlat rahbari lavozimida bo‘lishiga qaramay, 60 yoshli Mussolini biror-bir mustaqil qaror qabul qila olmagan.
1945-yil 25-aprelda Salo Respublikasi tugatilgan. Shu kuni Milanda kartinal Shuster o‘rtakashligida Mussolini boshliq fashistlar delegatsiyasi va harbiy vazir Rodolfo Gratsiani o‘rtasida muzokara o‘tkazilgan. Taniqli fransuz tarixchisi ushbu uchrashuv haqida shunday yozgandi:
“Vaziyat juda tang edi, biroq jarayon kelishuv bilan tugaydigandek ko‘rinardi: Mussolini so‘zsiz taslim bo‘lishga qarshilik bildirmadi, ammo fashist rahbarlar va ularning oila a’zolari uchun kafolat talab qildi. Shu payt prefekt Bassi paydo bo‘ldi va Qarshilik kuchlari nemislar bilan muzokaralar o‘tkazayotgani, ularni o‘ylash shart emasligini ma’lum qildi. ‘Ular doim bizga quldek munosabatda bo‘lishgan. Men o‘z ozodligimni qaytarib olaman’, — deydi Mussolini”.
Duchening bunday javobidan keyin Qarshilik kuchlari rahbariyati umumiy isyon bo‘yicha buyruq bergan. Mussolinining o‘zi Bergamo shimolidagi vodiyga ketishga qaror qilgan. U agarda qo‘lga tushsa, sudsiz qatl etilishini bilardi.
Mussolini, uning sevgilisi aktrisa Karla Petachchi va yaqin tarafdorlari Komo shahriga kelib joylashgan. Bu yerda diktator oxirgi marta rafiqasi Rakelye bilan uchrashgan, shuningdek, qizi Yelena va o‘g‘li Vittorio bilan suhbatlashadi. Shuningdek, yana ikki farzandi — Anna va Romanoning taqdiridan xavotirga tushgan.
Mussolini o‘zining oxirgi tunini Dango qishlog‘idagi uychada o‘tkazgan. U yerda duche Qarshilik kuchlaridan birining rahbari Valyeer Audizioga (polkovnik Valerio) topshirilgan. Versiyalardan biriga ko‘ra, u ducheni ozod etish uchun kelgani haqida yolg‘on gapirib, uni qo‘lga olgan. Mussolini va Petachchi mashinaga o‘tqizilgan. Qatl uchun ma’qul joyni ko‘rgan Audizio haydovchiga to‘xtatishni buyurgan. Mahalliy vaqt bilan soat 16:10 da diktator, uning sevgilisi va yana bir nechta yuqori martabali fashist otib tashlangan.
“Kun xronologiyasi” loyihasi doirasida har kuni ertalab soat 09:30 da ushbu sanaga bog‘liq eng muhim va qiziqarli voqealar yoritib boriladi.
Izoh (0)