27-dekabr sanasiga bog‘liq diqqatga sazovor voqealar qatoridan Afg‘oniston yetakchisi qarorgohini egallagan “KGB” maxsus kuchlari, Moskvada portlatilgan avtobus hamda Gitlerga rad javobini bergan Frankoga oid faktlar o‘rin olgan.
Olovli “Shtorm”. “KGB” maxsus kuchlari tomonidan ishg‘ol etilgan Amini saroyi
1979-yil 27-dekabr kuni SSSR “KGB” guruhi Afg‘oniston yetakchisi Hafizulloh Aminning qarorgohini egallagan edi. O‘ziga xos mazkur operatsiyaga qisqa muddatda tayyorgarlik ko‘rilgan bo‘lib, hozirda u maxsus xizmatlarning o‘quv darsligiga kiritilgani aytiladi.
1979-yilning sentabrida sodir bo‘lgan davlat to‘ntarishidan keyin Afg‘onistonda hokimiyatni Hafizulloh Amin — muxolifatni shafqatsizlarcha bostirgan diktator egallaydi. Uning buyrug‘i bilan Afg‘oniston Xalq-demokratlar partiyasi bosh kotibi, davlat rahbari Muhammad Taraki o‘ldirilgan — u SSSR bilan hamkorlik to‘g‘risidagi do‘stlik bitimini imzolagan edi.
Mamlakatda repressiya boshlangan, yangi rejimga qarshilar sud va tergovsiz qatl etilgan, qamoqxonalarga tashlangan. Sovet—afg‘on chegarasida islomiy guruhlar faollashgan, harbiylar xizmatdan qochgan yoki mujohidlar tarafga o‘tishni boshlagan. Moskva vaziyatning keskinlashishini baholagan holda birinchi navbatda tasdiqlanmagan ma’lumotlarga ko‘ra, MRB uchun ishlagan Hafizulloh Aminni yo‘qotishga qaror qiladi.
1979-yil oktabrda SSSR Davlat xavfsizligi qo‘mitasi va Mudofaa vazirligi “Baykal-79” va “Shtorm-333” maxfiy operatsiyalarini amalga oshirishga kirishadi. Birinchi guruhdagi maxsus kuchlar Aminni yo‘qotishi, ikkinchi guruh esa Kobuldagi o‘ta muhim davlat obyektlarini egallashi kerak edi.
1979-yil dekabrda Bagram aerodromiga SSSR Bosh shtabi Bosh razvedka boshqarmasini maxsus bo‘linmasining 500 ga yaqin harbiysi kelib qo‘nadi. Ular afg‘onlarning milliy kiyimlarida mahalliy harbiylarga qo‘shilib olgan.
Bahramda yozdan beri 345-parashyut-desant polkining bo‘linmasi faoliyat olib borardi. Desantchilar texnik mutaxassislar niqobi ostida sovet transport aviatsiyasining parvozlari xavfsizligini ta’minlab kelgan.
Bir nechta maxsus guruh anchadan buyon Kobuldagi elchixonada va harbiy maslahatchilar sifatida faoliyat yuritib kelayotgandi. Ular orasida “KGB”ning maxsus bo‘linmasi xodimlari ham bo‘lib, ular turli obyektlarni, muhim shaxslarni qo‘lga olish, asirlarni ozod etish va tuzoqlar qo‘yish bo‘yicha mutaxassis hisoblangan. Bundan tashqari, Afg‘onistonga “KGB”ning o‘ta maxfiy — “Momaqaldiroq” bo‘linmasi jangchilari ham yetib kelgan.
Ikkala bo‘linmada 50 nafarga yaqin xodim bor edi. Ular razvedka ishlarini olib borgan, qo‘lga olinadigan obyektlarni o‘rgangan, zaif tomonlarini aniqlagan, qo‘riqchilarni sanab, qurollarini tahlil qilgan.
Dekabr o‘rtalarida “musulmonlar batalyoni” Afg‘oniston rahbarining qarorgohi qo‘riqlovini kuchaytirish maqsadida Kobul tomon yo‘l olgan. Bir necha bor suiqasdga uchragan Amin Tojbek saroyini haqiqiy mustahkam qal’aga aylantirishni buyurgandi. Bino balandlikda joylashgan bo‘lib, unga birgina yo‘l olib borgan: yashirincha harakatlanishning imkoni yo‘q edi. Atrof minalashtirilgan, devorlar mustahkamlangan — artilleriya o‘qlariga ham bardosh bera olgan.
Saroydagi barcha blokpostlar pulemyot va granatomyotlar bilan qurollangan, ehtimoliy hujum yo‘nalishlariga tanklar qaratilgan. Qarorgohni jami 2 ming kishi qo‘riqlardi. Binoda Aminning 200 ga yaqin tansoqchisi bo‘lgan.
“KGB” guruhlari bir nechta BTR va BMP zirhli texnikalarida qarorgoh hududiga kirib borgan va pulemyotlardan o‘qqa tutilgan — maxsus kuchlar orasida bir necha kishi halok bo‘lgan. Shundan so‘ng, ular kichik bo‘linmalarga ajralib, binoga kirgan.
Bino ichida shtrum guruhi gvardiyachilarning qattiq qarshiligiga uchragan. Aminning soqchilari yaxshi tayyorgarlikdan o‘tgan va tish-tirnog‘igacha qurollangan edi. Bu ko‘plab maxsus xizmat xodimlari uchun haqiqiy jangovar vazifa edi. Har ikki tomondan o‘qlar yog‘dirilgan, granatalar otilgan.
Shunga qaramay, sovetlar soqchilarning o‘t ochishini to‘xtatib, tashabbusni qo‘lga olishga muvaffaq bo‘lgan. Har bir xona ko‘zdan kechirilib, tozalash ishlari boshlangan. Shtrum ishtirokchilarining eslashicha, Hafizulloh Amin maxsus xizmat xodimlari qavatlarni tozalab granatalar uloqtirgan vaqtda halok bo‘lgan. Asosiy vazifa bajarib bo‘lingan edi.
Shtrum qariyb 40 daqiqa davom etgan. “KGB” ofitserlari va “GRU” bo‘linmalari Aminning deyarli barcha tansoqchilarini o‘ldirgan. Jami 1,7 ming afg‘on harbiy xizmatchisi asirga olingan.
Jazosiz qolgan terror
1994-yil 27-dekabr kuni Moskvadagi Xalq xo‘jaligi yutuqlari ko‘rgazmasining janubiy chiqish qismida avtobus portlab ketgandi. 400 gramm trotil 33-yo‘nalish bo‘yicha harakatlanuvchi “LiAZ”ni metallolom bo‘laklariga aylantirib tashlagan. Uning yonida bo‘lgan trolleybuslarga ham shikast yetgan.
FXX, Moskva jinoyat qidiruvi va shahar prokuraturasi mazkur teraktni Chechenistondagi voqealar bilan bog‘lagan. Ichkeriya prezidenti Joxar Dudayev federal hukumatni qo‘shinlar kiritgani uchun javob zarbasi berilishi haqida bir necha bor ogohlantirgandi.
Portlash chechen kampaniyasi boshida sodir bo‘lgan teraktlarga o‘xshab ketgan. 1994-yil 18-noyabr kuni Yauza daryosi ustidan o‘tgan temiryo‘l ko‘prigida kuchli bomba portlagandi. Teraktdan to‘rt kun oldin Moskva okrug temiryo‘lining Kojuxova va Kanatchikov stansiyalari orasida ham portlovchi qurilma ishga tushgandi.
Terrorchilar katta tasodif bilan topilgan. Yuzadagi portlashda bombani o‘rnatayotgan odam parchalanib ketgandi. Huquq-tartibot organlari uning shaxsini aniqlashga muvaffaq bo‘lgan — Andrey Shelenkov. Uning kiyimlari hamyonidan topilgan hujjatlar o‘rganilib, oxirgi marta “Lanako” firmasida ishlagani aniqlangan.
“Lanako” tasischilari neft mahsulotlari bilan savdo qiluvchi Atlan Natayev va poytaxt YPXning sobiq xodimi Maksim Lazovskiy edi. Lazovskiy kriminal olamda katta obro‘ga ega bo‘lgan, uni “Oqsoq” yoki “Mask” deb chaqirishgan.
“Viktor” xodimlari suiqasd ortida “Lanako” turgan bo‘lishi mumkinligini aytgan va 13-dekabr kuni huquq-tartibot organlari firma ofisida tintuv o‘tkazgan. Qo‘riqchilar ularni pistoletlardan o‘q uzgan holda kutib olgan. Keyinroq ular militsiya xodimlarini bosqinchi deb o‘ylashganliklarini bildirgan. Otishmadan keyin xodimlar 30 kishini qo‘lga olgan, ular orasida kriminal olamning taniqli shaxslari ham bor edi.
1994-yil 16-iyun kuni “Kredit-Konsensus” banki ofisi yonida avtomatdan tagansk jinoiy guruhining uch a’zosi otib ketilgan. Tergovchilar otishmada Lazovskiyning do‘sti Roman Polonskiy ishtirok etganini aniqlagan, biroq u qo‘lga olinmagan. 18-sentabr kuni Polonskiy Burakov ko‘chasidagi avtoturargohda otib ketishgan. Uning kamariga kobura osilgan, hamyonida esa Rossiya Mudofaa vazirligi Razvedka bosh boshqarmasi xodimi guvohnomasi bo‘lgan.
Sentabr oyida “Lanako” muassislaridan biri Atlan Natayev ham bedarak yo‘qolgan. Kechqurun to‘q ko‘k BMW 740 avtomobilida ofisidan chiqib ketgan erkakning daragi hech qayerdan chiqmagan (bir necha oydan keyin mashina botqoqlikdan topilgan, Atlan va uning ikki qo‘riqchisi boshsiz holda mashina ichida bo‘lgan).
Qidiruv e’lon qilingan Lazovskiy va uning tansoqchisi Marsel Xarisov 1996-yil fevralda qo‘lga olingan. U bilan birga FXX Moskva boshqarmasi xodimi Aleksey Yumaskin ham ushlangan. Lazovskiy va Xarisov yonida ro‘yxatdan o‘tkazilmagan pistoletlar hamda giyohvand moddalar topilgan, ularning barchasini yonida FXX, Mudofaa vazirligi va militsiyaning soxta guvohnomalari bo‘lgan. Yumaskin qidiruvdagi bosqinchini nima uchun qo‘riqlaganini sud aniqlamagan. Ma’lumotlarga ko‘ra, xodim maxsus vazifani bajarayotgan bo‘lgan.
Lazovskiy va Xarisovni bosqinchilikda ayblashmoqchi bo‘lishgan, ammo dalillar yetarli emasdi. Guvohlar to‘liq xavfsizlik kafolatlansagina ko‘rsatma berishga rozi bo‘lgan. Ularning xavfsizligiga hech kim kafolat bermagan va oxir-oqibat Lazovskiy hamda uning do‘sti narkotiklar, qurol va soxta hujjatlardan foydalanishda ayblangan. 1997-yilda ular ikki yilga ozodlikdan mahrum etilgan.
“Noshukur yaramas”: nima uchun Franko Gitlerga rad javobini bergandi?
1978-yil 27-dekabr kuni Ispaniyada Fransisko Franko diktaturasi yakuniga yetganini bildiruvchi yangi konstitutsiya kuchga kirgan. Adolf Gitler bilan ittifoq tuzishdan bosh tortgan diktator qanday siyosat yuritgandi? Quyida shu haqida ma’lumot beramiz.
1940-yil 23-oktabr kuni Ispaniya—Fransiya chegarasidagi Enday temiryo‘l stansiyasida Adolf Gitler va Fransisko Franko o‘rtasi uchrashuv bo‘lib o‘tadi. Ushbu hodisa butun dunyo uchun juda muhim ahamiyat kasb etardi. Nemis fyureri Ispaniyani urushga tortishga umid qilgan. Agarda bu amalga oshganida, urush boshqacha yakun topishi mumkin edi. Ispan generalissimusining qarori Ikkinchi jahon urushiga ta’sir ko‘rsatgan. Agarda Franko Gitler tarafiga o‘tgudek bo‘lsa, Buyuk Britaniya og‘ir ahvolda qolardi. Ammo ispaniyalik diktator barcha takliflarni rad etgan va Gitlerning g‘azabiga uchragan.
Qator tarixchilarning fikricha, bir necha yil oldin yakunlangan fuqarolik urushi sabab Ispaniya yirik xalqaro mojaroga aralashadigan ahvolda bo‘lmagan. Kaudilyo (diktatorning lavozimi) o‘z qo‘shinlari tayyor emasligini tushungan va bularning barchasi rejimning qulashi bilan yakunlanishi mumkinligidan xavfsiragan.
Boshqa tadqiqotchilarning taxminicha, Franko shunchaki Gitlerdan Ispaniyaning kampaniyada ishtiroki uchun yaxshiroq takliflarni kutgan.
Aytish mumkinki, kaudilyoning o‘zi fyurer bilan o‘ynashgan. 1940-yil 13-iyunda Parijdagi vermaxt kuchlari qarshisidagi chiqishida general Franko “qat’iy betaraflik”dan voz kechib, Ispaniyanini “urushmaydigan tomon” deya e’lon qilgan. Bu ispanlar to‘g‘ridan to‘g‘ri jangovar harakatlardan tashqari, boshqa davlatlarni qo‘llab-quvvatlashi mumkinligini anglatardi.
Natsistlar yetakchisi xorijiy safarlarga chiqishni yaxshi ko‘rgan. Fransiya taslim bo‘lganidan keyin 1940-yil 23-iyunda Gitler Fransiyaga kelib, Napoleon Bonapart qabrini ziyorat qilgan va bu kunni “hayotidagi eng yaxshi onlar” deb atagan. Bundan tashqari, fyurer o‘zining asosiy ittifoqchisi Benito Mussolinining oldiga Italiyaga ham borgan.
Frankoning oldiga tashrif uzoq vaqt va sinchkovlik bilan tayyorgarlik ko‘rilgan. Ispaniyada dastlabki muzokaralarni o‘tkazish uchun avvaliga Genrix Gimmler yuborilgan. SS reyxsfyureri Madridga San-Sebastyan orqali kelgan. Franko bilan uchrashuvda ikki mamlakat politsiyasining hamkorligi masalalari muhokama qilingan.
Diktatorlar uchrashuvi chigallikdan boshlangan. Kaudilyoning soat 15:00 da yetib kelishi kerak bo‘lgan poyezdi sakkiz daqiqaga kechikkan. Bu vaqt davomida Gitler perronda kutib qolgan. Mish-mishlarga ko‘ra, Franko fyurerni psixologik barqarorlikdan chiqarish uchun qasddan kechikkan.
Ikki rahbar bir-biri bilan qo‘l berib ko‘rishgach, Gitlerning salon-vagoniga yo‘l olgan. Ularning ikkisi ham anchadan buyon bir-birini ko‘rish orzusida yurgani ma’lum bo‘lgan. Germaniya tashqi ishlar vaziri Ribbentropdan tashqari uchrashuvda natsistlar TIV matbuot kotibi Paul Shmidt, Ispaniya tashqi ishlar vaziri Serrano Sunyer va ikki tarjimon qatnashgan. Avvaliga Franko fyurer bilan tanishish baxtiga muyassar bo‘lganini aytib, butun Ispaniya nomidan minnatdorchilik bildirgan.
Granko suhbatdoshini Ispaniya Germaniya tarafidan urushga kirishidan xursand bo‘lishini, biroq “urush iqtisodiy, harbiy va siyosiy masalalarda jiddiy tayyorgarliklar talab etishini” ma’lum qilgan. Shundan keyin kaudilyo AQSH va Argentina o‘z mamlakatiga ko‘rsatayotgan yordamlarning qiyinchiliklari haqida gapirgan. Shuningdek, Ispaniyada hosildorlik yaxshi bo‘lmaganini eslatib o‘tgan.
O‘z navbatida Gitler Ispaniyaning dushmanlarini o‘zining dushmani deb atagan. U fuqarolik urushi vaqtida Frankoni fikriy jihatdan qo‘llab-quvvatlaganini bildirib, yangi urush qit’alar taqdirini hal etishini atgan. Fyurer SSSR haqida ko‘p gapirgan. Uning fikricha, Angliya bekorga Moskva tarafiga o‘tgan.
Shuningdek, Gitler AQSH qurollanishga ulgurmasligi, yaqin 1,5—2 yil ichida Buyuk Britaniya tarafida urushga kirmasligiga ishonch bildirgan. General Sharl de Goll hokimiyati turli material va harbiy resurslarga boy Shimoliy Afrika kolofiyalarida kuchayib borayotganini ta’kidlagan.
Muzokaralar yetti soat davom etgan. Franko fyurerning taklifiga javoban aqlbovar qilmas talablarni ilgari surgan, ular orasida — inglizlarning mag‘lubiyatidan keyin Gibraltarni qaytarish, fransuz koloniyalarini, jumladan, Marokashni Ispaniyaga berish, Germaniya tomonidan katta miqdorda oziq-ovqat, neft va qurol-yaroqlarning yetkazilishi.
Franko Gitlerning qo‘g‘irchog‘iga aylanishni istamay, oldinroq qabul qilingan neytralitet siyosatiga sodiq qolishni ma’qul ko‘rgan. Shu bois u fyurerda yomon taassurot qoldirgan va ularning uchrashuvi boshqa bo‘lmagan.
“Kun xronologiyasi” loyihasi doirasida har kuni ertalab soat 09:30 da ushbu sanaga bog‘liq eng muhim va qiziqarli voqealar yoritib boriladi.
Izoh (0)