Афғонистон етакчиси қароргоҳини эгаллаган «КГБ» махсус кучлари, Москвада портлатилган автобус ва Гитлерга рад жавобини берган Франко. Кун хронологиясида 27 декабрь

27 декабрь санасига боғлиқ диққатга сазовор воқеалар қаторидан Афғонистон етакчиси қароргоҳини эгаллаган «КГБ» махсус кучлари, Москвада портлатилган автобус ҳамда Гитлерга рад жавобини берган Франкога оид фактлар ўрин олган.

Оловли «Шторм». «КГБ» махсус кучлари томонидан ишғол этилган Амини саройи

1979 йил 27 декабрь куни СССР «КГБ» гуруҳи Афғонистон етакчиси Ҳафизуллоҳ Аминнинг қароргоҳини эгаллаган эди. Ўзига хос мазкур операцияга қисқа муддатда тайёргарлик кўрилган бўлиб, ҳозирда у махсус хизматларнинг ўқув дарслигига киритилгани айтилади.

1979 йилнинг сентябрида содир бўлган давлат тўнтаришидан кейин Афғонистонда ҳокимиятни Ҳафизуллоҳ Амин — мухолифатни шафқатсизларча бостирган диктатор эгаллайди. Унинг буйруғи билан Афғонистон Халқ-демократлар партияси бош котиби, давлат раҳбари Муҳаммад Тараки ўлдирилган — у СССР билан ҳамкорлик тўғрисидаги дўстлик битимини имзолаган эди.

Мамлакатда репрессия бошланган, янги режимга қаршилар суд ва терговсиз қатл этилган, қамоқхоналарга ташланган. Совет—афғон чегарасида исломий гуруҳлар фаоллашган, ҳарбийлар хизматдан қочган ёки мужоҳидлар тарафга ўтишни бошлаган. Москва вазиятнинг кескинлашишини баҳолаган ҳолда биринчи навбатда тасдиқланмаган маълумотларга кўра, МРБ учун ишлаган Ҳафизуллоҳ Аминни йўқотишга қарор қилади.

Совет ҳарбий хизматчилари Афғонистонга Муҳаммад Тараки сўраган ва Ҳафизуллоҳ Амин рад этмаган ҳарбий ёрдам баҳонасида кириб келганди. Бундан ташқари, у совет ҳукуматидан шахсан қароргоҳини қўриқлаш учун батальон ажратишни сўраган.

1979 йил декабрда Баграм аэродромига СССР Бош штаби Бош разведка бошқармасини махсус бўлинмасининг 500 га яқин ҳарбийси келиб қўнади. Улар афғонларнинг миллий кийимларида маҳаллий ҳарбийларга қўшилиб олган.

Баҳрамда ёздан бери 345-парашют-десант полкининг бўлинмаси фаолият олиб борарди. Десантчилар техник мутахассислар ниқоби остида совет транспорт авиациясининг парвозлари хавфсизлигини таъминлаб келган.

Бир нечта махсус гуруҳ анчадан буён Кобулдаги элчихонада ва ҳарбий маслаҳатчилар сифатида фаолият юритиб келаётганди. Улар орасида «КГБ»нинг махсус бўлинмаси ходимлари ҳам бўлиб, улар турли объектларни, муҳим шахсларни қўлга олиш, асирларни озод этиш ва тузоқлар қўйиш бўйича мутахассис ҳисобланган. Бундан ташқари, Афғонистонга «КГБ»нинг ўта махфий — «Момақалдироқ» бўлинмаси жангчилари ҳам етиб келган.

Иккала бўлинмада 50 нафарга яқин ходим бор эди. Улар разведка ишларини олиб борган, қўлга олинадиган объектларни ўрганган, заиф томонларини аниқлаган, қўриқчиларни санаб, қуролларини таҳлил қилган.

Декабрь ўрталарида «мусулмонлар батальони» Афғонистон раҳбарининг қароргоҳи қўриқловини кучайтириш мақсадида Кобул томон йўл олган. Бир неча бор суиқасдга учраган Амин Тожбек саройини ҳақиқий мустаҳкам қалъага айлантиришни буюрганди. Бино баландликда жойлашган бўлиб, унга биргина йўл олиб борган: яширинча ҳаракатланишнинг имкони йўқ эди. Атроф миналаштирилган, деворлар мустаҳкамланган — артиллерия ўқларига ҳам бардош бера олган.

Штурм Кобулдаги ҳукумат ичидаги алоқани узиш орқали берилган сигналдан сўнг бошланган. Тожбек изоляцияда қолганди. Кобул гарнизонини совет десантчилари блоклаган. Соат 19:15 да «мусулмонлар батальони» ва «КГБ» гуруҳлари соқчиларни йўқотишга киришган. Буни яширин ҳолатда амалга ошириб бўлмаган — блокпостдагилар ўқ узган. Шовқин казармадаги афғон ҳарбий хизматчиларини оёққа турғизган. Совет ҳарбийлари гарнизон командирларининг бир қисмини ўлдиришга муваффақ бўлади.

«КГБ» гуруҳлари бир нечта БТР ва БМП зирҳли техникаларида қароргоҳ ҳудудига кириб борган ва пулемётлардан ўққа тутилган — махсус кучлар орасида бир неча киши ҳалок бўлган. Шундан сўнг, улар кичик бўлинмаларга ажралиб, бинога кирган.

Бино ичида штрум гуруҳи гвардиячиларнинг қаттиқ қаршилигига учраган. Аминнинг соқчилари яхши тайёргарликдан ўтган ва тиш-тирноғигача қуролланган эди. Бу кўплаб махсус хизмат ходимлари учун ҳақиқий жанговар вазифа эди. Ҳар икки томондан ўқлар ёғдирилган, гранаталар отилган.

Шунга қарамай, советлар соқчиларнинг ўт очишини тўхтатиб, ташаббусни қўлга олишга муваффақ бўлган. Ҳар бир хона кўздан кечирилиб, тозалаш ишлари бошланган. Штрум иштирокчиларининг эслашича, Ҳафизуллоҳ Амин махсус хизмат ходимлари қаватларни тозалаб гранаталар улоқтирган вақтда ҳалок бўлган. Асосий вазифа бажариб бўлинган эди.

Штрум қарийб 40 дақиқа давом этган. «КГБ» офицерлари ва «ГРУ» бўлинмалари Аминнинг деярли барча тансоқчиларини ўлдирган. Жами 1,7 минг афғон ҳарбий хизматчиси асирга олинган.

Жазосиз қолган террор

1994 йил 27 декабрь куни Москвадаги Халқ хўжалиги ютуқлари кўргазмасининг жанубий чиқиш қисмида автобус портлаб кетганди. 400 грамм тротил 33-йўналиш бўйича ҳаракатланувчи «ЛиАЗ»ни металлолом бўлакларига айлантириб ташлаган. Унинг ёнида бўлган троллейбусларга ҳам шикаст етган.

ФХХ, Москва жиноят қидируви ва шаҳар прокуратураси мазкур терактни Чеченистондаги воқеалар билан боғлаган. Ичкерия президенти Жохар Дудаев федерал ҳукуматни қўшинлар киритгани учун жавоб зарбаси берилиши ҳақида бир неча бор огоҳлантирганди.

Портлаш чечен кампанияси бошида содир бўлган терактларга ўхшаб кетган. 1994 йил 18 ноябрь куни Яуза дарёси устидан ўтган темир йўл кўпригида кучли бомба портлаганди. Терактдан тўрт кун олдин Москва округ темир йўлининг Кожухова ва Канатчиков станциялари орасида ҳам портловчи қурилма ишга тушганди.

Террорчилар катта тасодиф билан топилган. Юзадаги портлашда бомбани ўрнатаётган одам парчаланиб кетганди. Ҳуқуқ-тартибот органлари унинг шахсини аниқлашга муваффақ бўлган — Андрей Шеленков. Унинг кийимлари ҳамёнидан топилган ҳужжатлар ўрганилиб, охирги марта «Ланако» фирмасида ишлагани аниқланган.

Бу вақтга келиб ҳуқуқ-тартибот органларида органларида Лазовский бўйича кўплаб маълумотлар тўпланиб қолганди. 1993 йил охирида «Ланако» ва «Виктор» корпорацияси ўртасида нефть маҳсулотларини етказиб бериш билан боғлиқ битим бўйича келишмовчилик юзага келган. «Виктор» раҳбарларининг квартираларига портловчи қурилмалар ўрнатиб кетилган. Портлашдан бири шу қадар кучли бўлганидан квартира темир эшигини бузиб юборган ва у деворни тешиб ўтган. Аммо тадбиркорларга ҳеч қандай шикаст етмаган. Портлашдан кейин ёнғин юзага келгани боис, уларнинг қўшнилари деразадан сакрашга мажбур бўлган ва икки нафари ерга йиқилиб ўлган.

«Виктор» ходимлари суиқасд ортида «Ланако» турган бўлиши мумкинлигини айтган ва 13 декабрь куни ҳуқуқ-тартибот органлари фирма офисида тинтув ўтказган. Қўриқчилар уларни пистолетлардан ўқ узган ҳолда кутиб олган. Кейинроқ улар милиция ходимларини босқинчи деб ўйлашганликларини билдирган. Отишмадан кейин ходимлар 30 кишини қўлга олган, улар орасида криминал оламнинг таниқли шахслари ҳам бор эди.

1994 йил 16 июнь куни «Кредит-Консенсус» банки офиси ёнида автоматдан таганск жиноий гуруҳининг уч аъзоси отиб кетилган. Терговчилар отишмада Лазовскийнинг дўсти Роман Полонский иштирок этганини аниқлаган, бироқ у қўлга олинмаган. 18 сентябрь куни Полонский Бураков кўчасидаги автотураргоҳда отиб кетишган. Унинг камарига кобура осилган, ҳамёнида эса Россия Мудофаа вазирлиги Разведка бош бошқармаси ходими гувоҳномаси бўлган.

Сентябрь ойида «Ланако» муассисларидан бири Атлан Натаев ҳам бедарак йўқолган. Кечқурун тўқ кўк BMW 740 автомобилида офисидан чиқиб кетган эркакнинг дараги ҳеч қаердан чиқмаган (бир неча ойдан кейин машина ботқоқликдан топилган, Атлан ва унинг икки қўриқчиси бошсиз ҳолда машина ичида бўлган).

Қидирув эълон қилинган Лазовский ва унинг тансоқчиси Марсель Харисов 1996 йил февралда қўлга олинган. У билан бирга ФХХ Москва бошқармаси ходими Алексей Юмаскин ҳам ушланган. Лазовский ва Харисов ёнида рўйхатдан ўтказилмаган пистолетлар ҳамда гиёҳванд моддалар топилган, уларнинг барчасини ёнида ФХХ, Мудофаа вазирлиги ва милициянинг сохта гувоҳномалари бўлган. Юмаскин қидирувдаги босқинчини нима учун қўриқлаганини суд аниқламаган. Маълумотларга кўра, ходим махсус вазифани бажараётган бўлган.

Лазовский ва Харисовни босқинчиликда айблашмоқчи бўлишган, аммо далиллар етарли эмасди. Гувоҳлар тўлиқ хавфсизлик кафолатлансагина кўрсатма беришга рози бўлган. Уларнинг хавфсизлигига ҳеч ким кафолат бермаган ва охир-оқибат Лазовский ҳамда унинг дўсти наркотиклар, қурол ва сохта ҳужжатлардан фойдаланишда айбланган. 1997 йилда улар икки йилга озодликдан маҳрум этилган.

«Ношукур ярамас»: нима учун Франко Гитлерга рад жавобини берганди?

1978 йил 27 декабрь куни Испанияда Франсиско Франко диктатураси якунига етганини билдирувчи янги конституция кучга кирган. Адолф Гитлер билан иттифоқ тузишдан бош тортган диктатор қандай сиёсат юритганди? Қуйида шу ҳақида маълумот берамиз.

1940 йил 23 октябрь куни Испания—Франция чегарасидаги Эндай темир йўл станциясида Адолф Гитлер ва Франсиско Франко ўртаси учрашув бўлиб ўтади. Ушбу ҳодиса бутун дунё учун жуда муҳим аҳамият касб этарди. Немис фюрери Испанияни урушга тортишга умид қилган. Агарда бу амалга ошганида, уруш бошқача якун топиши мумкин эди. Испан генералиссимусининг қарори Иккинчи жаҳон урушига таъсир кўрсатган. Агарда Франко Гитлер тарафига ўтгудек бўлса, Буюк Британия оғир аҳволда қоларди. Аммо испаниялик диктатор барча таклифларни рад этган ва Гитлернинг ғазабига учраган.

Қатор тарихчиларнинг фикрича, бир неча йил олдин якунланган фуқаролик уруши сабаб Испания йирик халқаро можарога аралашадиган аҳволда бўлмаган. Каудилё (диктаторнинг лавозими) ўз қўшинлари тайёр эмаслигини тушунган ва буларнинг барчаси режимнинг қулаши билан якунланиши мумкинлигидан хавфсираган.

Бошқа тадқиқотчиларнинг тахминича, Франко шунчаки Гитлердан Испаниянинг кампанияда иштироки учун яхшироқ таклифларни кутган.

Айтиш мумкинки, каудилёнинг ўзи фюрер билан ўйнашган. 1940 йил 13 июнда Париждаги вермахт кучлари қаршисидаги чиқишида генерал Франко «қатъий бетарафлик»дан воз кечиб, Испаниянини «урушмайдиган томон» дея эълон қилган. Бу испанлар тўғридан-тўғри жанговар ҳаракатлардан ташқари, бошқа давлатларни қўллаб-қувватлаши мумкинлигини англатарди.

Нацистлар етакчиси хорижий сафарларга чиқишни яхши кўрган. Франция таслим бўлганидан кейин 1940 йил 23 июнда Гитлер Францияга келиб, Наполеон Бонапарт қабрини зиёрат қилган ва бу кунни «ҳаётидаги энг яхши онлар» деб атаган. Бундан ташқари, фюрер ўзининг асосий иттифоқчиси Бенито Муссолинининг олдига Италияга ҳам борган.

Испанияни урушга аралаштириш Гитлер учун жуда муҳим эди. У Франкога Шимолий Африкадан ҳудудлар ва британларнинг Гибралтардаги қалъасини олишни таклиф қилган.

Диктаторлар учрашуви чигалликдан бошланган. Каудилёнинг соат 15:00 да етиб келиши керак бўлган поезди саккиз дақиқага кечиккан. Бу вақт давомида Гитлер перронда кутиб қолган. Миш-мишларга кўра, Франко фюрерни психологик барқарорликдан чиқариш учун қасддан кечиккан.

Икки раҳбар бир-бири билан қўл бериб кўришгач, Гитлернинг салон-вагонига йўл олган. Уларнинг иккиси ҳам анчадан буён бир-бирини кўриш орзусида юргани маълум бўлган. Германия ташқи ишлар вазири Риббентропдан ташқари учрашувда нацистлар ТИВ матбуот котиби Паул Шмидт, Испания ташқи ишлар вазири Серрано Сунер ва икки таржимон қатнашган. Аввалига Франко фюрер билан танишиш бахтига муяссар бўлганини айтиб, бутун Испания номидан миннатдорчилик билдирган.

Гранко суҳбатдошини Испания Германия тарафидан урушга киришидан хурсанд бўлишини, бироқ «уруш иқтисодий, ҳарбий ва сиёсий масалаларда жиддий тайёргарликлар талаб этишини» маълум қилган. Шундан кейин каудилё АҚШ ва Аргентина ўз мамлакатига кўрсатаётган ёрдамларнинг қийинчиликлари ҳақида гапирган. Шунингдек, Испанияда ҳосилдорлик яхши бўлмаганини эслатиб ўтган.

Ўз навбатида Гитлер Испаниянинг душманларини ўзининг душмани деб атаган. У фуқаролик уруши вақтида Франкони фикрий жиҳатдан қўллаб-қувватлаганини билдириб, янги уруш қитъалар тақдирини ҳал этишини атган. Фюрер СССР ҳақида кўп гапирган. Унинг фикрича, Англия бекорга Москва тарафига ўтган.

Шунингдек, Гитлер АҚШ қуролланишга улгурмаслиги, яқин 1,5—2 йил ичида Буюк Британия тарафида урушга кирмаслигига ишонч билдирган. Генерал Шарл де Голл ҳокимияти турли материал ва ҳарбий ресурсларга бой Шимолий Африка колофияларида кучайиб бораётганини таъкидлаган.

Музокаралар етти соат давом этган. Франко фюрернинг таклифига жавобан ақл бовар қилмас талабларни илгари сурган, улар орасида — инглизларнинг мағлубиятидан кейин Гибралтарни қайтариш, француз колонияларини, жумладан, Марокашни Испанияга бериш, Германия томонидан катта миқдорда озиқ-овқат, нефть ва қурол-яроқларнинг етказилиши.

Франко Гитлернинг қўғирчоғига айланишни истамай, олдинроқ қабул қилинган нейтралитет сиёсатига содиқ қолишни маъқул кўрган. Шу боис у фюрерда ёмон таассурот қолдирган ва уларнинг учрашуви бошқа бўлмаган.

«Кун хронологияси» лойиҳаси доирасида ҳар куни эрталаб соат 09:30 да ушбу санага боғлиқ энг муҳим ва қизиқарли воқеалар ёритиб борилади.