Kimyo bo‘yicha 2022-yilgi Nobel mukofoti amerikalik Karolin Bertotssi va Barri Sharplessga hamda daniyalik Morten Meldalga berildi. Bu haqda Nobel qo‘mitasi Twitter orqali ma’lum qildi.
https://twitter.com/NobelPrize/status/1577596410253508608
Olimlar “klik-kimyo va bioortogonal kimyo uslublarini ishlab chiqqani” uchun mukofotlandi. Gap organik sintezning innovatsion uslublari haqida bormoqda, ular yangi birikmalarni, shu jumladan, yangi dorilarni yaratish jarayonini ancha soddalashtiradi va samaraliroq qiladi.
Klik-kimyo juda xilma-xil birikmalar sintezi uchun universal yondashuv (maxsus “adapterlar”)dan foydalanishni ko‘zda tutadi. Bunday yondashuv yangi birikmalarni yaratish jarayonida ikkilamchi reaksiyalarni sezilarli darajada kamaytirish va umuman sintez sxemasini soddalashtirish imkonini beradi. Klik-kimyo Barri Sharpless tomonidan 2000-yillar boshida ishlab chiqilgan va Morten Meldalning ishlanmalari bilan to‘ldirilgan.
Asosiy hissa Karolin Bertotssi tomonidan qo‘shilgan bioortogonal kimyo deganda xuddi shunday yondashuvlarni endi tirik organizmlar ichida qo‘llash nazarda tutiladi. Bertotssining ishlanmalari yordamida tirik hujayralar yuzasida, ularning o‘ziga zarar bermagan holda, yo‘naltirilgan kimyoviy reaksiyalar o‘tkazish mumkin bo‘ldi.
2022-yilgi Nobel haftaligi 3-oktabrda boshlandi. An’anaga ko‘ra, birinchi bo‘lib tibbiyot va fiziologiya bo‘yicha mukofot g‘oliblari e’lon qilindi. 2022-yilda shved olimi Svante Paabo “yo‘q bo‘lib ketgan gomininlar genomi va inson evolyutsiyasiga oid kashfiyotlar” uchun mukofotga sazovor bo‘ldi.
4-oktabr kuni esa fizika bo‘yicha Nobel mukofoti sovrindorlari e’lon qilindi. Bu yilgi mukofot uch nafar olim — Alen Aspe (Fransiya), Jon F. Klauzer (AQSH) va Anton Zaylingerga (Avstriya) “chigal fotonlar bilan tajriba o‘tkazgani, Bell tengsizliklarining buzilishini aniqlagani va kvant informatikasidagi kashfiyotlari” uchun berildi.
6-oktabr kuni adabiyot bo‘yicha Nobel mukofoti sovrindorlari e’lon qilinadi. 7-oktabr kuni Osloda tinchlik bo‘yicha mukofot sohibi ma’lum bo‘ladi. 10-oktabrda esa iqtisodiyot bo‘yicha Nobel mukofotini kim olgani e’lon qilinadi.
Mukofotlarni topshirish marosimi 10-dekabrda — mukofot ta’sischisi Alfred Nobel vafot etgan kunda bo‘lib o‘tadi. Odatda sovrindorlar mukofotlarni Shvetsiya qiroli Karl XVI Gustav ishtirokidagi tantanali marosimda shaxsan qabul qilib oladi. Biroq 2020 va 2021-yillarda koronavirus pandemiyasi tufayli, marosim videoformatda o‘tkazilgandi.
2021-yilda kimyo bo‘yicha Nobel mukofotini Benjamin List va Devid Makmillan “asimmetrik organokatalizni rivojlantirgani uchun” qo‘lga kiritgandi.
Izoh (0)