O‘zbekistonning birinchi prezidenti Islom Karimov nomidagi ilmiy-ma’rifiy yodgorlik majmuasida “Jadidlar. Turkistondagi islohotlarning taqdiri” nomli hujjatli-badiiy film taqdimoti bo‘lib o‘tdi.
Taqdimotda adabiyotshunoslar, san’at va ommaviy axborot vositalari vakillari ishtirok etdi. Yig‘ilganlarga filmning “Uyg‘onish” deb atalgan dastlabki ikki qismi namoyish qilindi. Mazkur qismlarda Turkistondagi ijtimoiy-siyosiy va intellektual harakat–jadidchilikning vujudga kelishi, ma’rifatparvarlik g‘oyalarining kurtak otishi, yangi usuldagi jadid maktablarining ochilishi kabi hodisalar aks etgan. Film Karimov fondi buyurtmasiga asosan suratga olingan.
Filologiya fanlari doktori, professor Bahodir Karim film haqida o‘z mulohazalarini bildirdi.
“Turkistondagi islohotlar jarayonida jadidlar qanday ishlarni amalga oshirgani to‘g‘risidagi filmni ko‘rdik. Men adabiyotshunos Shuhrat Rizayev, adabiyotshunos va tarixchi Zaynobiddin Abdurashidov bilan birgalikda film ssenariysini yozishda ishtirok etganimdan xursandman. Jadidchilik – juda qiziq va murakkab hodisa. Filmda ushbu hodisa ancha tiniq shaklda namoyon qilindi. Misol uchun, Buxoro, Samarqand, Xiva, Toshkentdagi jadidchilik asoslari va namoyondalari haqida bugungi yoshlarga, O‘zbekiston ahliga juda ham go‘zal kartinalari, manzaralar taqdim etildi.
Film g‘oyasi muallifi Lola Tillayeva “bu film ko‘p qismlardan iborat bo‘ladi”, deya ta’kidladilar. Yangi qismlarda mening tasavvurim bo‘yicha o‘zbek she’riyatini yangilagan Cho‘lpon, nasrimizni yangilagan Abdulla Qodiriylar ham bo‘ladi. Behbudiydan tortib Hoji Muingacha, Hamzadan tortib Fitratgacha bo‘lgan ulkan shaxslar faoliyati aks etadi. Chunki busiz mumkin emas. Jadidchilik hodisasi faqatgina Turkistonda emas, keng miqyosda ro‘y bergan. Bu harakat ko‘lamini kengroq yoritish uchun Qozon, Orenburg, Ufa, Bog‘chasaroy va qo‘shni Qozog‘istonda chop etilgan vaqtli matbuot nashrlarini tadqiq etish kerak. Masalan, Mahmudxo‘ja Behbudiyning “Oyina” jurnali bilan Rizo Faxriddinning “Sho‘ro” degan jurnalini bemalol taqqoslash mumkin. Yoki qozoq shoiri Mag‘jan Jumaboy ijodi bilan, undagi erkka, hurriyatga bo‘lgan tashnalik bilan Cho‘lponning ijodini bemalol taqqoslash mumkin”,– dedi Bahodir Karim.
Taqdimotda ishtirok etgan akademik Naim Karimov bugun jadidlar faoliyatini o‘rganish nechog‘li ahamiyatli ekani haqida gapirdi.
“Sovet davrida, hattoki, mustaqillikning dastlabki yillarida ham jadidchilikni o‘rganishga mutlaqo yo‘l qo‘yilmagan edi. Kim jadidlar hayoti va ijodini o‘rganayotgan bo‘lsa, u ham dushmanga chiqarilgan. U paytlarda jadidlar nomlarini ommalashtirish, asarlarini nashr etish juda qiyin kechgan. Bugungi tadbirning mohiyati shundan iboratki, hozir mutlaqo boshqa davr. Ayni to‘kinchilik paytida yoshlarning tarbiyasida o‘zgarishlar bo‘ladi.
Hozir yoshlarni moddiy manfaatlar ko‘proq qiziqtiradi. Ma’naviy qadriyatlar yoshlarning hayotida ikkinchi “plan”ga o‘tgan. Bizlar jadidlarning qanday kishilar bo‘lganini, nega o‘z hayotini xavf ostida qoldirib, xalqning erki, hurriyati uchun kurashganini, nega Yevropa davlatlariga yoshlarni o‘qishga yuborganini bilishimiz kerak. Jadidlar kelajakda o‘zbek millatini idora qila oladigan avlodlarni yetishtirmoqchi bo‘lgan. Jadidchilik nihoyatda katta maqsad bilan boshlangan harakat edi.
Shuning uchun men XX asr boshlarida boshlangan jadidchilik harakatini o‘zbek xalqining XX asrdagi milliy uyg‘onish davri deb bilaman. Ular xalqning ma’rifati, ilg‘or mamlakatlar darajasidagi buyuk kelajakni yaratish yo‘lida butun hayotlarini bag‘ishlagan. Shuning uchun jadidlar asarlarini yaxshi o‘rgansak va xalqqa ko‘proq taqdim qilsak, jamiyatimizda boshlangan islohotlarni amalga oshirish shunchalik oson kechadi”, – dedi Naim Karimov.
Izoh (0)