Ўзбекистоннинг биринчи президенти Ислом Каримов номидаги илмий-маърифий ёдгорлик мажмуасида «Жадидлар. Туркистондаги ислоҳотларнинг тақдири» номли ҳужжатли-бадиий фильм тақдимоти бўлиб ўтди.
Тақдимотда адабиётшунослар, санъат ва оммавий ахборот воситалари вакиллари иштирок этди. Йиғилганларга фильмнинг «Уйғониш» деб аталган дастлабки икки қисми намойиш қилинди. Мазкур қисмларда Туркистондаги ижтимоий-сиёсий ва интеллектуал ҳаракат–жадидчиликнинг вужудга келиши, маърифатпарварлик ғояларининг куртак отиши, янги усулдаги жадид мактабларининг очилиши каби ҳодисалар акс этган. Фильм Каримов фонди буюртмасига асосан суратга олинган.
Филология фанлари доктори, профессор Баҳодир Карим фильм ҳақида ўз мулоҳазаларини билдирди.
«Туркистондаги ислоҳотлар жараёнида жадидлар қандай ишларни амалга оширгани тўғрисидаги фильмни кўрдик. Мен адабиётшунос Шуҳрат Ризаев, адабиётшунос ва тарихчи Зайнобиддин Абдурашидов билан биргаликда фильм сценарийсини ёзишда иштирок этганимдан хурсандман. Жадидчилик – жуда қизиқ ва мураккаб ҳодиса. Фильмда ушбу ҳодиса анча тиниқ шаклда намоён қилинди. Мисол учун, Бухоро, Самарқанд, Хива, Тошкентдаги жадидчилик асослари ва намоёндалари ҳақида бугунги ёшларга, Ўзбекистон аҳлига жуда ҳам гўзал картиналари, манзаралар тақдим этилди.
Фильм ғояси муаллифи Лола Тиллаева «бу фильм кўп қисмлардан иборат бўлади», дея таъкидладилар. Янги қисмларда менинг тасаввурим бўйича ўзбек шеъриятини янгилаган Чўлпон, насримизни янгилаган Абдулла Қодирийлар ҳам бўлади. Беҳбудийдан тортиб Ҳожи Муингача, Ҳамзадан тортиб Фитратгача бўлган улкан шахслар фаолияти акс этади. Чунки бусиз мумкин эмас. Жадидчилик ҳодисаси фақатгина Туркистонда эмас, кенг миқёсда рўй берган. Бу ҳаракат кўламини кенгроқ ёритиш учун Қозон, Оренбург, Уфа, Боғчасарой ва қўшни Қозоғистонда чоп этилган вақтли матбуот нашрларини тадқиқ этиш керак. Масалан, Маҳмудхўжа Беҳбудийнинг «Ойина» журнали билан Ризо Фахриддиннинг «Шўро» деган журналини бемалол таққослаш мумкин. Ёки қозоқ шоири Мағжан Жумабой ижоди билан, ундаги эркка, ҳурриятга бўлган ташналик билан Чўлпоннинг ижодини бемалол таққослаш мумкин»,– деди Баҳодир Карим.
Тақдимотда иштирок этган академик Наим Каримов бугун жадидлар фаолиятини ўрганиш нечоғли аҳамиятли экани ҳақида гапирди.
«Совет даврида, ҳаттоки, мустақилликнинг дастлабки йилларида ҳам жадидчиликни ўрганишга мутлақо йўл қўйилмаган эди. Ким жадидлар ҳаёти ва ижодини ўрганаётган бўлса, у ҳам душманга чиқарилган. У пайтларда жадидлар номларини оммалаштириш, асарларини нашр этиш жуда қийин кечган. Бугунги тадбирнинг моҳияти шундан иборатки, ҳозир мутлақо бошқа давр. Айни тўкинчилик пайтида ёшларнинг тарбиясида ўзгаришлар бўлади.
Ҳозир ёшларни моддий манфаатлар кўпроқ қизиқтиради. Маънавий қадриятлар ёшларнинг ҳаётида иккинчи «план»га ўтган. Бизлар жадидларнинг қандай кишилар бўлганини, нега ўз ҳаётини хавф остида қолдириб, халқнинг эрки, ҳуррияти учун курашганини, нега Европа давлатларига ёшларни ўқишга юборганини билишимиз керак. Жадидлар келажакда ўзбек миллатини идора қила оладиган авлодларни етиштирмоқчи бўлган. Жадидчилик ниҳоятда катта мақсад билан бошланган ҳаракат эди.
Шунинг учун мен ХХ аср бошларида бошланган жадидчилик ҳаракатини ўзбек халқининг ХХ асрдаги миллий уйғониш даври деб биламан. Улар халқнинг маърифати, илғор мамлакатлар даражасидаги буюк келажакни яратиш йўлида бутун ҳаётларини бағишлаган. Шунинг учун жадидлар асарларини яхши ўргансак ва халққа кўпроқ тақдим қилсак, жамиятимизда бошланган ислоҳотларни амалга ошириш шунчалик осон кечади», – деди Наим Каримов.
Изоҳ (0)