20-iyun kuni Belgiya hukumati Kongo Demokratik Respublikasiga mustaqil Kongoning birinchi bosh vaziri Patris Lumumbaga tegishli deb taxmin qilinayotgan tilla bilan qoplangan tishni topshirdi. 1961-yilda o‘ldirilgan Lumumbaga taalluqli bo‘lgan boshqa qoldiqlar yo‘q, deb yozadi Meduza.
Yodgorlik Belgiya qiroli Filipp o‘z mamlakati tomonidan Afrikadagi sobiq mustamlakasi Kongoda sodir etilgan suiiste’mollar yuzasidan “juda chuqur afsuslar” bildirganidan keyin topshirildi.
Bryusseldagi marosim chog‘ida Belgiya bosh vaziri Aleksandr de Kro Lumumbaning qarindoshlariga qoldiqlarning topshirilishi juda kechga qolganini aytdi. “Belgiya Kongo xalqi asoschi otalaridan birining qoldiqlarini oltmish yildan beri saqlab kelgani g‘ayritabiiy holat”, — dedi hukumat rahbari Belgiya Lumumbaning o‘ldirilishida o‘ygan rol uchun uzr so‘rab.
Lumumbaning qizi, tishning vataniga qaytarilishi kampaniyasining bosh tashabbuskorlaridan biri Juliana Belgiya bosh vazirining bu jarayon juda ko‘p vaqt olgani haqidagi gapiga qo‘shildi. “Ota, bizning yuraklarimiz 61 yil davomida qonab keldi. Biz, farzandlaringiz, nevaralaringiz va evaralaringiz, shuningdek, Kongo, Afrika va butun dunyo tobutingiz tepasida vidolashuv so‘zlarini aytmasdan, vafotingiz uchun aza tutdik”, — dedi u marosimda nutq so‘zlab.
Kongo Demokratik Respublikasi bosh vaziri Jan-Mishel Sama Lukondening fikricha, qoldiqlarning qaytarilishi mamlakat milliy xotirasi uchun jiddiy ahamiyatga ega bo‘ladi. Lumumbaning tishi butun Kongo hududi bo‘ylab olib o‘tiladi, so‘ng poytaxt Kinshasadagi maqbaraga ko‘miladi.
“Uzoq yillardan keyin, va nihoyat, qoniqish hissini tuyayapmiz. Baxtga to‘lib-toshdim deb ayta olmayman, lekin bu quvonchli lahza, uning ruhi endi tinch yotishi mumkin va bu juda muhim”, — dedi marosim oldidan Patris Lumumbaning o‘g‘illaridan biri Roland Lumumba.
Patris Lumumba mustaqil Kongo hukumatining birinchi rahbariga aylandi. U hukumat tepasida yarim yildan sal uzoqroq qoldi
1960-yilda 34 yoshli Patrsi Lumumba Kongo Demokratik Respublikasi bosh vaziriga aylandi. U Belgiyaning mustamlakachilik hukmronligining so‘nggi kunlarida hukumatni boshqardi.1960-yil iyunida mamlakatning Belgiyadan mustaqil bo‘lishiga bag‘ishlangan marosimda Lumumba rejalashtirilmagan nutq bilan chiqish qildi. Bosh vazir kongoliklar ustidan zo‘ravonlik va “bizga kuch bilan qabul qildirilgan xo‘rolovchi qullik” haqida gapirdi. “Lumumbaning o‘ldirilishi” (The Assassination of Lumumba) kitobi muallifi, belgiyalik tarixchi Lyudo de Vitte belgiyaliklar Kongo hukumati rahbarining nutqidan hayratda qolgan, deb hisoblaydi. Undan avval hech bir afrikalik yevropaliklar qarshisida bunday gapirishga jur’at qilmagan.
Ayrimlarning fikricha, Patris Lumumba bu nutqi bilan o‘z boshiga o‘lim jazosi hukmini orttirgan. OAVlar yozishicha, Kongoning yangi bosh vaziri sovuq urush avjiga chiqqan bir paytda SSSR bilan yaqinlashish siyosatini olib borgani ham Belgiya va AQSHda norozilik uyg‘otgan. Lumumbani o‘ldirishni shu jumladan AQSH ham rejalashtirgan, bundan tashqari, Buyuk Britaniyaning ham kongolik siyosatchining o‘limiga bilvosita aloqasi bor.
Kongo mustaqilligi e’lon qilinganidan keyin ko‘p o‘tmay, foydali qazilmalarga boy janubi-sharqiy Katanga provinsiyasi ajralib chiqishini ma’lum qildi. Shundan keyin Belgiya Kongodagi belgiyaliklarni va Katanga ma’muriyatini qo‘llab-quvvatlash uchun o‘z qo‘shinlarini kiritdi. Shunda Lumumba ayirmachilar isyonini bostirish uchun sovet ittifoqidan yordam so‘radi.
Patris Lumumba davlat to‘ntarishi oqibatida bosh vazirlikdan tushirildi, u uy qamog‘iga hukm qilindi, biroq qochib ketdi va 1960-yil dekabrida yana qo‘lga olindi. 1961-yil yanvarida uni Kongo g‘arbidan Katangaga ko‘chirishga qaror qilishdi. 16-yanvar kuni parvoz chog‘ida va provinsiyaga yetib kelganidan ekyin Lumumba do‘pposlandi. Ertasi kuni u va uning ittifoqchilari Jozef Okito va Moris Mpolo otib tashlandi.
Lumumbaning tilla tishini Kongo bosh vaziri jasadi yo‘q qilinishini nazorat ostiga olgan Belgiya politsiyasi komissari saqlab qo‘ygan
Qatldan keyin otib o‘ldirish jamoasi ishtirokchilari Patris Lumumba va safdoshlarining jasadlarini yo‘q qilishga qaror qiladi. Murdalarni yo‘q qilish jarayonini Belgiya politsiyasi komissari Jerar Soete nazorat ostiga oladi. Uning so‘zlariga ko‘ra, jasadlar butunlay g‘oyib bo‘lishi kerak, deb qaror qilingan. “Hech qanday iz qolishi kerak emasdi”, — deya Soetening so‘zlarini keltiradi de Vitte “Lumumbaning o‘ldirilishi” kitobida. Lumumbaning qabri ziyoratgohga aylanmasligi uchun shunday qarorga kelishgan, deb hisoblanadi.Dastlab Lumumba chuqur bo‘lmagan qabrga ko‘miladi, so‘ng jasad kovlab olinib, 200 km masofadagi boshqa joyga o‘tkaziladi va qaytadan dafn etiladi, undan keyin esa yana eksgumatsiya qilinadi. So‘ng u bo‘laklarga bo‘linib, kislota yordamida eritib yuboriladi. Komissar Soete gapirib berishicha, ishtirokchilar, arralar, sulfat kislotasi, niqoblar va viski bilan qurollanib olgan, butun jarayon esa, uning so‘zlariga ko‘ra, “do‘zax qa’riga” sayohatni eslatgan.
1999-yilda Belgiyada Lumumbaning o‘ldirilishiga nisbatan parlament surishtiruvi boshlangan. Qatl etish haqidagi buyruqni topish imkoni bo‘lmagan, ammo surishtiruv shuni ko‘rsatdiki, hukumatning ba’zi a’zolari bo‘lgan voqea uchun “ma’naviy javobgar” bo‘lgan. Belgiyaning o‘sha vaqtdagi bosh vaziri Lui Mishel Lumumbaning oilasi va Kongo xalqi oldida kechirim so‘radi. Belgiya prokuraturasi Lumumbaning o‘ldirilishini harbiy jinoyat deb baholadi, tergov haliyam davom etmoqda, ammo aniqlangan 12 nafar gumonlanuvchidan faqat ikki nafar tirik qolgan.
Jerar Soete 1999-yilgi hujjatli filmda Lumumbaning tilla tishini, shuningdek va bitta tish va ikkita barmoqni (ular topilmagan) “ov o‘ljasi” sifatida olib qolganini aytgan. Shuncha vaqtdan buyon tish belgiyalik komissarning oilasida saqlanib kelgan.
Lumumbaning tilla tishi haqida 2016-yilda, siyosatchining o‘ldirilishiga 55 yil to‘lishi arafasida Jerar Soetening qizi Belgiyaning Humo jurnaliga bergan intervyusida yana gap ochildi. U o‘zi qilgan ishdan vijdoni qiynalgan “bechora ota”si haqida gapirib, Belgiya hukumati unga bergan buyrug‘i uchun kechirim so‘rashini talab qildi. Ayol 2000-yilda otasi vafot etgach, arxividagi ko‘p narsalar tashlab yuborilganini, ammo “qiziqarli narsalar”ning bir qismi saqlanib qolganini aytdi. Xususan, u jurnalustlarga tilla tishni ko‘rsatdi.
2016-yilda tarixchi Lyudo de Vitte Soetening qiziga qarshi sudga da’vo kiritdi, shundan keyin politsiya tishni ashyoviy dalil sifatida musodara qildi. Tish bo‘yicha sudlashuv to‘rt yil davom etib, oxiri sud yodgorlikni Lumumbaning oilasiga qaytarish haqida qaror chiqardi. Prokuratura esa DNK-test o‘tkazish imkoni yo‘qligi sababli tish Lumumbaga tegishli deb aniq aytib bo‘lmasligini ma’lum qildi.
Izoh (0)