20 июнь куни Бельгия ҳукумати Конго Демократик Республикасига мустақил Конгонинг биринчи бош вазири Патрис Лумумбага тегишли деб тахмин қилинаётган тилла билан қопланган тишни топширди. 1961 йилда ўлдирилган Лумумбага тааллуқли бўлган бошқа қолдиқлар йўқ, деб ёзади Meduza.
Ёдгорлик Бельгия қироли Филипп ўз мамлакати томонидан Африкадаги собиқ мустамлакаси Конгода содир этилган суиистеъмоллар юзасидан «жуда чуқур афсуслар» билдирганидан кейин топширилди.
Брюсселдаги маросим чоғида Бельгия бош вазири Александр де Кро Лумумбанинг қариндошларига қолдиқларнинг топширилиши жуда кечга қолганини айтди. «Бельгия Конго халқи асосчи оталаридан бирининг қолдиқларини олтмиш йилдан бери сақлаб келгани ғайритабиий ҳолат», — деди ҳукумат раҳбари Бельгия Лумумбанинг ўлдирилишида ўйган рол учун узр сўраб.
Лумумбанинг қизи, тишнинг ватанига қайтарилиши кампаниясининг бош ташаббускорларидан бири Жулиана Бельгия бош вазирининг бу жараён жуда кўп вақт олгани ҳақидаги гапига қўшилди. «Ота, бизнинг юракларимиз 61 йил давомида қонаб келди. Биз, фарзандларингиз, невараларингиз ва эвараларингиз, шунингдек, Конго, Африка ва бутун дунё тобутингиз тепасида видолашув сўзларини айтмасдан, вафотингиз учун аза тутдик», — деди у маросимда нутқ сўзлаб.
Конго Демократик Республикаси бош вазири Жан-Мишел Сама Луконденинг фикрича, қолдиқларнинг қайтарилиши мамлакат миллий хотираси учун жиддий аҳамиятга эга бўлади. Лумумбанинг тиши бутун Конго ҳудуди бўйлаб олиб ўтилади, сўнг пойтахт Киншасадаги мақбарага кўмилади.
«Узоқ йиллардан кейин, ва ниҳоят, қониқиш ҳиссини туяяпмиз. Бахтга тўлиб-тошдим деб айта олмайман, лекин бу қувончли лаҳза, унинг руҳи энди тинч ётиши мумкин ва бу жуда муҳим», — деди маросим олдидан Патрис Лумумбанинг ўғилларидан бири Роланд Лумумба.
Патрис Лумумба мустақил Конго ҳукуматининг биринчи раҳбарига айланди. У ҳукумат тепасида ярим йилдан сал узоқроқ қолди
1960 йилда 34 ёшли Патрси Лумумба Конго Демократик Республикаси бош вазирига айланди. У Бельгиянинг мустамлакачилик ҳукмронлигининг сўнгги кунларида ҳукуматни бошқарди.1960 йил июнида мамлакатнинг Бельгиядан мустақил бўлишига бағишланган маросимда Лумумба режалаштирилмаган нутқ билан чиқиш қилди. Бош вазир конголиклар устидан зўравонлик ва «бизга куч билан қабул қилдирилган хўроловчи қуллик» ҳақида гапирди. «Лумумбанинг ўлдирилиши» (The Ассассиnation оф Лумумба) китоби муаллифи, бельгиялик тарихчи Людо де Витте бельгияликлар Конго ҳукумати раҳбарининг нутқидан ҳайратда қолган, деб ҳисоблайди. Ундан аввал ҳеч бир африкалик европаликлар қаршисида бундай гапиришга журъат қилмаган.
Айримларнинг фикрича, Патрис Лумумба бу нутқи билан ўз бошига ўлим жазоси ҳукмини орттирган. ОАВлар ёзишича, Конгонинг янги бош вазири совуқ уруш авжига чиққан бир пайтда СССР билан яқинлашиш сиёсатини олиб боргани ҳам Бельгия ва АҚШда норозилик уйғотган. Лумумбани ўлдиришни шу жумладан АҚШ ҳам режалаштирган, бундан ташқари, Буюк Британиянинг ҳам конголик сиёсатчининг ўлимига билвосита алоқаси бор.
Конго мустақиллиги эълон қилинганидан кейин кўп ўтмай, фойдали қазилмаларга бой жануби-шарқий Катанга провинцияси ажралиб чиқишини маълум қилди. Шундан кейин Бельгия Конгодаги бельгияликларни ва Катанга маъмуриятини қўллаб-қувватлаш учун ўз қўшинларини киритди. Шунда Лумумба айирмачилар исёнини бостириш учун совет иттифоқидан ёрдам сўради.
Патрис Лумумба давлат тўнтариши оқибатида бош вазирликдан туширилди, у уй қамоғига ҳукм қилинди, бироқ қочиб кетди ва 1960 йил декабрида яна қўлга олинди. 1961 йил январида уни Конго ғарбидан Катангага кўчиришга қарор қилишди. 16 январь куни парвоз чоғида ва провинцияга етиб келганидан экйин Лумумба дўппосланди. Эртаси куни у ва унинг иттифоқчилари Жозеф Окито ва Морис Мполо отиб ташланди.
Лумумбанинг тилла тишини Конго бош вазири жасади йўқ қилинишини назорат остига олган Бельгия полицияси комиссари сақлаб қўйган
Қатлдан кейин отиб ўлдириш жамоаси иштирокчилари Патрис Лумумба ва сафдошларининг жасадларини йўқ қилишга қарор қилади. Мурдаларни йўқ қилиш жараёнини Бельгия полицияси комиссари Жерар Соэте назорат остига олади. Унинг сўзларига кўра, жасадлар бутунлай ғойиб бўлиши керак, деб қарор қилинган. «Ҳеч қандай из қолиши керак эмасди», — дея Соэтенинг сўзларини келтиради де Витте «Лумумбанинг ўлдирилиши» китобида. Лумумбанинг қабри зиёратгоҳга айланмаслиги учун шундай қарорга келишган, деб ҳисобланади.Дастлаб Лумумба чуқур бўлмаган қабрга кўмилади, сўнг жасад ковлаб олиниб, 200 км масофадаги бошқа жойга ўтказилади ва қайтадан дафн этилади, ундан кейин эса яна эксгумация қилинади. Сўнг у бўлакларга бўлиниб, кислота ёрдамида эритиб юборилади. Комиссар Соэте гапириб беришича, иштирокчилар, арралар, сулфат кислотаси, ниқоблар ва виски билан қуролланиб олган, бутун жараён эса, унинг сўзларига кўра, «дўзах қаърига» саёҳатни эслатган.
1999 йилда Бельгияда Лумумбанинг ўлдирилишига нисбатан парламент суриштируви бошланган. Қатл этиш ҳақидаги буйруқни топиш имкони бўлмаган, аммо суриштирув шуни кўрсатдики, ҳукуматнинг баъзи аъзолари бўлган воқеа учун «маънавий жавобгар» бўлган. Бельгиянинг ўша вақтдаги бош вазири Луи Мишел Лумумбанинг оиласи ва Конго халқи олдида кечирим сўради. Бельгия прокуратураси Лумумбанинг ўлдирилишини ҳарбий жиноят деб баҳолади, тергов ҳалиям давом этмоқда, аммо аниқланган 12 нафар гумонланувчидан фақат икки нафар тирик қолган.
Жерар Соэте 1999 йилги ҳужжатли фильмда Лумумбанинг тилла тишини, шунингдек ва битта тиш ва иккита бармоқни (улар топилмаган) «ов ўлжаси» сифатида олиб қолганини айтган. Шунча вақтдан буён тиш бельгиялик комиссарнинг оиласида сақланиб келган.
Лумумбанинг тилла тиши ҳақида 2016 йилда, сиёсатчининг ўлдирилишига 55 йил тўлиши арафасида Жерар Соэтенинг қизи Бельгиянинг Humo журналига берган интервьюсида яна гап очилди. У ўзи қилган ишдан виждони қийналган «бечора ота»си ҳақида гапириб, Бельгия ҳукумати унга берган буйруғи учун кечирим сўрашини талаб қилди. Аёл 2000 йилда отаси вафот этгач, архивидаги кўп нарсалар ташлаб юборилганини, аммо «қизиқарли нарсалар»нинг бир қисми сақланиб қолганини айтди. Хусусан, у журналустларга тилла тишни кўрсатди.
2016 йилда тарихчи Людо де Витте Соэтенинг қизига қарши судга даъво киритди, шундан кейин полиция тишни ашёвий далил сифатида мусодара қилди. Тиш бўйича судлашув тўрт йил давом этиб, охири суд ёдгорликни Лумумбанинг оиласига қайтариш ҳақида қарор чиқарди. Прокуратура эса ДНК-тест ўтказиш имкони йўқлиги сабабли тиш Лумумбага тегишли деб аниқ айтиб бўлмаслигини маълум қилди.
Изоҳ (0)