Шотландия, Хитой ва Канададан иборат халқаро олимлар гуруҳи Африканинг аста-секин иккига ажралиб кетаётганининг сабабини очиб берди. Бу дунёдаги энг йирик континентал ёриқ — Шарқий Африка рифт тизимини (EARS) ҳосил қилаётган улкан мантия плюми эканлиги аниқланди. Тадқиқот натижалари Geophysical Research Letters илмий журналида эълон қилинди.
Янги илмий ишнинг муаллифлари неон изотоплари таркибини кузатиш мақсадида Кениядаги Мененгаи геотермал конидан олинган маълумотларни таҳлил қилишган. Бу Африкани ажратаётган жараёнлар Ер мантиясининг чуқур қисмида содир бўлаётганми ёки юза тектоник ҳаракатлар билан боғлиқлигини аниқлашга ёрдам берган.
Таъкидланишича, моддаларнинг кимёвий хусусиятлари уларнинг чуқурда — мантия ва Ер ядроси орасидаги чегара қатламидан (2900 км чуқурликда) келиб чиққанини кўрсатмоқда.
“Биз Гавайи оролларида топилган неон изотопларининг айнан ўхшашини топдик. У ерда ҳам чуқур плюм мавжуд”, дейди тадқиқотнинг етакчи муаллифи Бийинг Чен.
Плюм қитъани қуйидагича парчалайди: иссиқ тоғ жинслари ер қаъридан кўтарилиб, литосфера билан тўқнашади ва атрофга ёйилади. Бу жараён ер пўстлоғида кучланиш ҳосил қилади, вулқон фаоллигини юзага келтиради ва 3500 км узунликдаги ёриқлар тармоғини шакллантиради.
Ёриқ Қизил денгиздан Мозамбиккача чўзилган ва сўнгги 35 миллион йил давомида кенгайишда давом этмоқда.
“Бу бир зумда содир бўладиган жараён эмас, аммо у миллионлаб йиллар ўтгач сайёрамиз қиёфасини тубдан ўзгартиради. Натижалар шуни кўрсатдики, газ Ер қаъридан, аниқроғи, ташқи ядро ва мантия оралиғидан чиқмоқда”, демоқда тадқиқотчилар.
Олимларнинг таъкидлашича, Шарқий Африка остида ядро ва мантия чегарасида улкан қизиган қуйқа жойлашган. У плиталарни бир-биридан узоқлаштиради ва Африка қитъасининг баландлигини бир неча юз метрга оширади.
Юқори аниқликдаги масс-спектрометрия ёрдамида олимлар катта майдонда барқарор кимёвий “из”ни аниқлаган. Бу Шарқий Африка рифт тизими бир нечта кичикроқ манбалардан эмас, балки “супершлейф”дан озиқланишини кўрсатди.
Тадқиқот олимларга қитъаларнинг парчаланиши ва Ерда океанларнинг шаклланиши ҳақида муҳим маълумотлар бермоқда. EARS Эфиопиядан Малавигача чўзилган. Сўнгги йилларда у ерда улкан ёриқлар пайдо бўлган. Ер ёриғи кенгайишда давом этмоқда ва олимларнинг башоратига кўра, Қизил денгиз ва Ҳинд океанидан келаётган сув охир-оқибат пастқам ҳудудларни босиб, Ерда олтинчи океанни ҳосил қилиши мумкин.
Изоҳ (0)