Қон донорлиги инсон ҳаётини сақлаб қоладиган эзгу ишдир. Бироқ қон топширишдан олдин ким донор бўлиши мумкинлигини, қандай қарши кўрсатмалар мавжудлигини ва муолажа организмга қандай таъсир қилишини аниқлаб олиш муҳимдир.
Қон донорларига қўйиладиган талаблар
Ҳамма ҳам қон топшира олмайди. Донор ва реципиентнинг хавфсизлигини таъминлашга ёрдам берадиган қатъий тиббий мезонлар мавжуд.
Донорлик учун асосий шартлар:
- 18 ёшдан (баъзи мамлакатларда ота-онасининг розилиги билан 16-17 ёшдан).
- Вазни камида 50 кг (тана вазни камроқ бўлса, қон олиш соғлиққа салбий таъсир кўрсатиши мумкин).
- Яхши саломатлик — зўрайиш босқичидаги сурункали касалликлар, инфекциялар, камқонлик йўқлиги.
Қачон қон топшириш мумкин эмас?
- Камқонлик (гемоглобин миқдорининг камлиги).
- Ҳомиладорлик ва эмизикли давр (аёл организми ортиқча зўриқишни бошдан кечиради).
- Антибиотиклар ва баъзи дориларни қабул қилиш (шифокор маслаҳати зарур).
- Яқинда ўтказилган операциялар, татуировкалар, пирсинг (юқумли касалликлар хавфи, бир неча ой кутиш керак).
- Жиддий сурункали касалликлар (гепатит, ОИВ, сил, онкология).
Донорлик жараёни қандай кечади?
Ҳар бир донор қон топширишдан олдин бир нечта босқичлардан ўтади:
- Анкета сўрови — тиббий шаклни саломатлик ва турмуш тарзи ҳақидаги саволлар билан тўлдириш.
- Шифокор кўриги — қон босими, пулс, гемоглобин даражасини ўлчаш.
- Қон олиш — одатда 450 мл олинади (бу танадаги умумий қон ҳажмининг тахминан 10% ни ташкил қилади).
- Дам олиш ва енгил тамадди — муолажадан сўнг 10-15 дақиқа ўтириб, ширин чой ва печенье ичиш тавсия этилади.
Бутун муолажа тахминан 30-40 дақиқа давом этади ва барча қоидаларга риоя қилинганда мутлақо хавфсиз ҳисобланади.
Нима учун қон донорлиги шунчалик муҳим?
Ҳар куни минглаб одамлар қон қуйишга муҳтож:
- Аварияларда шикастланганлар (кўп қон йўқотганда).
- Операциялардаги беморлар (айниқса, мураккаб операцияларда).
- Онкологик беморлар (кимётерапия тромбоцитлар миқдорини камайтиради).
- Гематологик касалликлар (лейкемия, гемофилия) билан оғриган одамлар.
Қон захирасини “тескари” тарзда яратиб бўлмайди — эритроцитларнинг сақланиш муддати атиги 30-40 кун холос. Шу сабабли шифохоналар доимо янги донорларга муҳтож бўлади.
Донорликнинг соғлиқ учун фойдаси
Кўпчилик қон топширишни фақат алтруизм деб ўйлайди. Аммо илмий тадқиқотлар донорлик инсоннинг ўзи учун ҳам фойдали эканини тасдиқлайди.
- Қон ҳосил бўлишини рағбатлантириш
Қон олингандан сўнг, организм янги эритроцитлар ҳосил бўлишини тезлаштирадиган эритропоэтин гормони ишлаб чиқарилишини фаоллаштиради. Бу қон айланиш тизимининг табиий “қайта ишга тушиши”дир.
- Инфаркт ва инсульт хавфини камайтириш
Доимий донациялар қоннинг ёпишқоқлигини камайтиради, бу эса қон оқимини яхшилайди ва томирларга тушадиган юкни камайтиради.
- Яллиғланиш жараёнларининг олдини олиш
Донорларда ферритин (яллиғланиш билан боғлиқ оқсил) даражасининг пасайиши кузатилади. Бу хавфни камайтиради:
- 2-тур қандли диабет.
- Аутоиммун касалликлар (ревматоид артрит).
- Нейродегенератив касалликлар (Альцгеймер , Паркинсон).
- Темир миқдорини назорат қилиш (айниқса гемохроматозда)
Ирсий гемохроматоз (ортиқча темир) билан касалланган одамларда донорлик даволаш усулларидан биридир. У ортиқча темирни чиқариб ташлашга ёрдам беради, жигар ва юракни ҳимоя қилади.
- Енгил детокс ва калория йўқотиш
Бир донацияда организм тахминан 650 ккал (бир соатлик югуришга тенг) сарфлайди. Албатта, бу озиш усули эмас, лекин ёқимли бонус!
Қонни қанчалик тез-тез топшириш мумкин?
- Эркаклар — йилига 5 мартагача (донациялар орасидаги интервал — 2 ой).
- Аёллар учун — йилига 4 мартагача (оралиқ — 3 ой).
Муҳим! Тромбоцитлар ёки плазма топширилгандан сўнг тикланиш тезроқ содир бўлади — ҳар 2 ҳафтада топшириш мумкин.
Қон мувофиқлиги ва фахрий донор мақоми: нималарни билиш керак?
- Қон қуйишда қоннинг мос келиши асосий рол ўйнайди — агар реципиентга мос бўлмаган гуруҳ киритилса, бу хавфли реакцияни келтириб чиқариши мумкин.
- Фахрий донор — бу камида 40 марта қон ёки 60 марта плазма топширган шахс бўлиб, бу имтиёзлар ва фарқлаш белгисига эга бўлиш ҳуқуқини беради.
- Донация қилишдан олдин шифокорлар ҳар доим асоратларнинг олдини олиш учун донор ва реципиент қонининг мослигини текширади.
- Ҳар қандай соғлом одам, агар у бир неча йил давомида мунтазам равишда қон топширса, фахрий донор бўлиши мумкин.
- Универсал донорлар (I гуруҳ) айниқса қимматлидир, чунки уларнинг қони кўпчиликка тўғри келади, аммо бошқа гуруҳлар ҳам кам аҳамиятга эга эмас.
- Фахрий донорлар нафақат мукофотлар олади, балки қўшимча дам олиш кунлари, пул тўловлари ва имтиёзли даволаниш ҳуқуқига ҳам эга бўлади.
- Қоннинг резус-фактор бўйича мослиги гуруҳдаги каби муҳим, акс ҳолда оғир оқибатларга олиб келиши мумкин.
Қон донорлиги ҳақидаги афсоналар
“Бу оғриқли” — замонавий игналар ингичка, ноқулайлик минимал даражада.
“Инфекция юқтириб олиш мумкин” — барча асбоблар стерил ва бир марталик.
“Қон топширгандан кейин ҳолсизлик бўлади” — шифокорлар тавсиясига амал қилинса, саломатлик ёмонлашмайди.
Донорликка қандай тайёргарлик кўриш керак?
2 кун ичида спиртли ичимликлар ва ёғли овқатлардан воз кечинг.
Кечқурун кўпроқ сув ичиш ва яхши ухлаш керак.
Эрталаб — енгил нонушта (бўтқа, ширин чой).
Қон донорлиги — бу оддий, хавфсиз ва фойдали муолажадир. У нафақат ҳаётни сақлаб қолади, балки ўз саломатлигини сақлашга ҳам ёрдам беради.
Донор бўлмоқчимисиз?
- Энг яқин қон қуйиш марказини топинг.
- Қарши кўрсатмаларингиз йўқлигига ишонч ҳосил қилинг.
- Паспорт ва яхши кайфият билан келинг!
Сизнинг қонингиз кимнингдир ҳаётини сақлаб қолиши мумкин — бу имкониятни тақдим этинг!
Изоҳ (0)