Халқ демократик партияси фракцияси томонидан ҳайдовчилар ҳамма ўз вилоятида таксичилик қилиши кераклиги ҳақидаги қарор юзасидан транспорт вазиридан тушунтириш сўралди.

Тошкент шаҳрида йўналишсиз такси фаолияти билан шуғулланишда ҳайдовчиларнинг фақат ўз ҳудуди ва унга туташ ҳудудларда хизмат кўрсатиши белгилангани кенг жамоатчилик ўртасида баҳс-мунозараларга сабаб бўлмоқда. ХДП фракцияси мазкур ҳолатни ўрганиб, бу каби чекловлар Ўзбекистоннинг янги таҳрирдаги Конституциясига зид эканини таъкидлади.

Конституциянинг 67-моддасида давлат қулай инвестициявий ва ишбилармонлик муҳитини таъминлаши, мамлакат ҳудудида иқтисодий макон бирлиги, товарлар, хизматлар, меҳнат ресурслари ва молиявий маблағларнинг эркин ҳаракатланиши кафолатланиши белгиланган.

Фракция фикрича, мазкур чеклов эркин меҳнат қилиш, касб ва фаолият турини эркин танлаш ҳуқуқини чеклайди. Конституциянинг 42-моддасига кўра, ҳар бир фуқаро муносиб меҳнат қилиш, касб танлаш ва ишсизликдан қонунда белгиланган тартибда ҳимояланиш ҳуқуқига эга.

Йўналишсиз такси фаолияти билан шуғулланаётган фуқаролар ўзини ўзи банд қилган шахслар сифатида қонуний асосда лицензия олиб, солиқ тўлаш орқали фаолият юритмоқда. Бундай ҳолатда уларга нисбатан сунъий тўсиқлар қўйилиши конституциявий ҳуқуқларнинг бузилиши сифатида баҳоланмоқда.

Шу муносабат билан ХДП фракцияси транспорт вазирига мазкур масала юзасидан расмий тушунтириш бериш ҳақида сўров юборганини маълум қилди. Шунингдек, транспорт соҳасидаги мавжуд муаммоларни муҳокама қилиш ва депутатлар саволларига жавоб олиш мақсадида Транспорт вазири ҳукумат соатига таклиф этилди.

“Дарё”да “Энди ҳамма ўз вилоятида таксичилик қилади” сарлавҳали хабар эълон қилинган бўлиб, унда Telegram мессенжерида тарқалган хабарларга Транспорт вазирлиги масъулларининг жавоби акс этганди. Тан олиш керак, эндиликда ҳайдовчилар ўзи рўйхатдан ўтган ҳудудда таксичилик фаолияти билан шуғулланиши кераклиги ҳақидаги янгилик кўпчилик муҳокамасига сабаб бўлди. Жамоатчилик фаоллари бу ҳаракат хато эканини айтаётган бўлса, ҳайдовчилар бу қарор уларнинг ҳаётида муаммолар туғилишига сабаб бўлишини билдирмоқда. “Дарё” жамоатчилик фаолларининг бу ҳақдаги шахсий фикрларини ўрганиш баробарида, ҳайдовчиларга ҳам микрофон тутди.

Жамоатчилик қандай муносабатда?

“Яна Россияга кетаманми деган қўрқув пайдо бўлди” — қашқадарёлик ҳайдовчи

“Дарё” журналисти билан суҳбатда бўлган ҳайдовчилардан бири ўзи асли Қашқадарё вилоятидан эканини, уйида ёлғиз боқувчилигини, чет элга чиқиб мардикорлик қилгандан кўра Тошкентда таксичилик қилиб даромад топиш унга анча қулай эканини айтмоқда.

Оилада фақат мен пул топаман. Кекса онам, фарзандларим ва хотинимнинг барча харажатлари, уй-рўзғор менинг зиммамда. Бир йилдан бери ойига ўртача 10-12 миллион сўм пул топиб, шунинг ортидан оиламни боқиб келаётгандим. Тўғриси, бу янгиликни эшитиб, ичимга оғриқ кирди. Энди нима қиламан, оиламни қандай боқаман? Яна Россиянинг совуқ ўлкаларида дарбадар кезаманми деган қўрқув пайдо бўлди. Барибир оиладан узоқда, Россияда юриш анча қийин. Тошкент эса уйимга яқин. Ҳар ҳафтанинг охирида уйга бориб келардим, дейди исми сир қолишини сўраган ҳайдовчи.

Яна бир суҳбатдош Тошкент шаҳридаги ОТМларнинг бирида таҳсил олишини, ўқишдан ташқари пайтда кира қилиш орқали харажатларини қоплаш учун пул топаётганини айтмоқда.

Ака кап-катта йигитман. Ёшим 22 да. Тошкентда ўқийман. Шу ёшимда ҳам ота-онамга юк бўлмаслик учун ўқишдан ташқари пайтда вилоят номеридаги шахсий машинамда таксичилик қилардим. Озми-кўпми пул топиб, харажатларимни ўзим қоплардим. Бу қарор мени қўрқитиб қўйди. Агар татбиқ этилса, мен Тошкент номерини ололмаслигим аниқ. Яна уч йил ўқишим бор. Харажатларни ўйласам қўрқаман, дейди талаба таксичи.

“Бева бўлсам-да, кира орқасидан бировга оғирлигим тушмаётганди, энди ҳокимият қўлига қарайманми?” — аёл таксичи

Турмуш ўртоғидан ажрашиб, Тошкентга кўчиб келган ва ижарада яшаб такси қилиш орқали рўзғор боқаётган аёл бу янгиликни қораламоқда.

Менга ўхшаган ёлғиз аёллар кўп. Yandexъда ишлаш давомида кўпчилик аёллар ҳам такси қилиб, рўзғор боқаётганини кўрдим, гувоҳи бўлдим. Мен ҳам ёлғиз аёлман деб ҳокимият эшигига ётиб олмасдан Тошкентга келиб, кира қила бошлагандим. Бошида анча қийналдим. Кўп жарималарга тушдим. Аммо ҳозир анча “қўлим келишиб қолган”. Шу таксичилик ортидан болаларимни боқяпман. Агар бу қарор бўйича иш қилинса, мен 01 кодли рақам ололмайман ва айни кунда топаётган даромадимдан ажраламан. Мен каби такси қилиб, пул топаётган ёлғиз аёллар кўп. Биз нима қиламиз кейин? Сурхондарёга қайтиб, ҳокимият эшигига бизнинг яшашимиз учун ҳам пул беринг деб ётиб оламизми? Биз каби аёлларнинг шу ҳолга тушишимиз давлат учун ҳам яхши эмас-ку? Нега тепада ўтирганлар шу каби қарорларни чиқарувчилар бу томонига эътибор беришмаяпти?, дейди суҳбатдош аёл.

“Конституцияга қарши прописка режими расман қайтгани билан ҳаммани табриклайман” — Хушнудбек Худойбердиев

Блогер ва ҳуқуқшунос Хушнудбек Худойбердиев янгиликка муносабат билдирар экан 2011 йилдаги қарорда ҳайдовчиларга лицензия беришда автомобиль рақамининг ҳудудий кодига қаралиши тартиби бўлмаганини, ушбу қоида 2025 йил 2 апрелдаги Вазирлар Маҳкамасининг янги қарорида акс этиб, “низомдаги кичик бир банд сифатида” эътибор тортмаганини ёзади.

Энди Тошкентда таксилар қиммат бўлади, 2 дақиқада келадиган такси 10 ёки 20 дақиқада келишни бошлайди. Вилоятликлар ноқонуний таксичилик қилишга ўтади. Кўчаларда қўл кўтариб турганлар кўпайишни бошлайди, яширин иқтисодиёт яна гуллаб, яшнайди. Қонуний ишламоқчи бўлган вилоятликлар ноилож ўз машинасини Тошкент пропискаси бор бирон танишининг номига ўтказишга, ўзи эса “ген доверенност” орқали юришга мажбур бўлади. Натижада мулкий низоларнинг янги тўлқини бошланади, танишига ишониб, ўз машинасидан айрилиб қолган юртдошларимиз кўпайишни бошлайди, дейди блогер.

Ҳуқуқшунос бу тартиб орқали Тошкентда тирбандликлар муаммосини ҳал қилиб бўлмаслигини айтиб, “Энг асосийси прописка режими расман қайтгани билан ҳаммани табриклайман. Қанчадан қанча “қон ютишлар” орқали бир амаллаб йўқотилган лаънати режим таксичилар мисолида яна ортга қайтибди. Конституцияга зид бўлса ҳам, барибир шу қарорни қабул қилишибди”, дейди у.

“Ҳайдовчилар машинасини сотиб, Россияга мардикорликка кетиши, ишсизлар ёки камбағаллар армиясини кўпайтириши мумкин” — Отабек Бакиров

Иқтисодчи блогер Отабек Бакиров бу янгилик оқибатлари ҳақида сўз юритиб, “Энди Тошкент шаҳрида таксичилик фаолияти билан шуғулланаётган ўн минглаб Ўзбекистон фуқаролари машинасини сотиб, Россияга мардикорликка кетиши, вилоятларга қайтиб, ишсизлар ёки камбағаллар армиясини кўпайтириши мумкин” дейди. Шунингдек, у ҳайдовчилар камида 5,5 миллион сўм пул сарфлаб ўз машинасини тошкентлик қариндоши ёки таниши номига ўтказиш орқали ижарада ёки ишончномада таксичилик қилиши мумкинлигини тахмин қилган.

Ўтган ёмон замонда юз минглаб ўзбекистонликлар Тошкент шаҳридаги ўз уйини бошқалар номига расмийлаштириб, ижара шартномаси қилиб яшашига тўғри келарди. Худди шу бузуқ практика қайтмоқда. Масала хусусан, автомобиль рақамига оид бўлгани учун лобби айнан рақам қиролларидан чиққанмикан, деган гумон ҳам келади. Чунки охирги чора сифатида вилоятлик ҳайдовчилар Тошкент рақамларини олишга мажбур бўлишади. Табиийки, пойтахтликлар вилоятликларни камситишга оид бу қарорнинг оқибатларини чўнтакларида сезишади. Такси нархлари ошади, йўналишсиз таксилар камаяди, дейди блогер.

Отабек Бакиров Тошкент шаҳрида фаолият юритаётган таксичиларнинг ортга қайтарилиши ҳайит кунлари пойтахтда такси нархи кескин ошиши билан боғлиқ ҳолат келиб чиққани каби эндиликда йил бўйи давом этиши мумкинлигидан огоҳлантирмоқда.

Энди буёғига, айниқса сентябрдан кейин ҳар куни шундай бўлади. 3 апрелгача лицензия олиб олган вилоятлик таксичилар ҳозирча ишлашмоқда (лицензия бир йилга берилади). Лекин ойма-ой вилоятлик таксичилар сони камайиб боради. Ёзги мавсумда бу унча сезилмаслиги мумкин, лекин сентябрдан кескин билинади. Ўзи ҳудудлардан келаётган арзон ишчи кучи Тошкентда хизматлар бўйича нархларни ушлаб турган кам омиллардан бири, агар ягонаси бўлмаса, дейди у.

Собиқ депутат Расул Кушербаев халқ тан олган Конституцияни бошқалар ҳам тан олиши кераклигини, Тошкентда такси қилиш фақат тошкентликларга берилган имконият бўлмаслигини кераклигини ёзмоқда.

Ўзбекистонликларни айирмачилик қилишга ундаб, икки хил “каста”га ажратган (вилоятликлар-қоралар, тошкентликлар-оқлар) прописка тўғрисидаги қонун, прописка режими, пойтахтда ишлаш, мулк сотиб олиш, яшаш фақат “оқ каста” вакиллари яъни тошкентликлар учун белгилаб қўйилгани, асли келиб чиқиши вилоятдан бўлган ҳозирги давлат раҳбари Шавкат Мирзиёевнинг ҳаракатлари билан анча юмшатилган эди. Президентнинг бу ҳаракатлари ортидан вилоятликлар ҳам ўзларини “одам” санаб, пойтахтдан мулк олиш, ишлаш имкониятга эга бўла бошлади. Айниқса, миллатчи Россияга бориб хор бўлмасдан, унинг ўрнига пойтахтда таксичилик қилиб, қозон қайнатувчилар сафи кенгайди. Бироқ вилоятликларнинг бу қувончи узоққа чўзилмайдиган кўринади, дейди вазир маслаҳатчиси.

Барчаси нимадан бошланган эди?

Транспорт вазирлиги ахборот хизмати раҳбари Наврўз Ашурматов мазкур ҳолат ҳақида маълумот берар экан, “Бу тартиб кеча ёки бугун пайдо бўлиб қолмаган. 2011 йилда айнан мана шу йўналишли таксилар фаолиятини тартибга солувчи 139-сонли қарор чиқарилган. Ўша қарор билан тасдиқланган низомда йўналишли таксилар учун ягона таниш белгилари ва уларнинг фаолият юритиши учун қўйилган талаблар бор”, деганди.

Масъулнинг қўшимча қилишича, бу қарор ҳозир ўзининг кучини йўқотган. Мазкур қарор ўрнини босувчи 2025 йилда чиққан қарорга кўра, ҳайдовчининг ўз ҳудудида, яъни лицензия карточкасида кўрсатилган ҳудудда фаолият олиб бориши белгилаб қўйилган.

Яъни ҳайдовчи фаолиятини ўша лицензия варақасида кўрсатилган ҳудуд ва унга туташ ҳудудда олиб боради. Масалан Тошкент шаҳрида рўйхатдан ўтган 01 код билан бошланувчи давлат рақамли транспорт воситаси Тошкент шаҳри, Тошкент вилояти ва Сирдарё вилояти ҳудудида таксичилик фаолияти билан шуғулланиши мумкин. Худди шунингдек, вилоятларники ҳам худди шунақа бўлади, деганди вазирлик ахборот хизмати раҳбари Наврўз Ашурматов.