Болага “йўқ” дейиш қийин, шу сабабли учувчилар баъзан барча қоидаларга хилоф равишда ўз болаларини самолёт бошқарувига ўтқазадилар. Одатда, бу ҳеч қандай оқибатга олиб келмайди – замонавий лайнерлар автопилот ёрдамида бошқарилади, иккинчи учувчи эса боланинг хато қилмаслигини синчковлик билан кузатиб туради.
Бироқ 1994 йилда СУ593 рейсини амалга оширишда экипаж бу вазифани уддалай олмади. Фавқулодда вазиятни биринчи бўлиб боланинг ўзи сезган, отаси бошқарувни қўлга олишга улгурмаган ва самолёт Междуреченск яқинида ҳалокатга учраган.
Москва–Гонконг тунги рейси
Airbus А310-308 1994 йил 22 март куни соат 20:39 да Шереметьево аэропортидан ҳавога кўтарилди. Москвадан Гонконгга СУ593 рейсини атиги уч йил олдин ишлаб чиқарилган кенг фюзеляжли самолёт бажарган, унинг бортида 12 нафар экипаж аъзоси ва 63 нафар йўловчи бўлган, уларнинг аксарияти Россия фуқаролари бўлган. Лайнер ҳавога кўтарилган ва муаммосиз 10 100 метр баландликка чиққан.
23 март куни соат 00:56 да, парвоздан тўрт соат ўтгач, самолёт баландлигини кескин йўқота бошлади, шундан сўнг радар экранларидан ҳам ғойиб бўлди. У Кемерово вилоятининг Междуреченск шаҳри яқинида қулагани маълум бўлди.
Аввалига нима рўй берганини ҳеч ким тушуна олмади: террорчилик ҳужумлари кузатилмаган, қулаган ҳудудда ҳаво ҳужумидан мудофаа кучларининг ҳеч қандай машғулотлари ўтказилмаган, самолёт эндигина ишлаб чиқаришдан чиққан, уни тажрибали экипаж бошқарган эди. Турли хил фаразлар илгари сурилган: масалан, самолёт метеозондга урилиб кетган бўлиши, бу эса экипаж ва бортдаги асосий тизимларни ишдан чиқарган бўлиши мумкин.
Бир неча ҳафта ўтгач, қутқарувчилар қора қутиларни топиб, мутахассислар уларни ўқиганларидан кейингина ҳалокатнинг асл сабаби маълум бўлди.
Авиаҳалокат хроникаси
Маълум бўлишича, парвоз одатдагидек тахминан тун ярмигача давом этган. Самолётда йўловчи сифатида парвоз қилаётган учувчи — 39 ёшли Ярослав Кудринский ҳам бўлган. Шунингдек, экипажда 9675 соат парвоз тажрибасига эга 40 ёшли командир Андрей Данилов ҳамда 5885 соат парвоз қилган иккинчи учувчи, 33 ёшли Игор Пискарев бўлган.
Тахминан соат 00:40 да, Данилов ва самолёт бортида бўлган Кудринскийнинг фарзандлари: 13 ёшли Яна ва 15 ёшли Элдар кабинага кирган. Уч дақиқадан сўнг захира учувчи ўз иш жойини бўшатган, аммо бошқарувни иккинчи учувчига топширмай, тўлиқ автопилотга ишониб қолган. Шундан сўнг командир ўрнига бирин-кетин Кудринскийнинг болалари ўтирган.
Кейинги бир неча дақиқа ичида Кудринский қизига самолётни қандай бошқаришни: курс кўрсаткичи ёрдамида автопилотни чапга-ўнгга бир неча градусга буриб кўрсатган.
Соат 00:51 да қиз учувчи ўриндиғидан тушиб, унинг ўрнини 15 ёшли Элдар эгаллаган. Унга ҳам отаси курс кўрсаткичининг ишлаш тартибини тушунтира бошлаган, бироқ соат 00:54 да ўсмир рулни айлантиришга рухсат сўраган. Кудринский рози бўлиб, кўрсатма бера бошлади:
Қара, ерга эътибор бер, қаёққа бураётганингни кузат. Чапга юрамиз, чапга бур!
Эҳтимол, учувчи “ер” дея олд ойнада акс эттирилган авиагоризонтни – доимо уфқ бўйлаб йўналган ва самолётнинг ҳолатини назорат қилиш учун зарур бўлган тўғри чизиқни назарда тутган. Бироқ 15 ёшли бола уни қандай кузатиши ва бу маълумотдан қандай фойдаланиши кераклигини билмас эди.
Элдар рулни бир оз чапга оғдира бошлади, самолёт қийшайиб, автопилот буни тўғрилашга уринди. Кудринский манёврни амалга оширишга кўмаклашиш учун курс кўрсаткичини бошқара бошлади. Уларга иккинчи учувчи ҳам ёрдам берди. Бир пайтнинг ўзида тартибсиз ҳаракатлар штурвалга 11-13 кг лик умумий босимни юзага келтирди, шу боис автопилот оғишни бошқаришдан автоматик равишда ўчирилди.
Бола бошқарувидаги самолёт аста-секин ўнг томонга оға бошлади. 20 сония ичида самолёт 45° га оғгач, автопилот белгиланган парвоз баландлигини сақлаб қола олмади ва ҳаво кемаси пастлашни бошлади.
Элдар муаммони отасидан олдин пайқади:
Нимадир ғалати. Нега у буриляпти?
Учувчилар автопилот шунчаки режалаштирилган манёврлардан бирини бажаришни бошлаган, деган хулосага келишди. Бироқ соат 00:55 да самолёт силкина бошлади ва вазият фавқулодда экани аён бўлди. Оғиш 63° га етганда, иккинчи учувчи шиддатли ҳаракатлар билан лайнерни тўғрилашга уринди. Кудринский ўғлини креслодан тортиб чиқариб, кемани қутқаришга уриниш ўрнига, унга буйруқ бера бошлади:
Ушла! Штурвални ушла! Ушла!
Бола иккинчи учувчига халақит бериб, бор кучи билан рулга ёпишди.
Шундан сўнг самолёт 90° га оғди ва бир вақтнинг ўзида автопилот тангажни оширишни давом эттирди. Бу пайтга келиб, Кудринский ва Пискарев автопилотни ўчириб, самолётни қўлда бошқариш ўрнига унга киритилган парвоз параметрларини ўзгартиришга уринишди. Муваффақиятга эришиш учун самолётни оддий бошқаришда талаб этилмайдиган ва СУ593 қўмондонларида бўлмаган автопилот ҳамда унинг алгоритмларининг нозик жиҳатларини чуқур тушуниш зарур эди.
Бу вақтда бошқарув учун уч киши курашди: буйруқларни тушунмайдиган ва самолёт бошқаришни билмайдиган ўсмир, мўлжалланмаган режимда белгиланган параметрларга эришишга уринаётган автопилот ва Пискарев. У қутқариш учун нима кераклигини тушунадиган ягона шахс бўлса-да, аммо бўйи пастлиги ва орқага максимал даражада сурилган ўриндиғи туфайли бола автопилотни бошқаришга кучи етмади.
Соат 00:56 да автопилот ўчирилди ва учувчилар самолётни оғиш ва ағдарилишдан чиқаришга эришдилар, бироқ бунинг эвазига Airbus 45° бурчак остида шўнғий бошлади. Борт ерга урилиб кетишидан хавотирланиб, Пискарев штурвални охиригача ўзига тортди, бу эса 4,8 г ортиқча юкланишни келтириб чиқарди. Бу ҳатто ҳарбий самолётлар (қирувчилар эмас) учун ҳам юқори кўрсаткич бўлиб, рухсат этилган меъёрдан бир неча баравар ортиқ эди, аммо лайнер бардош бериб, парчаланиб кетмади.
Кудринский ўғлини ўриндиқдан тортиб олишга уринди, бироқ ўғли ортиқча юкланишдан эзилиб, ўрнидан тура олмади. Ниҳоят, у буни уддалаганда, бола, чамаси, оёғи билан педални босиб, йўналиш рулини буриб юборди. Оқибатда самолёт яна оғишни бошлади, штопор ҳаракатини бажариб, вертикал равишда пастга шўнғий бошлади – шу пайт кабинада вазнсизлик ҳолати юзага келди.
Учувчилар бир неча юз метр баландликда кемани шўнғишдан чиқаришга эришдилар, аммо кеч эди. Қоронғиликда лайнер тепаликдаги дарахтларнинг учларига урилиб, соат 00:58 да ерга қулади. Бортда ҳеч ким омон қолмади.
Самолёт ҳалокатига бола сабабчими?
Ҳодиса тўғрисидаги расмий ҳисоботда айтилишича, ҳалокатга экипаж айбдор бўлиб, улар бошқарувни бегона шахсларга топширган. Норасмий, “инсоний” айбловни Халқаро авиация қўмитасининг авиаҳалокатларни текшириш комиссияси раиси Владимир Кофман иккинчи учувчига юклади.
Маълум бўлишича, захирадаги техник асбоб-ускуналарни кузатиш ва бирор ҳодиса юз бергудек бўлса, тезда бошқарувни ўз зиммасига олиш ўрнига у Элдарни тасвирга олиш учун кабинанинг бурчагида турган.
Изоҳ (0)