Умуртқа поғонасининг қийшайиши: сколиозни қандай даволаш мумкин?

Сколиоз — бу умуртқа поғонасининг анормал қийшайиши билан боғлиқ бўлган ҳолат. Оддий ҳолатда умуртқа орқадан қаралганда текис кўринади, аммо сколиоз бўлганида у “S” ёки “C” шаклига эга бўлиб қийшаяди.

Сколиоз турлари:

1. Идиопатик сколиоз: Энг кўп учрайдиган тури. Сабаби номаълум бўлса-да, одатда болалар ва ўсмирларда ривожланади.

2. Туғма (конгенитал) сколиоз: Умуртқалар туғма нуқсон билан шаклланганда юзага келади.

3. Невромускуляр сколиоз: Нерв ёки мушак касалликлари (масалан, серебрал фалаж ёки мускуллар дистрофияси) туфайли ривожланади.

4. Дегенератив сколиоз: Одатда катталарда пайдо бўлиб, умуртқа поғонасидаги шикастланишлар ёки артрит сабабли ривожланади.

Сколиознинг симптомлари, диагнози ва даволаш усуллари

Сколиознинг белгилари ўзгарувчан бўлиши мумкин, уларнинг қанчалик жиддий эканлиги сколиоз даражасига боғлиқ.

Ташқи белгилари:

• Бир елканинг бошқасидан баландроқ бўлиши;
• Бир томондан қовурғанинг чиқиб туриши (қовурға қафаси ассиметрияси);
• Бел ёки соннинг бир томони бошқа томондан юқорироқ кўриниши;
• Тананинг бир томонга эгилиши.

Оғриқ:

• Енгил сколиоз одатда оғриқсиз бўлади;
• Оғир ҳолатларда бел ёки орқа соҳасида доимий оғриқ кузатилади.

Тана ҳолатининг бузилиши:

• Тананинг нотекис мувозанати;
• Юриш пайтида мувозанат йўқолиши.

Жиддий ҳолатлар:

• Кўкрак қафасининг сиқилиши туфайли нафас олишда қийинчиликлар;
• Юрак-қон томир тизими фаолиятининг бузилиши.

Диагноз қўйиш

Сколиозни аниқлаш учун шифокор бир қатор тестлар ва текширувларни амалга оширади:

1. Жисмоний текширув:

• Умуртқа поғонасини орқадан ва ён томондан текшириш;
• “Адам тести” ни ўтказиш (болани эгилишга мажбур қилиш орқали умуртқа қийшайишини аниқлаш);

2. Инструментал текширув:

• Рентген: Умуртқа поғонасининг қийшайишини аниқлаш ва унинг бурчагини ўлчаш;
• МРТ: Агар нервлар ёки бошқа тўқималар шикастланган бўлса, умуртқа тузилишини батафсил ўрганиш;
• Сколиометр: Қийшайиш даражасини аниқловчи асбоб.

3. Тиббий анемнезни кўриб чиқиш:

• Оилавий касаллик тарихида сколиоз бўлиши;
• Қийшайишнинг қачон бошланганлигини аниқлаш.

Даволаш усуллари

Сколиознинг оғирлик даражасига, сабабларига ва одамнинг ёшига қараб даволаш усуллари белгиланади.

1. Кузатув:

• Агар қийшайиш бурчаги кичик (10-25°) бўлса ва ўсиш даври тугаса, шифокорлар кузатувни тавсия қилиши мумкин;
• Ҳар 4-6 ойда рентген ёрдамида қийшайишни баҳолаш лозим.

2. Корсет терапияси:

• Қийшайиш бурчаги ўртача (25-40°) бўлган болалар ва ўсмирларда қўлланади;
• Махсус ортопедик корсетлар (масалан, Бостон ёки Чарлестон корсетлари) умуртқа поғонасини тўғри ушлаб туришга ёрдам беради;
• Корсет эрта ёшда кийилганида самаралироқ бўлади.

3. Физиотерапия ва машқлар:

• Орқа мушакларини мустаҳкамлаш ва умуртқа ўқи бўйлаб қийшайишни камайтириш учун мўлжалланган машқлар;
• Шрот методи каби махсус физиотерапик ишлар сколиоз давосида самарали.

4. Жарроҳлик амалиёти:

• Агар қийшайиш бурчаги 40-50° ёки ундан катта бўлса, жарроҳлик тавсия қилинади;
• Умуртқани стабилизация қилиш (spinal fusion): Металл имплантлар ёрдамида умуртқа поғонасини тўғрилаш ва бирлаштириш қўлланилиши мумкин.

5. Қўшимча терапиялар:

• Массаж, акупунктура, ёга ёки пилатес симптомларни камайтириши мумкин, аммо умуртқани тўғриламайди.

Катталарда сколиозни даволаш мумкинми?

Ҳа, катталарда сколиозни даволаш мумкин, аммо бу даволаш ёндашуви касалликнинг оғирлик даражасига, симптомларига ва умуртқа поғонасидаги ўзгаришларга боғлиқ. Катталарда сколиозни тўлиқ тўғрилаш қийинроқ бўлса-да, даволаш усуллари симптомларни камайтиришга, касалликнинг ривожланишини тўхтатишга ва ҳаёт сифатини яхшилашга ёрдам беради.

Катталарда сколиозни даволаш самарадорлиги

Катталарда сколиозни даволашнинг асосий мақсади қуйидагилардир:

• Оғриқни камайтириш.
• Кундалик ҳаётда ҳаракатчанликни ошириш.
• Касалликнинг янада ривожланишини тўхтатиш.

Даволаш самарадорлиги касалликнинг қанчалик жиддий эканлиги ва беморнинг саломатлик ҳолатига боғлиқ.

Сколиознинг олдини олиш

Сколиозни тўлиқ олдини олиш ҳар доим ҳам мумкин эмас, айниқса, унинг идиопатик тури учун, чунки бу тур одатда номаълум сабабларга эга. Аммо сколиознинг ривожланиш хавфини камайтириш ва умуртқа поғонасининг соғломлигини қўллаб-қувватлаш учун профилактик чора-тадбирлар самарали бўлиши мумкин.

1. Тўғри ҳолатни сақлаш

Ўтириш ҳолати:

• Столда ўтирганда орқани тўғри тутиш, елкаларни кўтариб ўтирмаслик ва орқани стулнинг суянчиғига суяниб туриши керак.
• Бир томонга эгилиб ўтирмаслик (масалан, ён томонга суянган ҳолда).

Туриш ҳолати:

• Тана оғирлигини бир хил тақсимлаш. Бир оёғингизга таяниб туриш одатини камайтириш.

2. Жисмоний машқлар ва ҳаракатчанлик

Орқа мушакларини мустаҳкамлаш:

• Умуртқани қўллаб-қувватлаш учун орқа ва қориндаги мушаклар кучли бўлиши муҳим.
• Сузиш, ёга, пилатес, велосипед ҳайдаш ва юриш каби машқлар тавсия этилади.

Чўзилиш машқлари:

• Орқа ва бел мушакларининг мослашувчанлигини ошириш учун мунтазам чўзилиш машқлари бажаринг.
• Счротҳ методи каби махсус машқлар сколиознинг олдини олишда самарали бўлиши мумкин.

3. Оғирлик кўтаришда эҳтиёт бўлиш

Сумка ва юкларни бир хил тақсимлаш: Оғир сумкани фақат бир елкада эмас, балки икки елкада (рюкзак) ёки алмаштириб кўтариш.

Болаларда: Мактаб сумкаси оғирлигини назорат қилиш ва уни орқанинг паст қисмига жойлашганига ишонч ҳосил қилиш.

4. Тўғри овқатланиш ва озуқавий моддалар қабул қилиш

Кальций ва D витамини: Суякларни мустаҳкамлаш учун кальцийга бой маҳсулотлар (сут маҳсулотлари, кўкатлар, бодом) ва D витаминига бой озиқ-овқатлар (тухум сариғи, балиқ) истеъмол қилинг.

Магний ва фосфор: Бу минераллар суякларнинг соғлом ривожланишига ёрдам беради.

5. Болаларда мунтазам текширув

Ўсиш даврида: Болаларда ёки ўсмирларда сколиознинг дастлабки белгиларини эрта аниқлаш учун ортопед шифокор томонидан мунтазам текширувдан ўтиш.

Эътибор беринг: Боланинг елкалар, қовурғалар ва умуртқа симметрияси нотекис кўриниши билан боғлиқ белгилар сезилса, дарҳол мутахассисга мурожаат қилиш.

6. Уйқу шароитини яхшилаш ва тўғри ётоқ танлаш:

• Орқа ҳолатини қўллаб-қувватлайдиган қулай, ортопедик матрасдан фойдаланиш.
• Жуда юмшоқ ёки жуда қаттиқ матраслардан сақланиш.

7. Спорт фаолияти билан шуғулланиш

• Болаларда ва катталарда мунтазам равишда спорт билан шуғулланиш умуртқа поғонаси соғломлигини қўллаб-қувватлайди;
• Сузиш, гимнастика ва бошқа мос спорт турлари сколиоз хавфини камайтиришга ёрдам беради.