Umurtqa pog‘onasining qiyshayishi: skoliozni qanday davolash mumkin?

Skolioz — bu umurtqa pog‘onasining anormal qiyshayishi bilan bog‘liq bo‘lgan holat. Oddiy holatda umurtqa orqadan qaralganda tekis ko‘rinadi, ammo skolioz bo‘lganida u “S” yoki “C” shakliga ega bo‘lib qiyshayadi.

Skolioz turlari:

1. Idiopatik skolioz: Eng ko‘p uchraydigan turi. Sababi noma’lum bo‘lsa-da, odatda bolalar va o‘smirlarda rivojlanadi.

2. Tug‘ma (kongenital) skolioz: Umurtqalar tug‘ma nuqson bilan shakllanganda yuzaga keladi.

3. Nevromuskulyar skolioz: Nerv yoki mushak kasalliklari (masalan, serebral falaj yoki muskullar distrofiyasi) tufayli rivojlanadi.

4. Degenerativ skolioz: Odatda kattalarda paydo bo‘lib, umurtqa pog‘onasidagi shikastlanishlar yoki artrit sababli rivojlanadi.

Skoliozning simptomlari, diagnozi va davolash usullari

Skoliozning belgilari o‘zgaruvchan bo‘lishi mumkin, ularning qanchalik jiddiy ekanligi skolioz darajasiga bog‘liq.

Tashqi belgilari:

• Bir yelkaning boshqasidan balandroq bo‘lishi;
• Bir tomondan qovurg‘aning chiqib turishi (qovurg‘a qafasi assimetriyasi);
• Bel yoki sonning bir tomoni boshqa tomondan yuqoriroq ko‘rinishi;
• Tananing bir tomonga egilishi.

Og‘riq:

• Yengil skolioz odatda og‘riqsiz bo‘ladi;
• Og‘ir holatlarda bel yoki orqa sohasida doimiy og‘riq kuzatiladi.

Tana holatining buzilishi:

• Tananing notekis muvozanati;
• Yurish paytida muvozanat yo‘qolishi.

Jiddiy holatlar:

• Ko‘krak qafasining siqilishi tufayli nafas olishda qiyinchiliklar;
• Yurak-qon tomir tizimi faoliyatining buzilishi.

Diagnoz qo‘yish

Skoliozni aniqlash uchun shifokor bir qator testlar va tekshiruvlarni amalga oshiradi:

1. Jismoniy tekshiruv:

• Umurtqa pog‘onasini orqadan va yon tomondan tekshirish;
• “Adam testi” ni o‘tkazish (bolani egilishga majbur qilish orqali umurtqa qiyshayishini aniqlash);

2. Instrumental tekshiruv:

• Rentgen: Umurtqa pog‘onasining qiyshayishini aniqlash va uning burchagini o‘lchash;
• MRT: Agar nervlar yoki boshqa to‘qimalar shikastlangan bo‘lsa, umurtqa tuzilishini batafsil o‘rganish;
• Skoliometr: Qiyshayish darajasini aniqlovchi asbob.

3. Tibbiy anemnezni ko‘rib chiqish:

• Oilaviy kasallik tarixida skolioz bo‘lishi;
• Qiyshayishning qachon boshlanganligini aniqlash.

Davolash usullari

Skoliozning og‘irlik darajasiga, sabablariga va odamning yoshiga qarab davolash usullari belgilanadi.

1. Kuzatuv:

• Agar qiyshayish burchagi kichik (10-25°) bo‘lsa va o‘sish davri tugasa, shifokorlar kuzatuvni tavsiya qilishi mumkin;
• Har 4-6 oyda rentgen yordamida qiyshayishni baholash lozim.

2. Korset terapiyasi:

• Qiyshayish burchagi o‘rtacha (25-40°) bo‘lgan bolalar va o‘smirlarda qo‘llanadi;
• Maxsus ortopedik korsetlar (masalan, Boston yoki Charleston korsetlari) umurtqa pog‘onasini to‘g‘ri ushlab turishga yordam beradi;
• Korset erta yoshda kiyilganida samaraliroq bo‘ladi.

3. Fizioterapiya va mashqlar:

• Orqa mushaklarini mustahkamlash va umurtqa o‘qi bo‘ylab qiyshayishni kamaytirish uchun mo‘ljallangan mashqlar;
• Shrot metodi kabi maxsus fizioterapik ishlar skolioz davosida samarali.

4. Jarrohlik amaliyoti:

• Agar qiyshayish burchagi 40-50° yoki undan katta bo‘lsa, jarrohlik tavsiya qilinadi;
• Umurtqani stabilizatsiya qilish (spinal fusion): Metall implantlar yordamida umurtqa pog‘onasini to‘g‘rilash va birlashtirish qo‘llanilishi mumkin.

5. Qo‘shimcha terapiyalar:

• Massaj, akupunktura, yoga yoki pilates simptomlarni kamaytirishi mumkin, ammo umurtqani to‘g‘rilamaydi.

Kattalarda skoliozni davolash mumkinmi?

Ha, kattalarda skoliozni davolash mumkin, ammo bu davolash yondashuvi kasallikning og‘irlik darajasiga, simptomlariga va umurtqa pog‘onasidagi o‘zgarishlarga bog‘liq. Kattalarda skoliozni to‘liq to‘g‘rilash qiyinroq bo‘lsa-da, davolash usullari simptomlarni kamaytirishga, kasallikning rivojlanishini to‘xtatishga va hayot sifatini yaxshilashga yordam beradi.

Kattalarda skoliozni davolash samaradorligi

Kattalarda skoliozni davolashning asosiy maqsadi quyidagilardir:

• Og‘riqni kamaytirish.
• Kundalik hayotda harakatchanlikni oshirish.
• Kasallikning yanada rivojlanishini to‘xtatish.

Davolash samaradorligi kasallikning qanchalik jiddiy ekanligi va bemorning salomatlik holatiga bog‘liq.

Skoliozning oldini olish

Skoliozni to‘liq oldini olish har doim ham mumkin emas, ayniqsa, uning idiopatik turi uchun, chunki bu tur odatda noma'lum sabablarga ega. Ammo skoliozning rivojlanish xavfini kamaytirish va umurtqa pog‘onasining sog‘lomligini qo‘llab-quvvatlash uchun profilaktik chora-tadbirlar samarali bo‘lishi mumkin.

1. To‘g‘ri holatni saqlash

O‘tirish holati:

• Stolda o‘tirganda orqani to‘g‘ri tutish, yelkalarni ko‘tarib o‘tirmaslik va orqani stulning suyanchig‘iga suyanib turishi kerak.
• Bir tomonga egilib o‘tirmaslik (masalan, yon tomonga suyangan holda).

Turish holati:

• Tana og‘irligini bir xil taqsimlash. Bir oyog‘ingizga tayanib turish odatini kamaytirish.

2. Jismoniy mashqlar va harakatchanlik

Orqa mushaklarini mustahkamlash:

• Umurtqani qo‘llab-quvvatlash uchun orqa va qorindagi mushaklar kuchli bo‘lishi muhim.
• Suzish, yoga, pilates, velosiped haydash va yurish kabi mashqlar tavsiya etiladi.

Cho‘zilish mashqlari:

• Orqa va bel mushaklarining moslashuvchanligini oshirish uchun muntazam cho‘zilish mashqlari bajaring.
• Schroth metodi kabi maxsus mashqlar skoliozning oldini olishda samarali bo‘lishi mumkin.

3. Og‘irlik ko‘tarishda ehtiyot bo‘lish

Sumka va yuklarni bir xil taqsimlash: Og‘ir sumkani faqat bir yelkada emas, balki ikki yelkada (ryukzak) yoki almashtirib ko‘tarish.

Bolalarda: Maktab sumkasi og‘irligini nazorat qilish va uni orqaning past qismiga joylashganiga ishonch hosil qilish.

4. To‘g‘ri ovqatlanish va ozuqaviy moddalar qabul qilish

Kalsiy va D vitamini: Suyaklarni mustahkamlash uchun kalsiyga boy mahsulotlar (sut mahsulotlari, ko‘katlar, bodom) va D vitaminiga boy oziq-ovqatlar (tuxum sarig‘i, baliq) iste'mol qiling.

Magniy va fosfor: Bu minerallar suyaklarning sog‘lom rivojlanishiga yordam beradi.

5. Bolalarda muntazam tekshiruv

O‘sish davrida: Bolalarda yoki o‘smirlarda skoliozning dastlabki belgilarini erta aniqlash uchun ortoped shifokor tomonidan muntazam tekshiruvdan o‘tish.

E’tibor bering: Bolaning yelkalar, qovurg‘alar va umurtqa simmetriyasi notekis ko‘rinishi bilan bog‘liq belgilar sezilsa, darhol mutaxassisga murojaat qilish.

6. Uyqu sharoitini yaxshilash va to‘g‘ri yotoq tanlash:

• Orqa holatini qo‘llab-quvvatlaydigan qulay, ortopedik matrasdan foydalanish.
• Juda yumshoq yoki juda qattiq matraslardan saqlanish.

7. Sport faoliyati bilan shug‘ullanish

• Bolalarda va kattalarda muntazam ravishda sport bilan shug‘ullanish umurtqa pog‘onasi sog‘lomligini qo‘llab-quvvatlaydi;
• Suzish, gimnastika va boshqa mos sport turlari skolioz xavfini kamaytirishga yordam beradi.