Afsonaviy trilogiya — “Fantomas” qanday suratga olingan va nega Lui de Fyunes filmning davomida rol o‘ynashdan bosh tortgan?

Kulgili trilogiya g‘oyasini ikki do‘st — rejissyor Andre Yunebel va aktyor Jan Mare birgalikda o‘ylab topgan.

Bir kuni Mare tasodifan o‘zining kitob javonida 1910-yillardagi shafqatsiz yovuz Fantomas (fransuzcha “sharpa”) haqida hikoya qiluvchi eski romanni ko‘rib qoladi. Natijada u Yunebelni 1960-yillarda zamonaviy Fransiyada film suratga olishga taklif qiladi — Fantomasning o‘sha paytgacha Fransiyada suratga olingan boshqa 5 ta filmidan farq qilishi uchun komediya yo‘nalishida film olishga qaror qilishadi.

Romandagi bosh qahramonlarning ismlarigina saqlab qolinadi — omadsiz komissar Jyuve, kuchli va jasur jurnalist Fandor, uning go‘zal qallig‘i Elen. Albatta, Fantomasning o‘zi. Umuman olganda, bu fransuzlarning “Jeyms Bond”ga o‘ziga xos jasur javobi bo‘ladi.

Aytgancha, komissar Jyuve rolini o‘sha paytdagi yana bir buyuk fransuz komik aktyori Burvil o‘ynashi mumkin edi. Biroq sog‘lig‘i bilan bog‘liq muammolar tufayli u rolini do‘sti Lui de Fyunesga beradi. O‘sha paytda Burvil allaqachon juda mashhur komedik aktyor edi. Bu rol de Fyunesni haqiqiy yulduz va ommaning sevimlisiga aylantiradi.

Jan Mare trilogiyada kamida 8 ta rol o‘ynagan — jurnalist Fandor, Fantomas, shuningdek, lord Shelton, professor Lefevr, gangster Juzeppe, Valter Braun va boshqa epizodik qahramonlar shular jumlasidan. Shu bilan birga, Marening yuziga mashhur ko‘k niqobni kiydirish uchun 2-3 soat kerak bo‘ladi.

“Bu sintetik niqob juda issiq va tor edi, quyoshda u toshdek qattiq bo‘lib qolardi. Natijada menda allergik reaksiya boshlandi, yuzim kun bo‘yi qichishardi, — deydi keyinroq Mare. — Fantomas rolini o‘ynashni davom ettirishdan bosh tortishimga sabablardan biri o‘sha dahshatli niqob edi”.

Trilogiya Pyer Alen va Marsel Silvesterning fransuz romanlariga, shuningdek, Amerikaning mashhur Bond filmlariga parodiya qilingan. SSSRda bu kitoblar va filmlar, albatta, ma’lum emas edi. Shuning uchun ular “Fantomas”ni kulgili komediyaga asoslangan jinoiy drama sifatida qabul qilishadi.

Trilogiyaga mo‘maygina byudjet ajratiladi. Kadrda har daqiqada hashamatli qasrlar, qimmatbaho mashinalar, ajoyib vertolyotlar va hatto haqiqiy suvosti kemasi paydo bo‘ladi. Film uchun haqiqiy zargarlik buyumlari taniqli Parij zargarlari tomonidan taqdim etilgan.

Ikkinchi bo‘limda Lui de Fyunes Fandorning qallig‘i Elenning ukasi rolini o‘ynash uchun o‘g‘li Olivyeni ham olib keladi. Biroq Olivye rolini mahorat bilan ijro etgan bo‘lsa-da, voyaga yetganida aktyorlik karyerasidan voz kechadi. U fuqarolik aviakompaniyasida uchuvchi bo‘lishni tanlaydi.

Dastlab kamida 10-12 qismdan iborat serial rejalashtirilgan edi. Xususan, Fantomas sarguzashtlarining 4-qismini suratga olish uchun Moskvada tayyorgarlik ko‘rish boshlanadi, u yerda Yunebelning o‘zi kinofestivalda qatnashishga muvaffaq bo‘ladi.

To‘rtinchi epizod “Fantomas à Moscou” — “Fantomas Moskvada” deb nomlanishi kerak edi. Boshqa versiyaga ko‘ra esa “Fantomas Rit” — “Fantomas kulmoqda”. Film syujeti Fantomasning qizi bo‘lib chiqqan go‘zal Elenning (Milen Demongo) sarguzashtlari atrofiga qurilgandi. O‘sha paytlarda “Sovet ekrani” jurnali yaqinlashib kelayotgan to‘rtinchi qism haqida xabar ham bergan.

Biroq fransuzlar Rossiya poytaxtida suratga olish juda qiyin va qimmatga tushadi degan qarorga keladi. Bundan tashqari Jan Mare ham Lui de Fyunes bilan umumiy til topisha olmay qoladi — komik aktyor tomoshabinlarning bor e’tiborini o‘ziga qaratib olganiga g‘ashi keladi. Aslida ham shunday edi.

Film ijodkorlariga film g‘oyasi eskirgandek tuyuladi. Fyunesning o‘zi ham trilogiyani tomoshabin uchun zerikarli deb hisoblab, yangi qismda ishtirok etishni xohlamaydi.

Jan Mare mototsikl va avtomashinalarni ta’qib qilishdan tashqari deyarli barcha tryuklarni o‘zi bajargan, chunki u mashinani yaxshi boshqarolmasdi. Rejissyorning iltimosiga ko‘ra, u xuddi jiddiy sarguzasht filmidagidek rol o‘ynaydi — hazillar va shumliklarsiz. Aslida Mare va de Fyunes turli janrdagi 2 ta filmda suratga tushgan: biri jangovar film, ikkinchisi komediya.

Jan Mare kabi ajoyib jismoniy holatda bo‘lmasa ham, Lui de Fyunes partnyoridan qolishmaydi. Uning o‘zi ham bir necha bor juda murakkab tryuklarni ijro etgan. Misol uchun, Fyunes ko‘prikdan parovozga o‘zi sakraydi. Vertolyotda quvish sahnasida ham uzoq vaqt davomida kranda osilib turganidan yelka bo‘g‘imlari uvishib, qo‘lsiz qolishiga oz qoladi.

Marening o‘zi umrining oxirida tan olganidek, de Fyunes uni doimiy ravishda improvizatsiyaga bo‘lgan ishtiyoqi, doimiy shumlik va hazillari bilan ochiqchasiga g‘azablantiradi. Bunday jiddiy, kelishgan, har doim ssenariyga qat’iy rioya qilishga harakat qiladigan aktyor bunga chidab turolmaydi.

Trilogiya SSSRga tom ma’noda barter orqali kirib keladi — rus distribyutorlari fransuz tilidagi “Fantomas”ga Aleksandr Zarxi rejissyorlik qilgan “Anna Karenina”ni almashtiradi. Biroq film ekranlarga chiqqach, Sovet Ittifoqida o‘smirlar orasida har xil havaskor bezori — Fantomaslar ko‘payib ketadi.

Fransiyaning o‘zida film kulgili komediya sifatida qabul qilingan, ammo kult film sifatida tan olinmagan. Kartina hali ham vaqti-vaqti bilan fransuz televideniyesida namoyish etiladi. Ammo SSSRda film eng mashhur jangovar film hisoblangan va birinchi yiliyoq 60 milliondan ortiq tomoshabin ko‘rgan.

SSSR va Fransiyadan tashqari film AQSH, Italiya, Germaniya va Yaponiyaga ham chiqarilgan. Oxirgi 3 ta davlatda ham u juda mashhur bo‘lib, tomoshabinlarning sevimlisiga aylanadi.