Bundan 100 yillar avval millatni uyg‘otish, Turkistonni rivojlangan davlatlar qatoriga qo‘shish istagida yonib-kuygan millatparvar bobolarimiz jadidlar sifatida maydonga chiqishgan edi. Ming afsus va nadomatlar bo‘lsinki, manfur sovet hukumati ularni mahv etdi va qatag‘on mashinasida jismonan yo‘q qilib yubordi.
So‘nggi vaqtlarda jadidlarga, to‘g‘rirog‘i, o‘zligimizga qaytish boshlandi. Ularning milliy o‘zlik, istiqlol va davlatchilik g‘oyalarini o‘rganish va uni hayotga tatbiq etish borasida sezilarli qadamlar tashlanmoqda.
Yaqindagina, 2024-yilning yanvar oyidan “O‘zbekiston adabiyoti va san’ati” gazetasi negizida “Jadid” nomli gazeta chop etila boshladi. Gazetaning bosh muharriri, xalq shoiri Iqbol Mirzo “Daryo” muxbiri bilan suhbatda gazetaning ta’sis etilish sabablari va uning istiqboldagi rejalari haqida gapirib berdi.
“Illatlarga qarshi kurashish — birinchi navbatda, ziyolilarning vazifasi”
Bugungi kunda ijtimoiy tarmoqlarda “Voy-dod, shunday gazeta yopildi”, degan gaplar quloqqa chalinmoqda, ko‘zga tashlanmoqda. Bu degani adabiyotga, san’atga munosabat o‘zgardi, degan gap emas. Gap shundaki, birinchidan, “O‘zbekiston adabiyoti va san’ati” gazetasining ahvoli yaxshi emas edi, obunasi juda ham kam. Meni hayron qoldiradigan tomoni — mana shu dod-voy ko‘tarayotgan, adabiyotni ichida yurgan do‘stlarimizdan menga murojaat qilganlariga “shu gazetaga obuna bo‘lganmidingiz?” deb so‘raganimda “Obuna bo‘lish shaxsiy ishim, gazeta nimaga yopiladi?” deb javob berishdi. Men aytdimki, gazeta yopilgani yo‘q, qaytaga qulochini kengroq yoydi. Bu gazeta “O‘zbekiston adabiyoti va san’ati” bo‘lib, ustozimiz Abdulla Oripov aytganidek, “Ikki daryo oralig‘ida qog‘oz shaklida qolib ketayotgan” edi. Bugun biz buning elektron versiyasini butun dunyoga tarqatish imkoniyatiga egamiz va adadimiz 25 baravar ko‘proq — 16 ming nusxada (12 ming nusxasi lotin alifbosiga asoslangan o‘zbek imlosida, 4 ming nusxasi esa kirill alifbosida) nashr etilmoqda. Qolaversa, bu gazeta shoir va yozuvchilarning minbari. Faqat bu minbar yuksakroq, ovozi ko‘proq tarqaladigan, keng ommaga yetib boradigan bo‘ldi.
Maqsadimiz — ijodkorlarimizni, qardosh va dunyo qalamkashlarini kengroq yoritish. Gazetaning har bir sonida ko‘rinib turibdiki, “O‘zbekiston adabiyoti va san’ati” gazetasida adabiyotga berilgan e’tibordan kam e’tibor qaratayotganimiz yo‘q. Ham mumtoz, ham zamonaviy adabiyotni, yoshlarimizning ijod namunalarini chetda qoldirayotganimiz yo‘q. Umuman olganda, Cho‘lpon domlaning “Adabiyot nadir?” degan mashhur maqolalari bor. Xuddi shu savol bugun qo‘yilsa, adabiyot bu millatni (o‘zbekning va o‘zimning nuqtayi nazarimdan aytaman) ma’naviy inqirozdan olib chiqadigan kuch bo‘lishi, ezgulikka xizmat qilishi kerak. Bu umumiyroq gap. Xullas, o‘zbekcha qilib aytadigan bo‘lsam, adabiyot odamlarni birlashtirishi, yaxshilikka yetaklashi kerak. Mana shu ma’noda, maqsadni kengroq olib, jadidchilik g‘oyalarini oldik.
Jadid bobolarimizning — bizga ma’lum bo‘lganlarining aksari ijodkorlar bo‘lgan. O‘sha paytdagi eng zo‘r ijodkor qaysi desangiz, Cho‘lpon domla bo‘ladigan bo‘lsa — jadid, Qodiriy bobo deydigan bo‘lsak — jadid. O‘sha paytda eng zo‘r mutafakkir kim — Behbudiy jadid, Fitrat — jadid, Avloniy — jadid. Ularning fikrlari, g‘oyalari bugungi kunga ham muvofiq kelayotgan ekan, biz shu nom bilan adabiyotimizga va millatimizga xizmat qilishga bel bog‘ladik.
O‘sha davrdagi, bundan 100 yil oldin jadid bobolarimiz muammo qilib qo‘ygan masalalar va unga gohida satira bilan, gohida ma’ruza bilan, gohida kitob bilan, gohida she’r bilan kurashilgan. O‘sha illatlar bugun ham ustuvor bo‘lib turibdi. Har bitta qadamda xuddi o‘shanday, hatto undan ham ko‘ra chuqurroq, undan ham ko‘ra battarroq bo‘lib ko‘zga tashlanib turibdi. To‘y masalasi deysizmi, bilimga, o‘qishga bo‘lgan munosabat deysizmi, maktabga bo‘lgan munosabat deysizmi, insonning insonga bo‘lgan munosabati, umuman, axloq masalasi deysizmi, 100 yil avvalgiga nisbatan yana ham tubanlashdi. Mana shu ma’noda o‘sha muammolar, bugun ham o‘sha illatlar, bugun ham o‘sha kurashish kerak bo‘lgan kun tartibida turgan eng katta hayotiy muammomiz. Bu illatlarga qarshi kurashish — birinchi navbatda, ziyolilarning vazifasi. U qaysi sohada bo‘lishidan qat’i nazar.
Biz illatlarga, tubanliklarga qarshi kurashish uchun minbarga ega bo‘ldik. Bu minbar hammamizniki.
Iqbol Mirzo, “Jadid” gazetasining bosh muharriri
Izoh (0)