Бундан 100 йиллар аввал миллатни уйғотиш, Туркистонни ривожланган давлатлар қаторига қўшиш истагида ёниб-куйган миллатпарвар боболаримиз жадидлар сифатида майдонга чиқишган эди. Минг афсус ва надоматлар бўлсинки, манфур совет ҳукумати уларни маҳв этди ва қатағон машинасида жисмонан йўқ қилиб юборди.
Сўнгги вақтларда жадидларга, тўғрироғи, ўзлигимизга қайтиш бошланди. Уларнинг миллий ўзлик, истиқлол ва давлатчилик ғояларини ўрганиш ва уни ҳаётга татбиқ этиш борасида сезиларли қадамлар ташланмоқда.
Яқиндагина, 2024 йилнинг январь ойидан “Ўзбекистон адабиёти ва санъати” газетаси негизида “Жадид” номли газета чоп этила бошлади. Газетанинг бош муҳаррири, халқ шоири Иқбол Мирзо “Дарё” мухбири билан суҳбатда газетанинг таъсис этилиш сабаблари ва унинг истиқболдаги режалари ҳақида гапириб берди.
“Иллатларга қарши курашиш — биринчи навбатда, зиёлиларнинг вазифаси”
Бугунги кунда ижтимоий тармоқларда “Вой-дод, шундай газета ёпилди”, деган гаплар қулоққа чалинмоқда, кўзга ташланмоқда. Бу дегани адабиётга, санъатга муносабат ўзгарди, деган гап эмас. Гап шундаки, биринчидан, “Ўзбекистон адабиёти ва санъати” газетасининг аҳволи яхши эмас эди, обунаси жуда ҳам кам. Мени ҳайрон қолдирадиган томони — мана шу дод-вой кўтараётган, адабиётни ичида юрган дўстларимиздан менга мурожаат қилганларига “шу газетага обуна бўлганмидингиз?” деб сўраганимда “Обуна бўлиш шахсий ишим, газета нимага ёпилади?” деб жавоб беришди. Мен айтдимки, газета ёпилгани йўқ, қайтага қулочини кенгроқ ёйди. Бу газета “Ўзбекистон адабиёти ва санъати” бўлиб, устозимиз Абдулла Орипов айтганидек, “Икки дарё оралиғида қоғоз шаклида қолиб кетаётган” эди. Бугун биз бунинг электрон версиясини бутун дунёга тарқатиш имкониятига эгамиз ва ададимиз 25 баравар кўпроқ — 16 минг нусхада (12 минг нусхаси лотин алифбосига асосланган ўзбек имлосида, 4 минг нусхаси эса кирилл алифбосида) нашр этилмоқда. Қолаверса, бу газета шоир ва ёзувчиларнинг минбари. Фақат бу минбар юксакроқ, овози кўпроқ тарқаладиган, кенг оммага етиб борадиган бўлди.
Мақсадимиз — ижодкорларимизни, қардош ва дунё қаламкашларини кенгроқ ёритиш. Газетанинг ҳар бир сонида кўриниб турибдики, “Ўзбекистон адабиёти ва санъати” газетасида адабиётга берилган эътибордан кам эътибор қаратаётганимиз йўқ. Ҳам мумтоз, ҳам замонавий адабиётни, ёшларимизнинг ижод намуналарини четда қолдираётганимиз йўқ. Умуман олганда, Чўлпон домланинг “Адабиёт надир?” деган машҳур мақолалари бор. Худди шу савол бугун қўйилса, адабиёт бу миллатни (ўзбекнинг ва ўзимнинг нуқтайи назаримдан айтаман) маънавий инқироздан олиб чиқадиган куч бўлиши, эзгуликка хизмат қилиши керак. Бу умумийроқ гап. Хуллас, ўзбекча қилиб айтадиган бўлсам, адабиёт одамларни бирлаштириши, яхшиликка етаклаши керак. Мана шу маънода, мақсадни кенгроқ олиб, жадидчилик ғояларини олдик.
Жадид боболаримизнинг — бизга маълум бўлганларининг аксари ижодкорлар бўлган. Ўша пайтдаги энг зўр ижодкор қайси десангиз, Чўлпон домла бўладиган бўлса — жадид, Қодирий бобо дейдиган бўлсак — жадид. Ўша пайтда энг зўр мутафаккир ким — Беҳбудий жадид, Фитрат — жадид, Авлоний — жадид. Уларнинг фикрлари, ғоялари бугунги кунга ҳам мувофиқ келаётган экан, биз шу ном билан адабиётимизга ва миллатимизга хизмат қилишга бел боғладик.
Ўша даврдаги, бундан 100 йил олдин жадид боболаримиз муаммо қилиб қўйган масалалар ва унга гоҳида сатира билан, гоҳида маъруза билан, гоҳида китоб билан, гоҳида шеър билан курашилган. Ўша иллатлар бугун ҳам устувор бўлиб турибди. Ҳар битта қадамда худди ўшандай, ҳатто ундан ҳам кўра чуқурроқ, ундан ҳам кўра баттарроқ бўлиб кўзга ташланиб турибди. Тўй масаласи дейсизми, билимга, ўқишга бўлган муносабат дейсизми, мактабга бўлган муносабат дейсизми, инсоннинг инсонга бўлган муносабати, умуман, ахлоқ масаласи дейсизми, 100 йил аввалгига нисбатан яна ҳам тубанлашди. Мана шу маънода ўша муаммолар, бугун ҳам ўша иллатлар, бугун ҳам ўша курашиш керак бўлган кун тартибида турган энг катта ҳаётий муаммомиз. Бу иллатларга қарши курашиш — биринчи навбатда, зиёлиларнинг вазифаси. У қайси соҳада бўлишидан қатъи назар.
Биз иллатларга, тубанликларга қарши курашиш учун минбарга эга бўлдик. Бу минбар ҳаммамизники.
Иқбол Мирзо, “Жадид” газетасининг бош муҳаррири
Изоҳ (0)