Sayyoramizning kelajagi haqida qayg‘urayotganlar ko‘payib bormoqda. Ular nafaqat iqlim o‘zgarishi va boshqa ekologik tahdidlardan qo‘rqishadi, balki atrof-muhitni asrash uchun ham o‘z hissalarini qo‘shishga harakat qilishadi. Buning ko‘plab usullari mavjud — chiqindilarni alohida yig‘ishdan tortib, yosh daraxtlarni ekishgacha.
Eng samaralilaridan biri bu avtomobilingizni ichki yonuv dvigatelini elektromobilga almashtirishdir. Agar bu ommaviy miqyosda sodir bo‘lsa, global isishga sabab bo‘ladigan ifloslantiruvchi moddalarning atmosferaga chiqarilishini kamaytirish mumkin bo‘ladi. Biroq ekologik tozalik elektr motorli avtomobillarning yagona afzalligi emas — ularni saqlash arzonroq, qulayroq va xavfsizroq.
Buni ko‘pchilik bilmasa kerak — birinchi elektromobil ichki yonuv dvigatelli avtomobildan ancha oldin paydo bo‘lgan. Elektr dvigatelli birinchi harakatlanuvchi model vengriyalik ixtirochi Jedlik Anyos tomonidan 1828-yilda yaratilgan va benzin bilan ishlaydigan birinchi avtomobil 1870-yilda Venada paydo bo‘lgan. Keyinchalik, bu ikkala yo‘nalish parallel ravishda rivojlangan, elektr va benzinli transport vositalari taxminan bir xil haydash xususiyatlariga ega edi, ammo o‘ta murakkab zaryadlash jarayoni tufayli elektromobillar orqaga chekinishga majbur bo‘ldi.
1970-yillarda global energetika inqirozi sharoitida yoqilg‘i narxi keskin ko‘tarilgan paytda elektromobillarga qiziqish biroz ortdi. Ammo 1980-yillarning boshlarida neft bozoridagi vaziyat o‘zgardi va shaxsiy transportni elektrlashtirish jarayoni pasaya boshladi.
21-asrda elektromobillar yana mashhur bo‘la boshladi — neft mahsulotlarining narxlari barqaror o‘sishi va texnologiyaning rivojlanishi tufayli ichki yonuv dvigatelli avtomobildan hech qanday kam bo‘lmagan elektromobillarni ishlab chiqarish imkoni paydo bo‘ldi. 2008-yilda Amerikaning Tesla Motors avtomobil kompaniyasi o‘zining birinchi elektromobilini chiqardi, keyin Nissan, BMW, Mitsubishi va Chevrolet kabi Yevropa, Amerika va Yaponiyaning yetakchi kompaniyalari mahsulotlarni elektr tortishga aylantirish jarayoniga qo‘shilishdi.
Dunyoning ko‘plab yetakchi avtomobil ishlab chiqaruvchilari 2023-yil Myunxenda bo‘lib o‘tgan IAA Mobility 2023 ko‘rgazmasida ishtirok etdi, u yerda elektromobillar kelajagi yana bir bor markaziy o‘rinni egalladi.
Volkswagen, Mercedes va BMW kabi nemis avtomobil brendlari o‘z yurtlarida yuqori natijalarni ko‘rsatishsa-da, so‘nggi paytlarda elektromobil yo‘nalishida xalqaro miqyosdagi sotuv bo‘yicha pastroq o‘rinlarni egallashdi.
Sababi ular xalqaro ichki yonuv dvigatellari ustida ishlashni davom etishmoqda. Ammo Tesla va Xitoy bozori yetakchisi BYD kabi ko‘proq ixtisoslashgan kompaniyalar oldinga chiqishdi.
Quyidagi rasmda 2023-yilning birinchi yarmida brend bo‘yicha global elektr avtomobillar sotuvi ifodalangan.
2023-yilning birinchi yarmida faqatgina BYD deyarli 1,2 million dona elektr transport vositalarini (shu jumladan, plug-in gibridlarini) sotdi, bu BMW, Volkswagen va Mercedes avtomobillarining umumiy hajmidan qariyb ikki baravar ko‘p. Volkswagenni Xitoyda 1-raqamli avtomobil brendi sifatida ortda qoldirgan kompaniya endi Yevropani egallamoqda. 2023-yilning yanvar va iyul oylari orasida kompaniya xorijda 92 469 ta elektromobil sotdi, bu esa 2022-yildagi umumiy ko‘rsatkichdan yuqori.
O‘zbekiston miqyosida esa oxirgi uch oyda import qilingan elektromobillarning qiymati 400 million dollardan oshdi. Bojxona qo‘mitasi matbuot xizmati ma’lumotlariga ko‘ra, 2023-yilning yanvar oyidan noyabrgacha O‘zbekiston hududiga 22 500 mingta elektromobil olib kirildi. 2022-yilning shu davriga nisbatan import hajmi 6 baravardan ortiq o‘sdi, respublikaga yetkazib berilgan yo‘lovchi elektr transport vositalarining umumiy qiymati taxminan 580 million dollarni tashkil etdi.
Xitoy elektr transport vositalarining asosiy yetkazib beruvchisi sifatida o‘z o‘rnini saqlab qoldi. 2023-yil boshidan Xitoydan o‘rtacha 21 000 mingta elektromobil olib kirildi. Ikkinchi o‘rinni esa Gonkong egalladi va u yerdan 1 300 ta atrofida elektromobil import qilingan.
Keyingi o‘rinlarda BAA (150 ta avtomobil), Janubiy Koreya (140 ta), AQSh (135 ta) va Germaniya (125 ta) bormoqda. Foiz miqyosida mamlakatimizga olib kirilgan elektr transport vositalarining umumiy ulushi 100% deb olinsa, 92% elektromobillar Xitoydan olib kelingani oydinlashadi.
Feruzbek Aliyev
Izoh (0)