Prezident Shavkat Mirziyoyev 24-fevral kuni Qarshi shahridagi maktabda pedagoglar va mutasaddilar bilan uchrashuvda O‘zbekistonda ommaviy axborot vositalari faoliyati to‘xtatilmasligini aytib, jamiyatga so‘z erkinligi kerakligini alohida taʼkidladi. Albatta, mazkur fikrlar mamlakatda yuz berayotgan konstitutsion islohotlar, xususan, 67-moddaga kiritilayotgan o‘zgartirish jarayoni bilan chambarchas bog‘liq. Yaʼni davlat ochiqlik siyosatidan hech qachon ortga qaytmasligi va eng muhimi bu bosh qomus bilan asoslab qo‘yilishi taklif etilmoqda.
Konstitutsiyaga kiritilayotgan o‘zgartish 67-modda.
Senzuraga yo‘l qo‘yilmaydi.
Ommaviy axborot vositalarining faoliyatiga to‘sqinlik qilish yoki aralashish qonunga muvofiq javobgarlikka sabab bo‘ladi.
Oxirgi yillarda eng ko‘p ijobiy o‘zgarishlar ro‘y bergan yo‘nalishlarning biri — axborot sohasi. OAV, blogerlik rivojlandi, so‘z erkinligini taʼminlash davlat siyosati darajasiga ko‘tarildi. Ammo sohada o‘z yechimini kutayotgan muammolar bor. Ayrim OAV va jurnalistlar hamon o‘z kasb faoliyatlarida turli to‘siqlarga duch kelishmoqda. Hanuzgacha ko‘plab davlat organlari va mansabdorlar ochiqlik siyosatiga ko‘nika olishmayapti.
O‘tgan yillarda OAV xodimlariga bir nechta hujumlar uyushtirilib, ular tomonidan tayyorlangan materillarni tortib olish yoki ularni tarqatmaslikka majburlash kabi holatlar kuzatilgan. Shu sababli davlat organlarining ochiqligini taʼminlash hamda jurnalistlarning faoliyatiga to‘sqinlik qilish yoki aralashishga nisbatan qonunga muvofiq javobgarlikni ko‘chaytirish masalasiga alohida eʼtibor qaratilmoqda. Shu sababli axborot vositalarining va jurnalistlarning faoliyatiga to‘sqinlik qilish yoki aralashish qonunga muvofiq javobgarlikka sabab bo‘lishi Konstitutsiyada qatʼiy belgilab qo‘yilmoqda.
Konstitutsiyaga kiritilayotgan mazkur modda OAV va jurnalistlarning faoliyatida qay darajada muhimligi yuzasidan mustaqil ekspert Anvar Eminov “Daryo” nashriga tushuntirish berdi.
Jurnalistlarning faoliyatiga to‘sqinlik qilishga hech kimning haqqi yo‘q
Bugungi kunda mamlakatimizda xalq bilan muloqatni kuchaytirish, davlat organlari ochiqligini taʼminlash, ijtimoiy-siyosiy jarayonlarda aholining faol ishtirokini taʼminlashga qaratilgan keng ko‘lami islohatlarning samarali bo‘lishida ommaviy axborot vositalari va jurnalistlarning faoliyati muhim o‘rin tutadi.
Shu sababli ham keyingi yillarda mazkur sohadagi munosabatlarni tartibga soluvchi qonunchilikni takomillashtirish, ommaviy axborot vositalari va jurnalistlarning samarali faoliyat yuritishi uchun yetarli sharoitlar yaratishga alohida eʼtibor berildi. Yurtimizda so‘z va matbuot erkinligi borasida keskin burilish sodir bo‘ldi, bosma va interent nashrlari, tele va radiokanallar soni oshib bormoqda.
Turli shakl va ko‘rinishdagi ommaviy axborot vositalari fikrlar xilma-xilligini taʼminlash, joylarda yo‘l qo‘yilayotgan kamchilik va muammolarni dadil ko‘tarib chiqishda muhim omilga aylanib bormoqda. Aholi bilan to‘g‘ridan to‘g‘ri muloqot qilish, odamlarni o‘ylantirayotgan muammolarga tezkor munosabat bildirish, turli mavzular bo‘yicha ochiq, xolis va tanqidiy fikr bilan chiqishda katta imkoniyatlar paydo bo‘lmoqda.
Sohada kechayotgan ijobiy o‘zgarishlar xalqaro maydonda so‘z erkinligi holatini o‘rganishga ixtisoslashgan xalqaro tashkilotlar tomonidan ham eʼtirof etilmoqda. O‘zbekiston 2022-yili matbuot erkinligi reytingida 24 pog‘onaga ko‘tarilib, 133-o‘rinni egallagani ham shunga bir misol.
Davlatimiz rahbari so‘z erkinligi, davlat organlarining ochiqligi va shaffofligi davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishlari ekanligini taʼkidlab kelmoqda. Chindan ham, jurnalistlar faoliyatiga to‘sqinlik qilish demokratik islohotlarimizga qarshi harakat, mamlakatimizning obro‘siga putur yetkazish sifatida baholanishi kerak.
Afsuski, hozirgacha yurtimizda olib borilayotgan ochiqlik siyosati va bugungi kun talablarini tushunishni xohlamagan ayrim davlat xizmatchilari tomonidan jurnalistlar faoliyatiga to‘sqinlik qilish holatlari uchramoqda.
Hozir amalda bo‘lgan Konstitutsiyamizning 67-moddasida ommaviy axborot vositalari erkinligi, senzurga yo‘l qo‘yilmasligi eʼtirof etilgan. Ayni paytda ushbu normalar ijrosi kim tomonidan va qanday taʼminlanishi masalasi ochiq qolgan. Amaldagi Maʼmuriy huquqbuzarliklar to‘g‘risidagi kodeks yoki Jinoyat kodeksida ham so‘z erkinligini buzganlik, senzuraga yo‘l qo‘yilganlik, jurnalist faoliyatiga noqonuniy aralashganlik uchun to‘g‘ridan to‘g‘ri javobgarliklar kiritilmay qolgan. Ommaviy axborot vositalari faoliyatiga to‘sqinlik, jurnalistga bosim, tahdid va taʼqib qilish holatlariga yo‘l qo‘ygan shaxslarga nisbatan faqat umumiy tartibdagi javobgarlik nazarda tutilgan. Albatta, bu moddalardagi taʼsir choralari bevosita jurnalist faoliyatiga tegishli emasligi ham bu sohadagi ayrim salbiy holatlarga sabab bo‘lib qolmoqda.
Shu sababli ham mamlakatimizda amalga oshirilayotgan konstitutsiyaviy islohatlar doirasida ommaviy axborot vositalari va jurnalistlarning faoliyatiga to‘sqinlik qonunga muvofiq javobgarlikka sabab bo‘lishi haqidagi qoidani Asosiy qonunimizda alohida belgilab qo‘yish taklif etilmoqda.
Taklif etilayotgan qoidaga ko‘ra, ommaviy axborot vositalarining erkin faoliyat yuritishi, ularning axborotni izlash, olish, axborotdan foydalanish va uni tarqatishga bo‘lgan huquqlari davlat tomonidan kafolatlanadi. Ommaviy axborot vositalari va jurnalistlarning faoliyatiga to‘sqinlik qilish yoki aralashish qonunga muvofiq javobgarlikka sabab bo‘ladi.
Mazkur qoidalarni Konstitutsiyada belgilanishi ommaviy axborot vositalari va jurnalistlar faoliyati bilan bog‘liq munosabatlarni tartibga soluvchi qonun hujjatlarini takomillashtirishga, so‘z erkinligi va jurnalist faoliyati himoyasini kuchaytirishga xizmat qiladi.
Bir haqiqatni unutmasligimiz kerak, ommaviy axborot vositalari erkinligi fuqarolarning boshqa barcha konstitutsiyaviy huquqlarini ro‘yoga chiqarish uchun ham zarurdir. Shu sababli ham jurnalistlarning qonuniy faoliyatiga to‘sqinlik qilishga hech kimning haqqi yo‘q.
Anvar Eminov, mutaqil ekspert
Izoh (0)