“Журналистларнинг қонуний фаолиятига тўсқинлик қилишга ҳеч кимнинг ҳаққи йўқ” — мустақил эксперт Конституцияга киритилаётган ўзгартиришлар хусусида
Президент Шавкат Мирзиёев 24 февраль куни Қарши шаҳридаги мактабда педагоглар ва мутасаддилар билан учрашувда Ўзбекистонда оммавий ахборот воситалари фаолияти тўхтатилмаслигини айтиб, жамиятга сўз эркинлиги кераклигини алоҳида таъкидлади. Албатта, мазкур фикрлар мамлакатда юз бераётган конституцион ислоҳотлар, хусусан, 67-моддага киритилаётган ўзгартириш жараёни билан чамбарчас боғлиқ. Яъни давлат очиқлик сиёсатидан ҳеч қачон ортга қайтмаслиги ва энг муҳими бу бош қомус билан асослаб қўйилиши таклиф этилмоқда.
Конституцияга киритилаётган ўзгартиш 67-модда.
Цензурага йўл қўйилмайди.
Оммавий ахборот воситаларининг фаолиятига тўсқинлик қилиш ёки аралашиш қонунга мувофиқ жавобгарликка сабаб бўлади.
Охирги йилларда энг кўп ижобий ўзгаришлар рўй берган йўналишларнинг бири — ахборот соҳаси. ОАВ, блогерлик ривожланди, сўз эркинлигини таъминлаш давлат сиёсати даражасига кўтарилди. Аммо соҳада ўз ечимини кутаётган муаммолар бор. Айрим ОАВ ва журналистлар ҳамон ўз касб фаолиятларида турли тўсиқларга дуч келишмоқда. Ҳанузгача кўплаб давлат органлари ва мансабдорлар очиқлик сиёсатига кўника олишмаяпти.
Ўтган йилларда ОАВ ходимларига бир нечта ҳужумлар уюштирилиб, улар томонидан тайёрланган материлларни тортиб олиш ёки уларни тарқатмасликка мажбурлаш каби ҳолатлар кузатилган. Шу сабабли давлат органларининг очиқлигини таъминлаш ҳамда журналистларнинг фаолиятига тўсқинлик қилиш ёки аралашишга нисбатан қонунга мувофиқ жавобгарликни кўчайтириш масаласига алоҳида эътибор қаратилмоқда. Шу сабабли ахборот воситаларининг ва журналистларнинг фаолиятига тўсқинлик қилиш ёки аралашиш қонунга мувофиқ жавобгарликка сабаб бўлиши Конституцияда қатъий белгилаб қўйилмоқда.
Конституцияга киритилаётган мазкур модда ОАВ ва журналистларнинг фаолиятида қай даражада муҳимлиги юзасидан мустақил эксперт Анвар Эминов “Дарё” нашрига тушунтириш берди.
Журналистларнинг фаолиятига тўсқинлик қилишга ҳеч кимнинг ҳаққи йўқ
Бугунги кунда мамлакатимизда халқ билан мулоқатни кучайтириш, давлат органлари очиқлигини таъминлаш, ижтимоий-сиёсий жараёнларда аҳолининг фаол иштирокини таъминлашга қаратилган кенг кўлами ислоҳатларнинг самарали бўлишида оммавий ахборот воситалари ва журналистларнинг фаолияти муҳим ўрин тутади.
Шу сабабли ҳам кейинги йилларда мазкур соҳадаги муносабатларни тартибга солувчи қонунчиликни такомиллаштириш, оммавий ахборот воситалари ва журналистларнинг самарали фаолият юритиши учун етарли шароитлар яратишга алоҳида эътибор берилди. Юртимизда сўз ва матбуот эркинлиги борасида кескин бурилиш содир бўлди, босма ва интерент нашрлари, теле ва радиоканаллар сони ошиб бормоқда.
Турли шакл ва кўринишдаги оммавий ахборот воситалари фикрлар хилма-хиллигини таъминлаш, жойларда йўл қўйилаётган камчилик ва муаммоларни дадил кўтариб чиқишда муҳим омилга айланиб бормоқда. Аҳоли билан тўғридан тўғри мулоқот қилиш, одамларни ўйлантираётган муаммоларга тезкор муносабат билдириш, турли мавзулар бўйича очиқ, холис ва танқидий фикр билан чиқишда катта имкониятлар пайдо бўлмоқда.
Соҳада кечаётган ижобий ўзгаришлар халқаро майдонда сўз эркинлиги ҳолатини ўрганишга ихтисослашган халқаро ташкилотлар томонидан ҳам эътироф этилмоқда. Ўзбекистон 2022 йили матбуот эркинлиги рейтингида 24 поғонага кўтарилиб, 133-ўринни эгаллагани ҳам шунга бир мисол.
Давлатимиз раҳбари сўз эркинлиги, давлат органларининг очиқлиги ва шаффофлиги давлат сиёсатининг устувор йўналишлари эканлигини таъкидлаб келмоқда. Чиндан ҳам, журналистлар фаолиятига тўсқинлик қилиш демократик ислоҳотларимизга қарши ҳаракат, мамлакатимизнинг обрўсига путур етказиш сифатида баҳоланиши керак.
Афсуски, ҳозиргача юртимизда олиб борилаётган очиқлик сиёсати ва бугунги кун талабларини тушунишни хоҳламаган айрим давлат хизматчилари томонидан журналистлар фаолиятига тўсқинлик қилиш ҳолатлари учрамоқда.
Ҳозир амалда бўлган Конституциямизнинг 67-моддасида оммавий ахборот воситалари эркинлиги, сензурга йўл қўйилмаслиги эътироф этилган. Айни пайтда ушбу нормалар ижроси ким томонидан ва қандай таъминланиши масаласи очиқ қолган. Амалдаги Маъмурий ҳуқуқбузарликлар тўғрисидаги кодекс ёки Жиноят кодексида ҳам сўз эркинлигини бузганлик, цензурага йўл қўйилганлик, журналист фаолиятига ноқонуний аралашганлик учун тўғридан тўғри жавобгарликлар киритилмай қолган. Оммавий ахборот воситалари фаолиятига тўсқинлик, журналистга босим, таҳдид ва таъқиб қилиш ҳолатларига йўл қўйган шахсларга нисбатан фақат умумий тартибдаги жавобгарлик назарда тутилган. Албатта, бу моддалардаги таъсир чоралари бевосита журналист фаолиятига тегишли эмаслиги ҳам бу соҳадаги айрим салбий ҳолатларга сабаб бўлиб қолмоқда.
Шу сабабли ҳам мамлакатимизда амалга оширилаётган конституциявий ислоҳатлар доирасида оммавий ахборот воситалари ва журналистларнинг фаолиятига тўсқинлик қонунга мувофиқ жавобгарликка сабаб бўлиши ҳақидаги қоидани Асосий қонунимизда алоҳида белгилаб қўйиш таклиф этилмоқда.
Таклиф этилаётган қоидага кўра, оммавий ахборот воситаларининг эркин фаолият юритиши, уларнинг ахборотни излаш, олиш, ахборотдан фойдаланиш ва уни тарқатишга бўлган ҳуқуқлари давлат томонидан кафолатланади. Оммавий ахборот воситалари ва журналистларнинг фаолиятига тўсқинлик қилиш ёки аралашиш қонунга мувофиқ жавобгарликка сабаб бўлади.
Мазкур қоидаларни Конституцияда белгиланиши оммавий ахборот воситалари ва журналистлар фаолияти билан боғлиқ муносабатларни тартибга солувчи қонун ҳужжатларини такомиллаштиришга, сўз эркинлиги ва журналист фаолияти ҳимоясини кучайтиришга хизмат қилади.
Бир ҳақиқатни унутмаслигимиз керак, оммавий ахборот воситалари эркинлиги фуқароларнинг бошқа барча конституциявий ҳуқуқларини рўёга чиқариш учун ҳам зарурдир. Шу сабабли ҳам журналистларнинг қонуний фаолиятига тўсқинлик қилишга ҳеч кимнинг ҳаққи йўқ.
Анвар Эминов, мутақил эксперт
