18-noyabr sanasiga bog‘liq diqqatga sazovor voqealar qatoridan SSSRdan samolyotni olib qochishga uringan gruzin yoshlari, o‘chirilmasdan tashlangan gugurt sabab London metrosida yuz bergan yong‘in hamda XX asrning eng yirik o‘z joniga qasd qilish holatiga oid faktlar o‘rin olgan.
SSSRdan qochish: gruziyalik “oltin avlod” vakillari nima sababdan samolyotni olib qochmoqchi edi?
Bundan 39 yil oldin 18-noyabr kuni Gruziyadagi obro‘li oilalarning vakillari — “oltin avlod” Tbilisi—Leningrad yo‘nalishi bo‘yicha reysni amalga oshiruvchi Tu-134 samolyotini minib qochishga uringandi. Sovet matbuoti tomonidan terrorchilik deya topilgan mazkur harakati orqali ular xorijga chiqib ketishni maqsad qilgandi. Ijodkor insonlarning farzandlari bo‘lgan yoshlarning aksariyati xorijda bo‘lib qaytgan va o‘z rejalarini amalga oshirish uchun boshqa yo‘ldan ham foydalanishlari mumkin edi. Biroq tergovda aniqlanishicha, qiziqqon yoshlarni mashhur bo‘lish ilinji o‘z domiga chorlagan.
Ular o‘z rejalarini amalga oshirishda 1970-yili An-24 samolyotini Turkiyaga olib qochgan litvalik Brazinskaslardan ilhomlangan. SSSRda bunday aksiyalar oldin ham bo‘lib turgan, ammo barchasi omadsizlik bilan yakunlangan. Xususan, 1954-yilda ekipaj a’zolari Leningrad—Tallin yo‘nalishida uchayotgan Li-2 ning olib qochilishiga to‘sqinlik qilgan. 1958-yilda Estoniyaga tegishli samolyot hujumga uchragan. O‘sha yili ta’qibdan qochgan ikki bosqinchi Yoqutistondagi aerodromga kirib borib, An-2 ni AQSHga minib qochmoqchi bo‘lgan.
1961-yilda uch nafar yosh arman — aktyor, chilangar va chayqovchi — Yak-12M da Turkiyaga qochmoqchi bo‘ladi. Ular Sovet tuzumiga qarshi bo‘lib, repressiyalar haqida butun dunyoga gapirib berishni rejalashtirgan. Hodisa havo kemasining halokati bilan yakunlangan. Bosqinchilardan biri halok bo‘lgan, qolgan ikkisiga tegishli ma’lumotlar maxfiylashtirilgan — ular otib tashlangan yoki uzoq muddatga ozodlikdan mahrum etilgan.
1964-yildan 1983-yilga qadar Sovet Ittifoqida Brazinskaslardan tashqari samolyotni olib qochishga bog‘liq 43 ta holat qayd etilgan. Bunday holatlar shu qadar ko‘payganidan 1973-yildan ularni jinoyatning mustaqil turi sifatida tasniflay boshlashgan.
Batumida to‘xtab o‘tadigan samolyotni olib qochish niyatidagi gruzinlar Finlyandiya yoki Turkiyaga borishni reja qilgan. Ushbu kurort shaharga yaqindagina oila qurgan, taniqli kinorejissor Mixail Kobaxidzening 21 yoshli o‘g‘li German va Moskvada taniqli fizikning qizi, arxitektura fakultetining talabasi 19 yoshli Tinatin Petviashvili to‘y safariga jo‘nashi bahonasida yo‘l olgan.
Keyinroq tergov davomida aniqlanishicha, “oltin avlod”ga samolyotni o‘g‘irlash g‘oyasini rohib Teymurz Chixladze singdirgan bo‘lib, u qurolni jubbasi ichiga yashirib olib o‘tmoqchi bo‘lgan, biroq oxirgi daqiqalarda sheriklari bilan uchmagan. Shunga qaramay, jinoyatchilar Tbilisi aeroporti xodimasi Anna Varsimashvilini o‘zlariga og‘dirib olishga muvaffaq bo‘ladi, u aeroportdan o‘tayotgan do‘stlarining yuklarini tekshirmagan — terrorchilar shu yo‘l bilan ikkita pistolet, ikkita revolver va qo‘l granatalarini olib o‘tishga erishgan.
18-noyabr kuni soat 15:43 da Tu-134 samolyoti Gruziya SSR poytaxtidan havoga ko‘tarilgan. Avvaliga jinoyatchilar Yak-40 ni egallashni rejalashtirgan, ammo Tbilisi—Batumi reysining yo‘lovchilari kam bo‘lgani bois ular Leningradgacha bo‘lgan reysga mindirib yuborilgan. O‘sha vaqtda hujum uyushtirilgan Tu-134 samolyotidan “Aeroflot” 10,5 yildan beri foydalanib kelayotgandi.
Bosqinchilar hujumni soat 16:13 da boshlagan, ularning hisob-kitobi bo‘yicha samolyot Turkiyaga yaqinlashgan edi. Aslida esa ekipaj kuchli shamol sabab aeroportga qaytayotgan bo‘lgan. Styuardessa Valentina Krutikovani asirga olgan bosqinchilar uchuvchilar kabinasiga kirishga erishgan. Otishma boshlangan va oqibatda bortmexanik Anzor Chediya halok bo‘lgan, nazoratchi Zaven Sharbatyan og‘ir jarohat olgan (keyinchalik buning oqibatida vafot etgan). Javob o‘qini 29 yoshli shturman Vladimir Gasoyan ochgan. Ekipajning ushbu a’zosi Tabidjeni otib o‘ldirgan, Seretelini og‘ir yaralagan. Havo kemasining kapitani Axmatger Gardapxadze ham qurolli qarshilik ko‘rsatib, aka-uka Iveriyelini nishonga olgan. Yigitlar bunday qarshilikni kutmagan va sheriklari yaralanganidan keyin sarosimaga tushib qolgan. Shturman va komandir hujumni qaytarib, zirhli eshikni yopishga muvaffaq bo‘lgan.
Kabinada bunday voqealar sodir bo‘lgan bir paytda hujumning qolgan ishtirokchilari huquq-tartibot organi xodimi bo‘lishi mumkin bo‘lgan yo‘lovchilarni aniqlash bilan shug‘ullangan. Ekipaj ustidan nazoratni qo‘ldan chiqargan bosqinchilar tartibsiz o‘q uzishga kirishib, bir necha kishini yaralagan. Soat 17:20 da Gardapxadze va Gasoyan havo kemasini Tbilisiga qo‘ndirgan. Aeroportda “Nabat” tezkor rejasi amalga oshirilgan. Samolyotni harbiylar qurshovga olgan. Asirlarni ozod etish, operatsiyani nazorat qilish uchun favqulodda holat joyiga Gruziya Kommunistik partiyasi Markaziy qo‘mitasi birinchi kotibi Eduard Shevardnadze va respublikaning boshqa yetakchilari yetib kelgan.
Vaziyat keskinlashgan. Yo‘lovchilardan biri samolyotdan qochib chiqqan: u uchish-qo‘nish yo‘lagi orqali qo‘llarini silkitgancha yugurgani bois terrorchi deya qabul qilingan. Harbiylar unga qarata o‘q uzgan. Jinoyatchilarni taslim bo‘lishga ko‘ndirish uchun aeroportga ularning ota-onalari olib kelingan. Biroq muzokaralar amalga oshmagan. Bosqinchilar yonilg‘i quyilishini va Turkiyaga parvozni talab qilgan, aks holda har besh daqiqada bittadan asirni otish yoki butun samolyotni portlatish bilan tahdid qilgan. 14 soat davomida yo‘lovchilarga ovqatlanish, suv ichish va hojatxonadan foydalanish taqiqlangan. Shu bilan birga, guruh a’zolarining ayrimlari asabiy holatga tushib qolgan. Ular vaziyatdan chiqib keta olmasliklari va qo‘lga tushishlarini anglab yetgan, Mikaberidze o‘z joniga qasd qilgan.
Kechqurun Moskvadan “Alfa” maxsus xizmati xodimlari general Gennadiy Zaysev boshchiligida yetib kelgan. Shevardnadze shtrum uyushtirish taklifini ilgari surgan, guruhlardan birini mayor Mixail Golovatov, ikkinchisini generalning shaxsan o‘zi boshqarishiga qaror qilingan.
Jinoyatchilarni chalg‘itish maqsadida shturm avvalida projektorlar o‘chirilgan, keyin yorug‘lik-shovqinli granatalar otilgan. Terrorchilarga hujum qilish buyrug‘i 19-noyabr kuni soat 06:55 da kelib tushgan. Zaysevning guruhiga eshikni to‘sib qo‘ygan terrorchining jasadi xalaqit bergan, ular uchinchi urinishdagina eshikni ochgan. Qolgan harbiylar samolyot ichiga kirgan. Petviashvili granatalar solingan paketni ko‘kragiga bosib, samolyotni portlatib yuborish bilan tahdid qilgan. “Alfa” xodimlari talabani zudlik bilan zararsizlantirib, uning qo‘llariga kishan taqqan. Yana bir bosqinchi yaralangan bo‘ynini ushlagancha sal narida o‘tirgan. Uchinchisi esa o‘zini o‘likka solgan holda yerda yotgan, ammo fonarda pirpiragan ko‘zlari uni sotib qo‘ygan. Qolgan ikki nafari chamadonidan granatalarni olishga uringanida ushlangan.
Shturm umumiy hisobda 4—8 daqiqa davom etgan. “Alfa” xodimlaridan hech kimga jarohat yetmagan. Terrorchilar hujumi oqibatida besh kishi — ikki uchuvchi, styuardessa va ikki yo‘lovchi halok bo‘lgan. Yana 10 kishi turli darajada jarohatlangan.
Gugurt sabab kelib chiqqan katta yong‘in
1987-yil 18-noyabr kuni soat 19:30 larda London metropolitenining “Kings-Kross Sent-Pankrass” stansiyasida yuzaga kelgan yong‘in 31 kishining umriga zomin bo‘lgandi.
Ko‘ngilsiz hodisa yo‘lovchilardan biri ehtiyotsizlik oqibatida yoqilgan gugurtni eskalatorga tashlashi, shuningdek, ushbu eskalatorning qoniqarsiz ahvoli sabab kelib chiqqan. Yong‘in sabab London metropoliteni rahbariyati va “London mintaqaviy transporti” tashkiloti ishdan bo‘shatilgan, bundan tashqari, xavfsizlik talablari kuchaytirilgan.
“Kings-Kross Sent-Pankrass” stansiyasi London metropolitenining eng yirik tugunlaridan biridir. Metro stansiyasi majmuasi o‘zida oltita yo‘nalishni birlashtirgan. Kechki vaqt bu yerda doimgidek yo‘lovchilar oqimi ko‘p bo‘lgan. Yong‘in Pikadilli yo‘nalishi tunnelidagi eskalatorda kelib chiqqan. U ancha oldin eski standartlar asosida qurilgan edi. Uning zinalari va yon qismi yog‘ochdan ishlangan bo‘lib, yong‘in tezda tarqalishiga xizmat qilgan.
Soat 19:30 da zinalar orasida yuzaga kelgan yong‘in haqida xabar kelib tushgan. Metropoliten va politsiya xodimlari Pikadilli yo‘nalishini qurshab olib, o‘t o‘chiruvchilarni chaqirgan. Soat 19:39 da stansiyadagi barcha yo‘lovchilarning Viktoriya yo‘nalishidagi eskalator orqali evakuatsiyasi e’lon qilingan. Soat 19:42 da to‘rtta o‘t o‘chirish hisobi stansiyaga yetib kelgan.
O‘t o‘chiruvchilar yetib kelganida eskalatordagi olov kichik gulxan o‘lchamida yongan. Biroq kutilmaganda olov shiddat bilan tarqalib, odamlar bilan to‘la kassa zalini egallagan. Guvohlarning eslashicha, bu xuddi sekinlashtirilgan portlashni kutishdek bo‘lgan. Soat 19:45 da stansiya vestibyuli olov bilan to‘liq egallab olingan. O‘nlab odam tuzoqda qolib ketgan. Yuzaga kelgan yong‘in oqibatida 31 kishi, jumladan, bir nafar o‘t o‘chiruvchi halok bo‘lgan. 100 kishi shifoxonaga joylashtirilgan bo‘lib, ulardan 19 nafarining ahvoli og‘ir edi.
Metropolitenning yerosti qismida sigaret chekish 1985-yil fevralidan boshlab taqiqlangan bo‘lsa-da, “Kings-Kross Snet-Pankerass” stansiyasidagi yong‘in yo‘lovchilardan biri tomonidan tashlangan gururt tufayli yuzaga kelgan deya hisoblangan.
Holatni tergov qilgan komissiyaning asosiy vazifasi olov qanday qilib bunchalik tez tarqalganini aniqlash bo‘lgan. Komissiya tezda ishga kirishgan. Ekspertlar yonib ketgan eskalatordan oldinroq payqalmay qolgan 18 ta kichik yong‘in izlarini topgan. Mutaxassislarning aniqlashicha, yong‘in eskalator dvigatelining moyli qatlamiga tushgan o‘chirilmagan gugurt sabab kelib chiqqan.
XX asrning eng yirik o‘z joniga qasd qilish holati
1978-yil 18-noyabr kuni Gayanada Jim Jonson boshchilik qiluvchi “Xalqlar ibodatxonasi” sektasining a’zolari ommaviy o‘z joniga qasd qilishni amalga oshirishi oqibatida 911 kishi vafot etgan. Shuncha insonni o‘z xohishi bilan sianid ichishga nima majbur qilgandi?
Gayana junglilaridagi “Jonstaun” ovuliga 1974-yilda AQSHda ommaviy tanqid va quvg‘inlarga sabab bo‘lgan “Xalqlar ibodatxonasi” tashkiloti a’zolari tomonidan asos solingan. Bir necha yildan keyin ovulga sekta asoschisi Jim Jons va uning 900 nafardan ortiq izdoshlari ko‘chib kelgan.
Ovul aholisi ko‘p ishlagan, hududni obodonlashtirgan, qishloq xo‘jaligi bilan shug‘ullangan, kechalari esa yig‘inlar o‘tkazgan yoki ta’lim olgan. “Jonstaun”da bo‘lgan insonlarning fikri asosan ijobiy bo‘lgan, ammo u yerda yashab, qochishga muvaffaq bo‘lgan ayrim odamlar sekta rahbariyati tomonidan zo‘ravonlik, qiynoqlar qo‘llanishi, giyohvand moddalarga qaramlik haqida gapirib bergan.
1978-yil 18-noyabr kuni kongressmen Leo Rayan bilan bog‘liq fojiadan keyin 900 dan ortiq odam (ular orasida bolalar va go‘daklar ham bor) o‘z joniga qasd qilgan — ular sianid ichgan. “Xalqlar ibodatxonasi” rahbari Jim Jons keyinroq boshidan o‘q yegan holda o‘lik topilgan. Versiyalardan biriga ko‘ra, “Jonstaun”dagi hodisa o‘z joniga qasd qilish emas, balki MRBning qasosi bo‘lgan.
“Kun xronologiyasi” loyihasi doirasida har kuni ertalab soat 09:30 da ushbu sanaga bog‘liq eng muhim va qiziqarli voqealar yoritib boriladi.
Izoh (0)