18 ноябрь санасига боғлиқ диққатга сазовор воқеалар қаторидан СССРдан самолётни олиб қочишга уринган грузин ёшлари, ўчирилмасдан ташланган гугурт сабаб Лондон метросида юз берган ёнғин ҳамда ХХ асрнинг энг йирик ўз жонига қасд қилиш ҳолатига оид фактлар ўрин олган.
СССРдан қочиш: грузиялик «олтин авлод» вакиллари нима сабабдан самолётни олиб қочмоқчи эди?
Бундан 39 йил олдин 18 ноябрь куни Грузиядаги обрўли оилаларнинг вакиллари — «олтин авлод» Тбилиси—Ленинград йўналиши бўйича рейсни амалга оширувчи Ту-134 самолётини миниб қочишга уринганди. Совет матбуоти томонидан террорчилик дея топилган мазкур ҳаракати орқали улар хорижга чиқиб кетишни мақсад қилганди. Ижодкор инсонларнинг фарзандлари бўлган ёшларнинг аксарияти хорижда бўлиб қайтган ва ўз режаларини амалга ошириш учун бошқа йўлдан ҳам фойдаланишлари мумкин эди. Бироқ терговда аниқланишича, қизиққон ёшларни машҳур бўлиш илинжи ўз домига чорлаган.
Улар ўз режаларини амалга оширишда 1970 йили Ан-24 самолётини Туркияга олиб қочган литвалик Бразинскаслардан илҳомланган. СССРда бундай акциялар олдин ҳам бўлиб турган, аммо барчаси омадсизлик билан якунланган. Хусусан, 1954 йилда экипаж аъзолари Ленинград—Таллин йўналишида учаётган Ли-2 нинг олиб қочилишига тўсқинлик қилган. 1958 йилда Эстонияга тегишли самолёт ҳужумга учраган. Ўша йили таъқибдан қочган икки босқинчи Ёқутистондаги аэродромга кириб бориб, Ан-2 ни АҚШга миниб қочмоқчи бўлган.
1961 йилда уч нафар ёш арман — актёр, чилангар ва чайқовчи — Як-12М да Туркияга қочмоқчи бўлади. Улар Совет тузумига қарши бўлиб, репрессиялар ҳақида бутун дунёга гапириб беришни режалаштирган. Ҳодиса ҳаво кемасининг ҳалокати билан якунланган. Босқинчилардан бири ҳалок бўлган, қолган иккисига тегишли маълумотлар махфийлаштирилган — улар отиб ташланган ёки узоқ муддатга озодликдан маҳрум этилган.
1964 йилдан 1983 йилга қадар Совет Иттифоқида Бразинскаслардан ташқари самолётни олиб қочишга боғлиқ 43 та ҳолат қайд этилган. Бундай ҳолатлар шу қадар кўпайганидан 1973 йилдан уларни жиноятнинг мустақил тури сифатида таснифлай бошлашган.
Батумида тўхтаб ўтадиган самолётни олиб қочиш ниятидаги грузинлар Финляндия ёки Туркияга боришни режа қилган. Ушбу курорт шаҳарга яқиндагина оила қурган, таниқли кинорежиссёр Михаил Кобахидзенинг 21 ёшли ўғли Герман ва Москвада таниқли физикнинг қизи, архитектура факультетининг талабаси 19 ёшли Тинатин Петвиашвили тўй сафарига жўнаши баҳонасида йўл олган.
Кейинроқ тергов давомида аниқланишича, «олтин авлод»га самолётни ўғирлаш ғоясини роҳиб Теймурз Чихладзе сингдирган бўлиб, у қуролни жуббаси ичига яшириб олиб ўтмоқчи бўлган, бироқ охирги дақиқаларда шериклари билан учмаган. Шунга қарамай, жиноятчилар Тбилиси аэропорти ходимаси Анна Варсимашвилини ўзларига оғдириб олишга муваффақ бўлади, у аэропортдан ўтаётган дўстларининг юкларини текширмаган — террорчилар шу йўл билан иккита пистолет, иккита револвер ва қўл гранаталарини олиб ўтишга эришган.
18 ноябрь куни соат 15:43 да Ту-134 самолёти Грузия ССР пойтахтидан ҳавога кўтарилган. Аввалига жиноятчилар Як-40 ни эгаллашни режалаштирган, аммо Тбилиси—Батуми рейсининг йўловчилари кам бўлгани боис улар Ленинградгача бўлган рейсга миндириб юборилган. Ўша вақтда ҳужум уюштирилган Ту-134 самолётидан «Аэрофлот» 10,5 йилдан бери фойдаланиб келаётганди.
Босқинчилар ҳужумни соат 16:13 да бошлаган, уларнинг ҳисоб-китоби бўйича самолёт Туркияга яқинлашган эди. Аслида эса экипаж кучли шамол сабаб аэропортга қайтаётган бўлган. Стюардесса Валентина Крутиковани асирга олган босқинчилар учувчилар кабинасига киришга эришган. Отишма бошланган ва оқибатда бортмеханик Анзор Чедия ҳалок бўлган, назоратчи Завен Шарбатян оғир жароҳат олган (кейинчалик бунинг оқибатида вафот этган). Жавоб ўқини 29 ёшли штурман Владимир Гасоян очган. Экипажнинг ушбу аъзоси Табиджени отиб ўлдирган, Серетелини оғир яралаган. Ҳаво кемасининг капитани Ахматгер Гардапхадзе ҳам қуролли қаршилик кўрсатиб, ака-ука Ивериелини нишонга олган. Йигитлар бундай қаршиликни кутмаган ва шериклари яраланганидан кейин саросимага тушиб қолган. Штурман ва командир ҳужумни қайтариб, зирҳли эшикни ёпишга муваффақ бўлган.
Кабинада бундай воқеалар содир бўлган бир пайтда ҳужумнинг қолган иштирокчилари ҳуқуқ-тартибот органи ходими бўлиши мумкин бўлган йўловчиларни аниқлаш билан шуғулланган. Экипаж устидан назоратни қўлдан чиқарган босқинчилар тартибсиз ўқ узишга киришиб, бир неча кишини яралаган. Соат 17:20 да Гардапхадзе ва Гасоян ҳаво кемасини Тбилисига қўндирган. Аэропортда «Набат» тезкор режаси амалга оширилган. Самолётни ҳарбийлар қуршовга олган. Асирларни озод этиш, операцияни назорат қилиш учун фавқулодда ҳолат жойига Грузия Коммунистик партияси Марказий қўмитаси биринчи котиби Эдуард Шеварднадзе ва республиканинг бошқа етакчилари етиб келган.
Вазият кескинлашган. Йўловчилардан бири самолётдан қочиб чиққан: у учиш-қўниш йўлаги орқали қўлларини силкитганча югургани боис террорчи дея қабул қилинган. Ҳарбийлар унга қарата ўқ узган. Жиноятчиларни таслим бўлишга кўндириш учун аэропортга уларнинг ота-оналари олиб келинган. Бироқ музокаралар амалга ошмаган. Босқинчилар ёнилғи қуйилишини ва Туркияга парвозни талаб қилган, акс ҳолда ҳар беш дақиқада биттадан асирни отиш ёки бутун самолётни портлатиш билан таҳдид қилган. 14 соат давомида йўловчиларга овқатланиш, сув ичиш ва ҳожатхонадан фойдаланиш тақиқланган. Шу билан бирга, гуруҳ аъзоларининг айримлари асабий ҳолатга тушиб қолган. Улар вазиятдан чиқиб кета олмасликлари ва қўлга тушишларини англаб етган, Микаберидзе ўз жонига қасд қилган.
Кечқурун Москвадан «Алфа» махсус хизмати ходимлари генерал Геннадий Зайцэв бошчилигида етиб келган. Шеварднадзе штрум уюштириш таклифини илгари сурган, гуруҳлардан бирини майор Михаил Головатов, иккинчисини генералнинг шахсан ўзи бошқаришига қарор қилинган.
Жиноятчиларни чалғитиш мақсадида штурм аввалида прожекторлар ўчирилган, кейин ёруғлик-шовқинли гранаталар отилган. Террорчиларга ҳужум қилиш буйруғи 19 ноябрь куни соат 06:55 да келиб тушган. Зайцэвнинг гуруҳига эшикни тўсиб қўйган террорчининг жасади халақит берган, улар учинчи уринишдагина эшикни очган. Қолган ҳарбийлар самолёт ичига кирган. Петвиашвили гранаталар солинган пакетни кўкрагига босиб, самолётни портлатиб юбориш билан таҳдид қилган. «Алфа» ходимлари талабани зудлик билан зарарсизлантириб, унинг қўлларига кишан таққан. Яна бир босқинчи яраланган бўйнини ушлаганча сал нарида ўтирган. Учинчиси эса ўзини ўликка солган ҳолда ерда ётган, аммо фонарда пирпираган кўзлари уни сотиб қўйган. Қолган икки нафари чамадонидан гранаталарни олишга уринганида ушланган.
Штурм умумий ҳисобда 4—8 дақиқа давом этган. «Алфа» ходимларидан ҳеч кимга жароҳат етмаган. Террорчилар ҳужуми оқибатида беш киши — икки учувчи, стюардесса ва икки йўловчи ҳалок бўлган. Яна 10 киши турли даражада жароҳатланган.
Гугурт сабаб келиб чиққан катта ёнғин
1987 йил 18 ноябрь куни соат 19:30 ларда Лондон метрополитенининг «Кингс-Кросс Сент-Панкрасс» станциясида юзага келган ёнғин 31 кишининг умрига зомин бўлганди.
Кўнгилсиз ҳодиса йўловчилардан бири эҳтиётсизлик оқибатида ёқилган гугуртни эскалаторга ташлаши, шунингдек, ушбу эскалаторнинг қониқарсиз аҳволи сабаб келиб чиққан. Ёнғин сабаб Лондон метрополитени раҳбарияти ва «Лондон минтақавий транспорти» ташкилоти ишдан бўшатилган, бундан ташқари, хавфсизлик талаблари кучайтирилган.
«Кингс-Кросс Сент-Панкрасс» станцияси Лондон метрополитенининг энг йирик тугунларидан биридир. Метро станцияси мажмуаси ўзида олтита йўналишни бирлаштирган. Кечки вақт бу ерда доимгидек йўловчилар оқими кўп бўлган. Ёнғин Пикадилли йўналиши туннелидаги эскалаторда келиб чиққан. У анча олдин эски стандартлар асосида қурилган эди. Унинг зиналари ва ён қисми ёғочдан ишланган бўлиб, ёнғин тезда тарқалишига хизмат қилган.
Соат 19:30 да зиналар орасида юзага келган ёнғин ҳақида хабар келиб тушган. Метрополитен ва полиция ходимлари Пикадилли йўналишини қуршаб олиб, ўт ўчирувчиларни чақирган. Соат 19:39 да станциядаги барча йўловчиларнинг Виктория йўналишидаги эскалатор орқали эвакуацияси эълон қилинган. Соат 19:42 да тўртта ўт ўчириш ҳисоби станцияга етиб келган.
Ўт ўчирувчилар етиб келганида эскалатордаги олов кичик гулхан ўлчамида ёнган. Бироқ кутилмаганда олов шиддат билан тарқалиб, одамлар билан тўла касса залини эгаллаган. Гувоҳларнинг эслашича, бу худди секинлаштирилган портлашни кутишдек бўлган. Соат 19:45 да станция вестибюли олов билан тўлиқ эгаллаб олинган. Ўнлаб одам тузоқда қолиб кетган. Юзага келган ёнғин оқибатида 31 киши, жумладан, бир нафар ўт ўчирувчи ҳалок бўлган. 100 киши шифохонага жойлаштирилган бўлиб, улардан 19 нафарининг аҳволи оғир эди.
Метрополитеннинг ерости қисмида сигарет чекиш 1985 йил февралидан бошлаб тақиқланган бўлса-да, «Кингс-Кросс Снет-Панкерасс» станциясидаги ёнғин йўловчилардан бири томонидан ташланган гурурт туфайли юзага келган дея ҳисобланган.
Ҳолатни тергов қилган комиссиянинг асосий вазифаси олов қандай қилиб бунчалик тез тарқалганини аниқлаш бўлган. Комиссия тезда ишга киришган. Экспертлар ёниб кетган эскалатордан олдинроқ пайқалмай қолган 18 та кичик ёнғин изларини топган. Мутахассисларнинг аниқлашича, ёнғин эскалатор двигателининг мойли қатламига тушган ўчирилмаган гугурт сабаб келиб чиққан.
ХХ асрнинг энг йирик ўз жонига қасд қилиш ҳолати
1978 йил 18 ноябрь куни Гаянада Жим Жонсон бошчилик қилувчи «Халқлар ибодатхонаси» сектасининг аъзолари оммавий ўз жонига қасд қилишни амалга ошириши оқибатида 911 киши вафот этган. Шунча инсонни ўз хоҳиши билан сианид ичишга нима мажбур қилганди?
Гаяна жунглиларидаги «Жонстаун» овулига 1974 йилда АҚШда оммавий танқид ва қувғинларга сабаб бўлган «Халқлар ибодатхонаси» ташкилоти аъзолари томонидан асос солинган. Бир неча йилдан кейин овулга секта асосчиси Жим Жонс ва унинг 900 нафардан ортиқ издошлари кўчиб келган.
Овул аҳолиси кўп ишлаган, ҳудудни ободонлаштирган, қишлоқ хўжалиги билан шуғулланган, кечалари эса йиғинлар ўтказган ёки таълим олган. «Жонстаун»да бўлган инсонларнинг фикри асосан ижобий бўлган, аммо у ерда яшаб, қочишга муваффақ бўлган айрим одамлар секта раҳбарияти томонидан зўравонлик, қийноқлар қўлланиши, гиёҳванд моддаларга қарамлик ҳақида гапириб берган.
1978 йил 18 ноябрь куни конгрессмен Лео Райан билан боғлиқ фожиадан кейин 900 дан ортиқ одам (улар орасида болалар ва гўдаклар ҳам бор) ўз жонига қасд қилган — улар сианид ичган. «Халқлар ибодатхонаси» раҳбари Жим Жонс кейинроқ бошидан ўқ еган ҳолда ўлик топилган. Версиялардан бирига кўра, «Жонстаун»даги ҳодиса ўз жонига қасд қилиш эмас, балки МРБнинг қасоси бўлган.
«Кун хронологияси» лойиҳаси доирасида ҳар куни эрталаб соат 09:30 да ушбу санага боғлиқ энг муҳим ва қизиқарли воқеалар ёритиб борилади.
Изоҳ (0)