O‘zbekistonda multiindikator klaster kuzatuvlari o‘tkazildi. Bu haqda Senatda bo‘lib o‘tgan bola huquqlariga oid davra suhbatida Davlat statistika qo‘mitasi raisi Bahodir Begalov ma’lum qildi, deya xabar bermoqda “Daryo” muxbiri.
Multiindikator klaster kuzatuvlari (MICS) – UNICEF tomonidan ishlab chiqilgan xalqaro uy xo‘jaliklarini o‘rganish dasturidir. U orqali bolalar va ayollarning jamiyatdagi holatini baholash bo‘yicha statistik ko‘rsatkichlar yig‘iladi. Davra suhbatida Bahodir Begalov respublikada o‘tkazilgan MICS kuzatuvlarining bolalarga oid qismi bo‘yicha axborot berdi.
16 foiz bolalar faqat onasi bilan yashaydi
Kuzatuv butun respublikaning 14 ta hududini qamrab olgan va 15 mingta uy-xo‘jaligida o‘tkazilgan.
Natijalarga ko‘ra, 81 foiz uy xo‘jaliklarida 17 yoshgacha, 42 foiz uy xo‘jaliklarida 5 yoshgacha bo‘lgan kamida bitta bola istiqomat qiladi. 17 yoshgacha bo‘lgan bolalarning 79 foizi oilada ota-onasi bilan, 16 foizi faqat onasi bilan, 2 foizi faqat otasi bilan birga yashaydi. Bolalarning 3 foizi biologik ota-onalari bilan yashamaydi.
Bolalar o‘limi bo‘yicha tahlillar
Besh yoshga to‘lmasdan vafot etish ko‘rsatkichi har 1000 nafar yangi tug‘ilgan chaqaloqqa nisbatan 25 tani tashkil etmoqda. Ushbu ko‘rsatkich 2006-yilda o‘tkazilgan MICS natijalarida 57 nafarni tashkil etgan.
Go‘daklar o‘limi koeffitsiyenti har 1000 nafar tirik tug‘ilganga nisbatan 22 nafarga, neonatal (0-28 kungacha bo‘lgan o‘lim) o‘lim ko‘rsatkichi 17 nafarga to‘g‘ri kelmoqda. So‘nggi 15 yilda go‘daklar va besh yoshgacha bo‘lgan bolalar o‘rtasida o‘lim ko‘ratkichining pasayish tendensiyasi kuzatilmoqda.
Tug‘ilish va oilani rejalashtirish
Tug‘ilishning umumiy koeffitsiyenti har bir ayolga 3,3 ta farzand tug‘ilishini tashkil etmoqda. 15-19 yoshli o‘smirlar orasida tug‘ilish ko‘rsatkichi qishloq joylariga qaraganda shaharlarda yuqoriroq, ya’ni har 1000 nafar ayolga shaharda 34 ta, qishloqda 26 ta tug‘ish to‘g‘ri kelmoqda. Besh yoshgacha bo‘lgan bolalarning tug‘ilishi (100 foiz) FHDY organlarida ro‘yxatga olingan.
Onalar va go‘daklar salomatligi
Tug‘ishgacha bo‘lgan parvarish vaqtida ayollarning 90 foizi kamida to‘rt marta, 98 foizi kamida ikki marta malakali tibbiyot xodimi tomonidan ko‘rikdan o‘tkazilgan.
Tug‘uruqlarning 99 foizi davlat tibbiyot muassasalarida, malakali tibbiyot xodimlari ishtirokida, 21 foizi esa kesarevo jarrohlik amaliyoti yordamida amalga oshirilgan. Yuqori ko‘rsatkichlar, ya’ni 24 foiz boy qatlamlarda kuzatilmoqda, kambag‘alroq qatlamlarda bu ko‘rsatkich 19 foizni tashkil etdi. Tug‘uruqdan so‘ng 100 foiz ayollar va yangi tug‘ilgan chaqaloqlar ko‘rikdan to‘liq o‘tkazilgan.
Bolalarni erta yoshda, shu jumladan, ko‘krak suti bilan oziqlantirish
40 foiz ayollarda tug‘uruqdan so‘ng farzandlari bir soat ichida ko‘krakka qo‘yilgani kuzatildi. Kuzatuv natijalari har to‘rt chaqaloqdan faqat bittasi (25 foiz) 6 oygacha faqat ona suti bilan oziqlanganini ko‘rsatmoqda.
Bolalar oziqlanishi
Kuzatuv natijalari 5 yoshgacha bo‘lgan 7 foiz bolalarning bo‘yi o‘sishdan ortda qolayotganini ko‘rsatmoqda. Mazkur ko‘rsatkich 2006-yil natijalariga (14,6 foiz) nisbatan ikki barobarga pasaygan. Shuningdek, bu ko‘rsatkich MDH hududidagi davlatlar orasida ham eng past ko‘rsatkich hisoblanadi.
Kuzatuv davomida 5 yoshgacha bo‘lgan 2 foiz bolalarda to‘yib ovqatlanmaslik kuzatilayotgani aniqlandi. 2006-yil natijalariga (5,1 foiz) nisbatan pasayish qayd etildi.
Ortiqcha vazn 5 yoshgacha bolalarning 5 foizida (o‘g‘il bolalar 5 foiz, qiz bolalar 4 foiz) kuzatilmoqda. 2006-yilda o‘tkazilgan MICS kuzatuvida bu ko‘rsatkich 7 foizni tashkil etgan.
Kichik yoshdagi bolalarning rivojlanishi
Bola hayotining dastlabki yillari kognitiv, ijtimoiy, hissiy va jismoniy rivojlanish uchun juda muhimdir. 2-4 yoshdagi 78 foiz bolalar bilan oila a’zolari bolani rivojlantirishga undovchi to‘rt va undan ortiq faoliyat bilan shug‘ullangan. Shu o‘rinda otalar ishtiroki bor yo‘g‘i 5 foizni tashkil etmoqda. 3-4 yoshdagi 46 foiz bolalar erta ta’lim dasturlarida ishtirok etgan. Bu ko‘rsatkich, aynan kuzatuv vaqtidagi natijani ifodalaydi. Shu o‘rinda, 2006-yil (19,7 foiz) natijalariga nisbatan 2,3 barobarga yaxshilanganini kuzatish mumkin.
O‘quv materiallari va bola qaramog‘i
5 yoshgacha bo‘lgan 92 foiz bolalar do‘kondan olingan o‘yinchoqlar bilan o‘ynaydi. 5 yoshgacha bo‘lgan 12 foiz bolalar kuzatuvdan avvalgi hafta davomida bir soatdan ortiq vaqt mobaynida hech bo‘lmaganda bir marotaba, 10 yoshdan kichik bo‘lgan boshqa bolalar qaramog‘ida qolganligi kuzatildi.
2-4 yoshli bolalarning 96 foizida sog‘liq, ta’lim olish va psixologik nuqtayi nazaridan normal rivojlanish qayd etildi. Bu MDH mintaqasidagi eng yuqori ko‘rsatkichlardan biridir.
Ta’lim, qamrov va tenglik ko‘rsatkichlari
Yuqorida qayd etilganidek, 3-4 yoshdagi 46 foiz bolalar kuzatuv paytida maktabgacha ta’lim muassalariga qatnashgan.
Tayyorgarlik bosqichida, ya’ni boshlang‘ich maktabga rasmiy kirishdan bir yil oldin tashkil etilgan ta’limda, yuqori natija, ya’ni 72 foiz qayd etildi. Gender va mintaqaviy tafovvutlar deyarli mavjud emas.
Boshlang‘ich ta’lim (1-4 sinflar) va o‘rta ta’limning quyi bosqichlari (5-9 sinf)da sof davomat koeffitsiyentlari yuqoriligi qayd etildi. Tegishliligi bo‘yicha 99 foiz va 97 foizni tashkil etdi.
O‘rta ta’limning yuqori bosqichi (10-11 sinf, akademik litsey va kasb-hunar maktablari)da davomat koeffitsiyenti 94 foizni tashkil etdi. Bu borada eng past ko‘rsatkich g‘arbiy mintaqada (91 foiz) kuzatildi.
Boshlang‘ich maktabning birinchi sinfiga qabul qilingan deyarli barcha bolalar uni tamomlaydilar. Boshlang‘ich maktabni bitirish ko‘rsatkichi o‘g‘il bolalarda 100 foiz, qiz bolalarda 99 foizni tashkil etmoqda.
O‘rta maktabni tugatish darajasi 98 foizni tashkil etdi, shu jumladan, o‘g‘il bolalarda 98 foiz va qiz bolalarda 99 foiz.
To‘liq o‘rta ta’lim (maktab, litsey, kollej) bo‘yicha o‘qishni yakunlash koeffitsiyenti 94 foizni tashkil etdi, shu jumladan, o‘g‘il bolalarda 94 foiz, qiz bolalarda 93 foiz. O‘g‘il va qiz bolalar o‘rtasida o‘rta ta’limni tugatish darajasida sezilarli farqlar yo‘q.
Ta’limda ota-onalarning ishtiroki
Maktabga qatnaydigan va uy vazifasini bajaradigan 7-14 yoshdagi bolalarning 72 foiziga ota-onalari tomonidan yordam beriladi. Shu bilan birga, yosh bolalarga katta yoshdagi bolalarga qaraganda ko‘proq yordam beriladi.
Ota-onalarning maktab boshqaruvi va maktab hayotidagi ishtiroki yuqoriligi qayd etildi. O‘tgan yili 7-14 yoshdagi bolalarning 98 foizida ota-onalar tomonidan fanlarni o‘zlashtirish tabellari bilan shaxsan tanishilgan.
Bolalarni tarbiyalash
Intizomga chaqirishning har qanday zo‘ravonlik usuli ostida jismoniy jazolash yoki psixologik tajovuz turadi. Ya’ni, bolani silkitib qo‘yish, unga qichqirish yoki baqirish, shuningdek, unga nisbatan ahmoq, dangasa yoki boshqa shunga o‘xshash so‘zlarni ishlatish tushuniladi.
MICS natijalari shuni ko‘rsatdiki, 1-14 yoshdagi bolalarning 31 foizi faqat zo‘ravonliksiz, tartib-intizom usullari bilan tarbiyalanadi. Onalarning 89 foizi bolani jismonan jazolamaslik kerak, deb hisoblaydi. Shu o‘rinda, har uchinchi bola (29 foiz) jismonan jazolangan.
10 nafar boladan 6 nafari (62 foiz) kuzatuvdan oldingi oyda har qanday zo‘ravonlik asosidagi intizomga chaqirishni boshdan kechirgan (shu jumladan, qizlarning 60 foizi va o‘g‘il bolalarning 64 foizi).
1-14 yoshdagi bolalarni zo‘ravonlik asosida tartibga chaqirish darajasi kambag‘al uy xo‘jaliklarida boy uy xo‘jaliklariga qaraganda ko‘proq uchraydi. Jismoniy jazoga jami bolalarning 29 foizi, shu jumladan, o‘g‘il bolalarning 32 foizi va qiz bolalarning 27 foizi uchragan.
Bolalik yoshidagi nikoh
20-24 yoshdagi ayollarning 3 foizi 18 yoshga to‘lmasdan birinchi marta rasmiy yoki norasmiy nikoh qurgan bo‘lsa, 15 yoshga to‘lmasdan turmush qurish deyarli nol foizga teng. Ushbu ko‘rsatkich 2006-yil MICS natijalariga ko‘ra, 12,5 foizni tashkil etgan va bugungi kunga kelib keskin kamaygan. Bu mintaqadagi eng past ko‘rsatkich hisoblanadi.
18 yoshdan oldin turmush qurishning eng yuqori ko‘rsatkichi 20-49 yoshdagi o‘rta ma’lumotlilar orasidan 13 foizni, eng past ko‘rsatkichi oliy ma’lumotlilar orasidan 3 foizni qayd etgan. Shuningdek, yuqori ko‘rsatkich Sharqiy mintaqada 11 foiz va eng pasti — Markaziy mintaqada 3 foiz kuzatildi.
Izoh (0)