So‘nggi yillarda ko‘mir dunyoning ko‘plab hududlarida kamroq foydalanilayotgan edi. Ba’zi banklar yangi konlarni moliyalashni to‘xtatishgan edi. The Economist nashri ko‘mirdan foydalanish va ko‘mir narxlari oshib borayotgani, bu qachongacha davom etishini tahlil qildi.
2021-yilda, COP26 iqlim sammitida davlatlar dunyodagi eng iflos yoqilg‘idan foydalanishni “bosqichma-bosqich” to‘xtatishga kelishib olgan edi.
Hatto dunyoning eng yirik iste’molchilari bo‘lgan Xitoy va Hindiston ham bunga imzo chekishadi.
O‘tgan yili esa dunyo ko‘mirdan har qachongidan ham ko‘proq elektr energiyasi ishlab chiqardi.
Yoqilg‘idan chiqadigan issiqxona gazlari emissiyasi rekord darajadagi 15,3 mlrd tonnaga yetdi. Bu global emissiyaning jami 40 foizdan ortig‘ini tashkil qiladi.
Mart oyida ko‘mir narxi bir tonna uchun 400 dollardan oshib, tarixdagi eng yuqori ko‘rsatkichga yetdi.
Talab nega oshdi?
So‘nggi o‘n yil ichida ko‘mirni iste’mol qilish bir tekisda kechdi. Osiyo mamlakatlari tobora ko‘proq miqdorda ko‘mirdan foydalanyotgan bo‘lsa, boshqa hududlarda bu ko‘rsatkich qisardi.
Pandemiya davrida iqtisodlar qisqargani sababli talab butun dunyo bo‘ylab pasayib ketdi.
Oktabr oyida tabiiy gaz — toza yoqilg‘i narxi so‘nggi o‘n yillikdagi eng yuqori darajaga ko‘tarildi, bunga qisman Rossiyaning shafqatsiz qishi va Osiyodagi kuchli talab sabab bo‘ldi.
Bunga javoban kommunal xizmatlar arzonroq ko‘mirga o‘tishdi. Rystad Energy tadqiqot kompaniyasi ma’lumotlariga ko‘ra, Yevropada ishlab chiqarilgan elektr energiyasi miqdori 18 foizga o‘sdi, bu 2017-yildan beri birinchi yillik o‘sishdir.
Rossiya prezidenti Vladimir Putin Yevropaga gazni uzib qo‘yishi mumkinligi haqidagi havotirlar gaz narxini yanada oshirib yubordi.
Yaqinda Rossiyaning energetika kompaniyasi “Gazprom” Polsha va Bolgariyaga gaz jo‘natishni to‘xtatishini aytganida, narxlar yana ko‘tarildi.
Ko‘mir Rossiya gazining qisqa muddatli o‘rnini bosadigan qulay vositadir. Uglerodni yoqish yangi shamol turbinalari va quyosh panellarini qurishdan ko‘ra qiyinroq.
Hatto Yevropa Ittifoqining energiya ishlab chiqaruvchilari korbonat gazini ishlab chiqarish uchun to‘lashi kerak bo‘lgan emissiya savdosi tizimini hisobga olsak ham, ko‘mir yoqilg‘isida ishlaydigan elektr stansiyalari gaz ekvivalentlariga qaraganda arzonroqdir.
Yevropa Ittifoqi Rossiyadan ko‘mir, gaz va neft importini taqiqlash rejalarini e’lon qildi va Rossiya ko‘miri Yevropa tomonidan energiya ishlab chiqarish uchun import qilinadigan ko‘mirning yarmini tashkil qiladi.
Ammo boshqa manbalardan ko‘mir olish hali ham gazga qaraganda arzonroq. Italiya bosh vaziri Mario Dragi Rossiya gaziga kamroq qaram bo‘lish maqsadida eski ko‘mir zavodlarini qayta ochishi mumkin.
Boshqa Yevropa davlatlariga qaraganda ko‘proq ko‘mir yoqadigan Germaniya ham xuddi shunday yo‘l tutmoqchi.
Britaniya hukumati mamlakatning bu yil yopilishi kerak bo‘lgan uchta ko‘mir yoqilg‘isi elektr stansiyasini ochiq qoldirmoqchi.
Yevropa Ittifoqining iqlim bo‘yicha bo‘limi vakili Frans Timmermans, mamlakatlar Rossiya gaziga muqobil ko‘mir yoqishi va 2030-yilga borib 1990-yildagiga qaraganda 55 foizga kamroq ko‘mir iste’mol qilish bo‘yicha YI emissiya maqsadlariga erishishi mumkinligini aytdi.
Bu qachongacha davom etadi?
Ammo Yevropada ko‘mirning tiklanishi qayta tiklanadigan energiyaga o‘sib borayotgan sarmoya tufayli qisqa muddatli bo‘lishi mumkin.
Yoqilg‘i kelajagi 2021-yilda dunyo ko‘mirining 60 foizdan ortig‘ini birgalikda iste’mol qilgan Hindiston va Xitoy tomonidan belgilanadi.
Narxning oshishiga qaramay, ulardan foydalanish o‘sishda davom etdi. Bu mamlakatlarda arzon muqobillar yo‘qligi va ish o‘rinlari uchun unga qaramlik tufayli yoqilg‘ini bosqichma-bosqich to‘xtatish ancha qiyin bo‘ladi.
Aynan shu oy Hindistonning davlat ko‘mir ishlab chiqaruvchisi 100 dan ortiq konlarni qayta ochish orqali o‘z ishlab chiqarish hajmini oshirishini aytdi.
Izoh (0)