2021-yilda dunyo mamlakatlarida kuzatilgan eng katta o‘rmon yong‘inlari

2021-yilda sayyoramizning shimoliy yarimsharidagi o‘rmon yong‘inlari tufayli millionlab gektar yerlardagi daraxtlar yo‘q bo‘lib ketdi. Iqlim o‘zgarishlari oqibatida yuzaga kelgan olov atrof-muhitga jiddiy zarar yetkazdi.

O‘tgan yili dunyoda ekologik falokatlar, tezkor va uzoq davom etgan o‘rmon yong‘inlarida minglab hayvonlar va boshqa mavjudotlar halok bo‘ldi.

Yale Climate Connection xabariga ko‘ra 2021-yil avgust oyida Iqlim o‘zgarishlari bo‘yicha hukumatlararo guruhining ekspertlarining oltinchi baholash hisoboti e’lon qilingan. Unda bir yil davomida Selsiy shkalasi bo‘yicha 1,1 daraja (Farelda 2 daraja) global isish kuzatilgani va bu uchun mas’uliyat 150 yil ichidagi tabiatga keltirilgan zarar sababli 100 foiz odamlar zimmasida ekanligi qayd etilgan. Iqlim o‘zgarishlari tufayli ekstremal darajada isish, qurg‘oqchilik, o‘rmon yong‘inlari, suv toshqinlari va bo‘ronlar sodir bo‘lishi davom etaveradi.

Shimoliy Amerikaning g‘arbiy qismi, Sibir va O‘rta Yer dengizi mintaqalari 2021-yil o‘rtalarida kuchli qurg‘oqchilik kuzatilgan, deyiladi Yale Climate Connection hisobotida.

Yevropa ittifoqining Copernicus atmosferani monitoring qilish xizmati (CAMS) 6-dekabrda e’lon qilgan ma’lumotida Turkiya, AQSh va Sibirning ayrim qismlaridagi o‘rmon yong‘inlaridan keyin rekord darajadagi (1,7 milliard tonna) uglerod chiqindilarining ajralib chiqqani, bu 6450 megatonna karbonat angidridga tengligini qayd etgan.

AQSh. Kaliforniyada 2021-yilda AQSh tarixidagi eng katta o‘rmon yong‘inlaridan biri kuzatildi. Bu yerdagi tabiiy ofatning kelib chiqishiga ham iqlim o‘zgarishlari sabab bo‘lgan. Kaliforniya o‘rmon xo‘jaligi va yong‘indan himoya departamenti (CAL FIRE) 2,5 million akr maydon kulga aylangani, 3629 ta binoga zarar yetgani yoki vayron bo‘lgani, jami 8619 ta holat qayd etilganini ma’lum qilgan. Kaliforniyadagi o‘rmon yong‘inlari oqibatida uch nafar odamning halok bo‘lgani haqida xabarlar tarqalgan. CAMS Shimoliy Amerikadagi o‘rmon yong‘inlari oqibatida atmosferaga 83 megatonna uglerod ajralib chiqqanini bildirgan.

Turkiya. O‘rta Yer dengizining sharqiy va markaziy qismlariga yaqin mintaqalardagi mamlakatlarda iyul va avgust oylarida kuchli o‘rmon yong‘inlari sodir bo‘lgan, mayda qattiq zarralar konsentratsiyasi oshib, havoning ifloslanish darajasi ko‘tarilgan. 2021-yil yozida Turkiya yovvoyi tabiatni muhofaza qilish va yong‘inlarni o‘chirish uchun barcha kuchlarni safarbar etdi.

“Turkiya iyul oyida ayniqsa o‘rmon yong‘inlaridan eng ko‘p talafot ko‘rdi: CAMS GFAS ma’lumotlari yong‘inlarning har kunlik harakatchanligini yuqori darajada bo‘lganini qayd etgan va bu mintaqa bo‘yicha o‘rtacha darajadan ancha yuqori”, — deyiladi CAMS ma’lumotida.

O‘tgan yilning yozida – avgust oyida Turkiyaning 47 ta viloyatida 10 kun davomida jami 209 ta o‘rmon yong‘ini yuz bergan. Rasmiy ma’lumotlar bo‘yicha 28-iyulda Turkiya janubi-g‘arbida boshlangan o‘rmon yong‘inlarida kamida 8 kishi halok bo‘lgan.

Mamlakatning turli hududlarida ko‘ngillilar yong‘inni o‘chirish uchun yordamga keldi, qo‘shni davlatlar ham Turkiyaga ko‘mak berish maqsadida yong‘in o‘chirish samolyotlarini jo‘natdi.

Gretsiya. O‘rmon yong‘inlari Gretsiyaning turli hududlari, jumladan Attika va Evbeyni egalladi, katta o‘rmon mavzelarini ham qamrab oldi, Yevropaga issiq havo to‘lqini ko‘chib o‘tdi. O‘rmon yong‘inlari bo‘yicha Yevropa axborot tizimi (EFFIS) statistikasi bo‘yicha 2021-yilda Gretsiyada 110 000 gektar (424 milya) maydon olov ostida qolgani, bu 2008 – 2020-yillardagi o‘rtacha yillik ko‘rsatkichdan besh baravar ko‘p. Gretsiya hukumati xalqaro jamoatchilikdan yordam so‘radi va sababi davlat avgust oyida uch hafta davom etgan yong‘inlarni o‘chirishda katta qiyinchilikka duch kelgandi.

Rossiya. O‘rmon yong‘inlari 2021-yilda Rossiyani ham chetlab o‘tmadi: avgust oyida 20 ta hududda jami 128 ta o‘rmon yong‘ini kuzatildi. Yong‘inlar 1,5 million gektardan kattaroq maydonda qayd etilgan. Olovni o‘chirishga 7000 dan ziyod o‘t o‘chiruvchi va qutqaruvchi, shuningdek 1283 ta texnika va 27 ta samolyot jalb qilindi. Hukumat oltita hududda favqulodda holat joriy qilgan.

Jazoir. 2021-yilda Afrika qit’asidagi mamlakatning sharqiy qismida sodir bo‘lgan o‘rmon yong‘inlarida 42 nafar odam, xususan olovni o‘chirishga uringan 25 nafar askar halok bo‘ldi.