Afg‘onistonning Gur viloyati chekka hududida joylashgan tarixiy inshoot — Jom minorasi qulab tushish arafasida. Bu haqda viloyatning “Tolibon” harakati tomonidan tuzilgan ma’muriyati vakillari TOLOnews’ga ma’lum qildi.
Jom minorasi 1194-yilda Guriylar sulolasi davrida qurilgan. Taxminlarga ko‘ra u Firuzkuh shahridan saqlanib qolgan yagona bino. Firuzkuh 1221-yilda Chingizxon qo‘shini tomonidan egallangan va vayron qilingan. Shundan keyin minora qariyb 700 yil davomida deyarli esdan chiqdi.
1944-yilda Afg‘oniston tarixini o‘rganish jamiyatining “Anis” jurnalida u haqida maqola chop etilgan. 1957-yilda fransuz arxeologlari minoraga yetib borishga muvaffaq bo‘lgan. 1960-yillarda italyan olimlari tashabbusi bilan minora poydevorini mustahkamlash ishlari olib borilib, uning yonidan saroy xarobalari, qabriston va harbiy istehkomlar topilgan. 2002-yilda Jom minorasi YuNESKOning Jahon merosi ro‘yxatiga kiritilgan.
“Agar biz minoraning ahvoliga beparvo qarasak, u tez orada qulab tushadi, bu esa o‘ta sharmandali holat bo‘ladi. YuNESKO mutasaddilari mazkur masalaga e’tibor qaratishi kerak”, — deydi Gur axborot va madaniyat departamenti rahbari Abdul Xay.
“So‘nggi 20 yil davomida minorani muhofaza qilishga e’tibor berilmagan. Endi qishda minoraning qulab tushishidan juda xavotirdamiz ”, — deya qayd etgan mahalliy fuqarolik huquqlari faoli Hasan Hakim.
Yana bir mahalliy ijtimoiy faol Nazar Muhammad Soqibning aytishicha, avvalroq xalqaro tashkilotlar Jom minorasini ta’mirlashga va’da bergan.
“Xalqaro tashkilotlar, xususan, tarixiy merosni muhofaza qilishga mas’ul YuNESKO minorani himoya qilish va ta’mirlash bo‘yicha va’dalar berganiga qaramay, ularning ustidan chiqmadi”, — deydi Soqib.
Ta’kidlanishicha, minora ostidagi avvalgi hukumat davrida qurilgan tayanch devorni shu yaqindagi daryo yuvib ketgan, natijada devor qulagan. Endi navbat minoraning o‘ziga kelgan. Hozircha u hududdagi bir qancha uylardan ko‘ra yaxshiroq saqlanib turibdi — uylarning barchasini suv toshqinlari olib ketgan.
2017-yil sentabr oyida YuNESKO ekspertlari Afg‘onistonning o‘sha paytdagi Axborot va madaniyat vazirligi vakillari bilan birgalikda to‘rt kun davomida Jom minorasini ko‘zdan kechirgan. Yuqori aniqlikdagi kameralarga ega ixcham dron yordamida birinchi marta minoraning ichki va tashqi detallari chuqur o‘rganilgan. Xususan, madaniy yodgorlikning bezaklarini juda sifatli qilib suratga olishga muvaffaq bo‘lingan.
YuNESKOning ushbu ekspeditsiyasi noyob yodgorlikning birinchi zamonaviy tadqiqi edi. Bungacha olimlar minoraning saqlanish holatini sun’iy yo‘ldosh tasvirlari yordamida kuzatishga majbur bo‘lgan.
Minora Afg‘oniston g‘arbidagi eng yirik shahar Hirotdan sharqda 200 kilometr uzoqlikda joylashgan. U joylashgan daraning balandligi taxminan 1500 metr bo‘lgan o‘tib bo‘lmas tog‘ tizmalari bilan o‘ralgan. Eng yaqin aholi punkti bo‘lgan Jom qishlog‘i esa minoradan 10 kilometr uzoqlikda joylashgan. Minoraning balandligi 60 metrni tashkil qiladi. Bu dunyodagi pishiq g‘ishtdan qurilgan ikkinchi eng baland minora (birinchisi Dehlidagi Qutb minorasi — balandligi 72,6 metr).
Jom minorasi YuNESKOning borib ko‘rish qiyin bo‘lgan yodgorliklaridan biridir. Yodgorlik asosiy yo‘llar va yirik shaharlardan uzoq tog‘li hududda ekani yetmagandek, 2021-yilning avgust oyi o‘rtalarida “Tolibon” Kobulda hokimiyatni qo‘lga kiritgunga qadar, Jom minorasi joylashgan mintaqadagi vaziyat nihoyatda keskin edi — u yerda hukumat kuchlari, “Tolibon” va IShID o‘rtasida janglar bo‘lib o‘tgan.
Izoh (0)