Афғонистоннинг Гур вилояти чекка ҳудудида жойлашган тарихий иншоот — Жом минораси қулаб тушиш арафасида. Бу ҳақда вилоятнинг «Толибон» ҳаракати томонидан тузилган маъмурияти вакиллари TOLOnews’га маълум қилди.
Жом минораси 1194 йилда Гурийлар сулоласи даврида қурилган. Тахминларга кўра у Фирузкуҳ шаҳридан сақланиб қолган ягона бино. Фирузкуҳ 1221 йилда Чингизхон қўшини томонидан эгалланган ва вайрон қилинган. Шундан кейин минора қарийб 700 йил давомида деярли эсдан чиқди.
1944 йилда Афғонистон тарихини ўрганиш жамиятининг «Анис» журналида у ҳақида мақола чоп этилган. 1957 йилда француз археологлари минорага етиб боришга муваффақ бўлган. 1960 йилларда итальян олимлари ташаббуси билан минора пойдеворини мустаҳкамлаш ишлари олиб борилиб, унинг ёнидан сарой харобалари, қабристон ва ҳарбий истеҳкомлар топилган. 2002 йилда Жом минораси ЮНЕСКОнинг Жаҳон мероси рўйхатига киритилган.
«Агар биз миноранинг аҳволига бепарво қарасак, у тез орада қулаб тушади, бу эса ўта шармандали ҳолат бўлади. ЮНЕСКО мутасаддилари мазкур масалага эътибор қаратиши керак», — дейди Гур ахборот ва маданият департаменти раҳбари Абдул Хай.
«Сўнгги 20 йил давомида минорани муҳофаза қилишга эътибор берилмаган. Энди қишда миноранинг қулаб тушишидан жуда хавотирдамиз », — дея қайд этган маҳаллий фуқаролик ҳуқуқлари фаоли Ҳасан Ҳаким.
Яна бир маҳаллий ижтимоий фаол Назар Муҳаммад Соқибнинг айтишича, аввалроқ халқаро ташкилотлар Жом минорасини таъмирлашга ваъда берган.
«Халқаро ташкилотлар, хусусан, тарихий меросни муҳофаза қилишга масъул ЮНЕСКО минорани ҳимоя қилиш ва таъмирлаш бўйича ваъдалар берганига қарамай, уларнинг устидан чиқмади», — дейди Соқиб.
Таъкидланишича, минора остидаги аввалги ҳукумат даврида қурилган таянч деворни шу яқиндаги дарё ювиб кетган, натижада девор қулаган. Энди навбат миноранинг ўзига келган. Ҳозирча у ҳудуддаги бир қанча уйлардан кўра яхшироқ сақланиб турибди — уйларнинг барчасини сув тошқинлари олиб кетган.
2017 йил сентябрь ойида ЮНЕСКО экспертлари Афғонистоннинг ўша пайтдаги Ахборот ва маданият вазирлиги вакиллари билан биргаликда тўрт кун давомида Жом минорасини кўздан кечирган. Юқори аниқликдаги камераларга эга ихчам дрон ёрдамида биринчи марта миноранинг ички ва ташқи деталлари чуқур ўрганилган. Хусусан, маданий ёдгорликнинг безакларини жуда сифатли қилиб суратга олишга муваффақ бўлинган.
ЮНЕСКОнинг ушбу экспедицияси ноёб ёдгорликнинг биринчи замонавий тадқиқи эди. Бунгача олимлар миноранинг сақланиш ҳолатини сунъий йўлдош тасвирлари ёрдамида кузатишга мажбур бўлган.
Минора Афғонистон ғарбидаги энг йирик шаҳар Ҳиротдан шарқда 200 километр узоқликда жойлашган. У жойлашган даранинг баландлиги тахминан 1500 метр бўлган ўтиб бўлмас тоғ тизмалари билан ўралган. Энг яқин аҳоли пункти бўлган Жом қишлоғи эса минорадан 10 километр узоқликда жойлашган. Миноранинг баландлиги 60 метрни ташкил қилади. Бу дунёдаги пишиқ ғиштдан қурилган иккинчи энг баланд минора (биринчиси Деҳлидаги Қутб минораси — баландлиги 72,6 метр).
Жом минораси ЮНЕСКОнинг бориб кўриш қийин бўлган ёдгорликларидан биридир. Ёдгорлик асосий йўллар ва йирик шаҳарлардан узоқ тоғли ҳудудда экани етмагандек, 2021 йилнинг август ойи ўрталарида «Толибон» Кобулда ҳокимиятни қўлга киритгунга қадар, Жом минораси жойлашган минтақадаги вазият ниҳоятда кескин эди — у ерда ҳукумат кучлари, «Толибон» ва ИШИД ўртасида жанглар бўлиб ўтган.
Изоҳ (0)