SSSR qulaganidan keyin Qozog‘iston yadro qurollariga egalik qilish bo‘yicha dunyoda to‘rtinchi o‘rinni egallagan. Qozog‘iston Sovet yadroviy qurolini saqlab qolishi va uni Rossiyaga topshirmasligi uchun Falastin rahbari Yosir Arofat Liviya rahbari Muammar Kaddafiy nomidan mamlakatga 20 milliard dollar va’da qilgan. Bu haqda respublikaning birinchi prezidenti Nursulton Nazarboyev amerikalik rejissor Oliver Stounga “Qozoq: oltin odam tarixi” filmi uchun bergan intervyusida aytib o‘tgan, deb yozadi “RBK”.
“Biz dunyoda yadro qurollariga ega to‘rtinchi davlat bo‘lib chiqdik. Shunda yonimga Margaret Tetcher (Buyuk Britaniyaning 1979—1990-yillardagi bosh vaziri), Jeyms Beyker (AQShning 1989—1992-yillardagi davlat kotibi) kela boshladi. Ularning barchasi raketalarni nima qilmoqchiligimni so‘rardi”— dedi Nazarboyev.
Nazarboyevning so‘zlariga ko‘ra, mamlakatning amaldagi prezidenti, o‘sha paytda Qozog‘iston Tashqi ishlar vaziri bo‘lgan Qosim-Jo‘mart To‘qayevga bir qator islom davlatlaridan Qozog‘iston yadro quroliga ega yagona islom davlatiga aylangani va uni saqlab qolishi kerakligi haqida maktub kelgan.
Keyinroq Falastin milliy ma’muriyatining raisi Yosir Arofat respublikaga tashrif buyurgan. “ U do‘stlarim nomidan kelganini aytdi. Uni Muammar Kaddafiy yadroviy qurol bilan bog‘liq vaziyatni bilish uchun yuborgan. Tabiiyki, bu raketalarni sotish xayolimda bo‘lmagan. Shunchaki unga raketalarni saqlash juda qimmatga tushishini, Qozog‘istonning bunga qurbi yetmasligini aytdim”, — dedi Nazarboyev.
“Sizga qancha pul kerak?”, — deb so‘ragan Yosir Arofat.
“O‘sha paytda men dollardagi pullar miqdori qancha bo‘lishini tushunmasdim. Shunchaki hazillashib, osmondan olib 20 milliard dollar deb aytdim. Buni hazil deb o‘ylagandim. Biroq u jiddiy qabul qildi va shuncha pul berishini aytdi”, — deb eslaydi Nazarboyev.
Stounning bu pullar olingan yoki yo‘qligi haqidagi savoliga Nazarboyev “pulni olishni rejalashtirmagani, ularni olmaganini” aytgan.
2012-yilda To‘qayev 1992-yilda Kaddafiydan Nazarboyevga xat kelganini, unda u yadro qurollarini saqlab qolish uchun “ko‘p milliard dollarlik yordam ajratishga” va’da bergani haqida aytgandi. To‘qayevning so‘zlariga ko‘ra, o‘sha paytdagi Qozog‘iston prezidenti Nazarboyev Liviya rahbarining tashabbusini qo‘llab-quvvatlamagan, chunki u darhol foyda olish uchun emas, balki strategik jihatdan o‘ylagan.
“Arxivlarda saqlanadigan maktubning mazmun-mohiyatini jamoatchilikka yetkazish maqsadga muvofiq bo‘lardi, shunda zamondoshlar hamda siyosatchilar va olimlarning kelajak avlodlari o‘sha qiyin davrning dinamikasini yaxshiroq anglashi mumkin bo‘ladi”, — degandi o‘sha paytda To‘qayev.
2017-yilda Qozog‘istonning sobiq mudofaa vaziri Muxtor Oltinboyev xuddi shu voqeani Sputnik bilan suhbatda aytib o‘tgan edi. “Eng jiddiy muammo yadroviy kuchlarni saqlab qolish yoki topshirish masalasi edi. Prezident Semipalatinsk poligonini yopish to‘g‘risidagi qarorni qiyinchilik bilan qabul qilgan. Keyin bildim: prezident aytganidek, musulmon davlatlari va Kaddafiy juda ko‘p pul taklif qilgan ekan. Keyinroq prezident tushuntirib berdi: agar biz yadro qurolini saqlab qolsak, bizga boshqa tomondan qarashgan bo‘lardi, ko‘plab sanksiyalarga duch kelgan bo‘lardik. Xuddi hozir Shimoliy Koreyadagi vaziyat singari”, — dedi Oltinboyev.
Qozog‘iston 1216 ta yadro quroli bilan qurollanib, dunyoda AQSh, Rossiya va Ukrainadan keyin to‘rtinchi o‘rinni egallagan edi. Oxir-oqibat Qozog‘iston ham, Ukraina ham o‘zlarining yadro qurollarini Rossiyaga topshirgan.
Izoh (0)