Yuriy Gagarin nomini eshitmagan, uning kim ekanini bilmaydigan odam sayyoramizda juda kam bo‘lsa kerak. Ayrim manbalar birinchi fazogir parvozini hatto XX asrning eng muhim hodisasi deb ham hisoblaydi. Ha, shubhasiz, 1961-yilning 12-aprelida nafaqat XX asrning, balki butun insoniyat sivilizatsiyasi tarixining eng muhim voqealaridan biri sodir bo‘lgan edi. O‘sha kuni insoniyat Gagarin timsolida, tom ma’noda koinotga narvon qo‘ydi. “Daryo” sana munosabati bilan tarixning mazkur daqiqalariga qaytadi.
Oddiy duradgor usta va fermada sut sog‘uvchi bo‘lib ishlaydigan ayolning o‘g‘li bo‘lgan Yuriy Gagarin 1934-yilning 9-martida Gjatsk shahrida tug‘ilgan. Kosmonavtlar otryadiga qabul qilinguniga qadar harbiy uchuvchi bo‘lgan.
Birinchi kosmik parvoz loyihasining bosh konstruktori — akademik Korolyovning tavsiyasiga binoan ilk fazoviy parvozda uchish uchun nomzodlar aynan harbiy uchuvchilar ichidan saralangan edi. Gagarin avvaliga 20 nafar, keyin esa 6 nafar eng munosib, jismonan chiniqqan va ruhan barqaror harbiy uchuvchilar safida Boyqo‘ng‘irdagi startga tayyorlana boshlagan. O‘sha yakuniy 6 nafar nomzod ichidan hali kim eng birinchi bo‘lishi tanlanmagan paytda, startdan naq to‘qqiz oy ilgari Korolyov bo‘lajak kosmik kemada fazogir joylashadigan sharsimon kapsula bilan tanishish uchun ularni sinov maydonchasiga taklif qilgan. Diametri ikki yarim metrcha keladigan bu metall kabinani ko‘zdan kechirishga kelganlar ichida ham, unga birinchi bo‘lib chiqib, o‘tirib joylashib ko‘rgan odam Gagarin bo‘lgan ekan. Balki, katta ehtimol bilan aynan shu narsa Korolyovning aynan uni tanlashi uchun asos bo‘lgandir. Har holda ushbu ilk parvoz (noma’lum tarafga) mavhumlik qo‘yniga uchish bo‘lib, albatta, Gagarin buning mohiyatini yaxshi anglagan. Uning parvozigacha bo‘lgan shunday kemalar bilan o‘tkazilgan sinovlardan yettitasidan uchtasidagina parvoz muvaffaqiyatli chiqqani ham unga yaxshi ma’lum edi. Odam tanasi vaznsizlikka chiday oladimi, uning ruhiyatiga kosmos qanday ta’sir qiladi? Qo‘nish chog‘idagi yuklamalarni organizm ko‘tara oladimi? Bu va bu kabi savollar, tayinki, hali javobi yo‘q savollar edi va aynan Gagarin ularni o‘z tanasida sinab ko‘rishi kerak edi. Shu sababli, aslida, “bir tarafga chipta” bo‘lishi ehtimoli bo‘lgan ushbu parvozga Gagarin psixoemotsional jihatdan ham qattiq tayyorgarlik ko‘rgani aniq. U parvozning yakuni qanday bo‘lishini bilmagani tufayli hatto xotini uchun vasiyatnoma ham yozib qoldirgan.
Nihoyat, o‘sha muhim, hal qiluvchi daqiqa keldi va bortida aviatsiya katta leytenanti Yuriy Alekseyevich Gagarin o‘tirgan “Vostok-1” kosmik kemasi mahalliy vaqt bilan tonggi 09:07 da Qozog‘istondagi Boyqo‘ng‘ir kosmodromidan koinotga parvozga chiqdi. “Kedr” chaqiruv nomi bilan bortdan javob bergan Gagarinning start paytidagi — “Poyexali!” xitobi bilan tarixiy parvoz boshlangan. U o‘zi o‘tirgan kosmik kemada soatiga, taxminan, 28 km tezlik bilan yerdan 302 km balandlikda uchgan va sayyoramiz atrofini 108 bora aylanib chiqib, soat 10:55 da Rossiyaning Saratov viloyati hududiga omon-eson kelib qo‘ndi. Albatta, bu shubhasiz, bag‘oyat ulkan tarixiy voqea, mislsiz texnik yutuq edi. Gagarin, ta’bir joiz bo‘lsa, odamzot uchun koinot eshigini ochib berdi va tom ma’noda, haqiqiy kosmik erani boshlab berdi. U sayyoramizni hali hech ko‘rmagan rakursdan, yaxlit holatda ko‘rishga muvaffaq bo‘lgan eng birinchi odamga aylandi. O‘shandan buyon bu sana dunyoning ko‘plab mamlakatlarida kosmonavtika kuni sifatida nishonlanib kelinadi. Bugun esa ushbu tarixiy sana borasida o‘ziga xos katta bayram kuni hamdir. Axir, birinchi kosmonavt parvoziga bugun roppa-rosa 60 yil to‘ldi.
Bu o‘tgan vaqt ichida dunyoning qirqqa yaqin mamlakatidan 400 dan ziyod fazogir u yoki bu muddatga fazoga uchib qaytgan va aytish joizki, har bir kosmonavt o‘sha Gagarin ochib bergan eshik orqali koinotga chiqmoqda. 2011-yildan e’tiboran esa BMTning maxsus rezolyutsiyasi orqali butun dunyo mamlakatlarida ushbu sana Xalqaro bayram kuni sifatida nishonlanmoqda.
Izoh (0)