“Daryo” o‘tib borayotgan haftada dunyo matbuotida e’lon qilingan va muhokama markazida bo‘lgan maqolalar sharhi bilan tanishtiradi.
Turk matbuoti AQShdagi saylovlar haqida nima yozmoqda?
Boshqa mamlakatlardagi matbuotdan farqli ravishda turk matbuoti AQShdagi saylovlar borasida biror bir taxminlarni ilgari surishdan o‘zini tiymoqda. Shunga qaramasdan, aksar turk jurnalistlari fikricha, AQShda Baydenning prezident bo‘lib saylanishi ko‘p narsani o‘zgartiradi. Sabah nashri mualliflari nazarida, Donald Tramp 2016-yildagi vaziyatni takrorlaydi va saylovlarda g‘alaba qozonadi. Tramp mag‘lubiyatga uchraydigan bo‘lsa ham, u allaqachon AQSh tarixini yozishga ulgurdi.
“AQShni titratgan Tramp inqilobi” nomi bilan e’lon qilingan maqolada muallif Berjon Tutar Tramp muvaffaqiyatining uch omiliga to‘xtalar ekan, quyidagilarni e’tirof etdi. Birinchidan, Trampning mamlakat iqtisodiyotidagi yutuqlari. Saylov natijalaridan ko‘rish mumkinki, amerikaliklar AQShning Tramp yurgizayotgan iqtisodiy siyosatini ma’qullamoqda. Ikkinchidan, amerikaliklar Trampni 2016-yildagi saylovlar bilan bog‘liq bo‘lgan “Rashageyt” ortidan e’lon qilingan impichmentning jabrdiydasi sifatida ko‘rmoqda va uni mavjud byurokratik tizimlarni isloh qilayotgan rahbar sifatida tanimoqda.
Bu esa aksar xalq uning tarafida ekanidan va shu sababdan u muhim shtatlarda ko‘proq ovoz olayotganidan darak. Uchinchidan, “Qora tanlilar ham inson” va pandemiya tufayli yuz bergan norozilik namoyishlari ham aks ta’sir qildi, demokratlarning “siyosiy o‘yini” sifatida talqin qilindi va Trampni hokimiyatdan ketkaza olmagan tadbir sifatida baholandi. Aynan shu jihatlardan ham Tramp nomzodi hozirda AQShdagi davlat ichidagi davlat bo‘lib kelgan byurokratiyaga darz berishda davom etadi. Bundan keyingi saylovlarda ham AQShdagi saylovlar ana shunday tarzda kechadi.
Sabah nashri boshqa bir “Saylovlar va AQSh kelajagi” maqolasida nafaqat AQSh, balki dunyoning boshqa mintaqalari ham trampistlar va baydenistlar lageriga ajralgani haqida yozdi. Hozircha Bayden oldinda ketayotgan bo‘lsa-da, Trampning prezident bo‘lish imkoniyatiga saylov oxiriga yetmagan shtatlar katta ta’sir qilishi mumkin. Maqolaga ko‘ra, Trampning koronavirus pandemiyasi davridagi salbiy siyosatiga qaramasdan, amaldagi prezident saylovoldi kampaniyasini a’lo darajada olib bordi.
Trampning saylovoldi kampaniyasi kelajakda dunyo siyosatida nima bo‘lishini oldindan taxmin qilish imkoniyatini yaratdi. Trampning iqtisodiy islohotlari esa aynan AQShning tashqi siyosatidagi mezonlarini belgilab beruvchi omil bo‘ldi. Shu sababdan ham Tramp aksar shtatlarda yuqori ovoz olish imkoniyatiga ega bo‘lmoqda.
Shu bilan birga, AQSh ayni vaqtda ichki siyosatda tub burilish davrini ham boshidan o‘tkazmoqda. Dunyo hamjamiyatida AQShning yetakchi bo‘lishga intilish harakati inqirozga uchramoqda. Bu esa AQShning nafaqat tashqi siyosatdagi yetakchiligiga, balki ichki siyosatdagi bo‘hronlarga ham sabab bo‘lmoqda, deb yozadi Sabah nashri. Bu esa AQShning Xitoy, Rossiya, Turkiya bilan munosabatlariga ham ta’sir qiladi.
Yana bir turk nashri “Turkiye” dunyoning yetakchi davlati bo‘lgan AQSh o‘z ichidagi saylovlarni xavfsizlik va tartib nuqtayi nazaridan tinchlik bilan o‘tkaza olmas ekan, bu katta xavf”, deb yozadi. “Tramp va Bayden olmaning ikki yarmi”, deb e’lon qilingan maqolada muallif AQSh jamiyatida qutblashish yanada keskinlashishi mumkinligi haqida yozadi. Maqolada bo‘lg‘usi prezidentning Xitoy, Rossiya va Yevropa Ittifoqi bilan hamkorligi qay yo‘sinda kechishi haqida gap boradi.
Muallif nazarida Oq uyda kim prezident bo‘lishidan qat’iy nazar, AQSh va Turkiya munosabatlari avvalgidek bo‘lishi haqida taxmin qilindi. Maqola mualliflari nazarida, Obama davrida harakatga keltirilgan Suriyada jangari guruhlarni qo‘llab-quvvatlash harakati hokimiyat tepasiga kim kelishidan qat’iy nazar davom ettiriladi. Shu sababli ham Turkiya aynan bir nomzod uchun xayrixohlik bildirishni istamaydi.
Cumhuriyet nashri esa AQShda kim prezident bo‘lishidan qat’iy nazar, bu Turkiya va AQSh munosabatlariga salbiy ta’sir qilmasligi haqida yozadi. Nashr muallifi Mehmet Ali Guler nazarida, AQShning ayni paytdagi asosiy maqsadi Xitoyni tegib turish bo‘lmoqda. Bu bilan AQSh Xitoy orqali Rossiyani Boltiqbo‘yi, Ukraina, Qora dengiz va Kavkazdagi siyosiy mojarolardan chalg‘itish va tegib turish siyosatini yurgizmoqda.
Rasmiy Anqara nazarida, AQShda kim prezident bo‘lishidan qat’iy nazar, bu AQSh va Turkiya munosabatlarini yaxshilashga qodir emas. Buning esa bir necha sabablari mavjud: birinchidan, AQShning dunyodagi hukmronligi zaiflashib bormoqda, ikkinchidan, AQSh va Turkiya o‘rtasidagi keskinliklar chuqurlashib bormoqda. Sharqiy O‘rta Yer dengizi, Egey dengizi Kurdiston va Suriyadagi masalalarda bu keskinlikning guvohi bo‘lishimiz mumkin.
Efiopiyadagi inqiroz sabablari
Nobel mukofoti sovrindori Abiy Ahmad bir yil avval Efiopoiyada chuqur islohotlar boshlagani bilan dunyo jamoatchiligida iliq fikrlarni uyg‘otdi. Hozirda esa Abiy Ahmad o‘z yurtidagi bir viloyatga qarshi keng ko‘lamli repressiv siyosatni boshlab yubordi, deb yozadi The Economist nashri.
Ahmad Abiyning mazkur siyosati butun Afrika qit’asida nahotki Efiopiyadagi vaziyat Afrikadagi tinchlikni xavf ostiga qo‘yadi, degan xavotirlarni uyg‘otdi. Efiopiya Afrika qit’asining aholisi ko‘p ikkinchi mamlakati ekani hisobga olinsa, boshqa Afrika mamlakatlarining xavotirlari o‘rinlidek. Chorshanba butun dunyoning diqqat e’tibori AQShdagi saylovlarga qaratilgan kezda, prezident Abiy mamlakatda favqulodda holat e’lon qildi va Tigray viloyati bilan aloqalarni uzganini aytdi.
Abiy o‘zining bu siyosatini Tigray viloyatining mahalliy hokimlari prezidentning vakolatini shubha ostiga olgani bilan izohladi. Biroq xalqaro siyosatchilar va ekspertlar Abiy mamlakatda o‘z hokimiyatini kuchaytirish uchun shunday siyosatga qo‘l urganlikda ayblamoqda. Keniyalik siyosiy tahlilchi Rahid Abdi Abiyning siyosatiga baho berar ekan, o‘zining Twitter’dagi mini blogida “Abiy siyosiy xatolikka yo‘l qo‘ydi”, deb post qoldirdi. Uning nazarida, Efiopiyaning Tigreyga nisbatan zo‘ravon siyosati qo‘shni Eritreya bilan kutilmagan oqibatlarga olib kelishi va ko‘plab insonlar hayoti qurbon qilinishi mumkin.
Boshqa siyosatchilar esa Efiopiyaning 1990-yilda Yugoslaviya kabi ko‘plab mustaqil hududlarga ajrab ketishi mumkinligi haqida xavotir bildirmoqda. Bu xavotirlarga BMT ham qo‘shildi. Abiy o‘z bayonotini chorshanba kuni Netblocks sayti orqali e’lon qilingan xabar asosida Tigray hududi bilan telefon aloqasi uzilgani ortidan oradan ikki soat o‘tib e’lon qildi. Tigray hududi rahbarlari havo orqali aloqani chekladi va mahalliy armiyaga Efiopiya harbiylarini mamlakatdagi diktaturani qulatishga chaqirdi. Bu esa Efiopiya rahbariyati tomonidan ochiqdan ochiq hukumatga qarshi isyon sifatida baholandi.
Mamlakatda harbiy harakatlar boshlanganini Efiopiya tashqi ishlar vaziri Radvan Husayn jurnalistlarga bergan matbuot anjumanida “harbiy amaliyotlar siyosiy rahbarlarga qarshi qaratilganini” ta’kidladi. Huquq himoyachilari esa Abiy Ahmadning siyosati Tigray viloyati aholisiga qarshi qaratilganini e’tirof etmoqda. Abiy esa o‘z siyosatini Tigray viloyatidagi Eritreyaning rahbari Isaya Afverkaga qarshi qaratilgan hujum sifatida baholamoqda.
Tigraydagi Milliy xalq ozodlik fronti Efiopiyaga qarshi 30 yildan ortiq vaqt mobaynida kurashlarda jang qilib keldi. Ular hattoki diktator Mengista Xaylo Mariamni ag‘darishda ham hal qiluvchi kuch bo‘ldi. Tigray Milliy ozodlik harakati ortida Meles Zenavi turgan bo‘lib, u Efiopiyada 1991-yildan to o‘limiga qadar 2012-yilgacha asosiy kuch sifatida o‘zini namoyish qilib keldi. 110 millionlik Efiopiyaning atigi olti foizini tashkil qilgan Tigray aholisi natijada Efiopiyaning iqtisodiy va siyosiy siyosatiga o‘z ta’sirini o‘tkaza boshladi.
Tigrayliklar nazarida, Efiopiyadagi markaziy hokimiyat tigrayliklarning hayotiga bosim o‘tkazmoqda, ularning huquqlarini cheklamoqda. Abiy esa harbiy harakatlari bilan mamlakatni birlashtirishga va mamlakatda yagona siyosiy hokimiyatni tiklashga urinmoqda. Ammo prezident Ahmad Abiy Efiopiyadagi turli guruhlarning mustaqillikka erishish harakatlari bilan yuzlashmoqda. Abiy ularga mustaqillik beradimi yoki yo‘qmi kelajakdagi siyosiy voqealar baho beradi.
Jahongir Ergashev tayyorladi.
Izoh (0)