Bundan 82 yil avval — 1938-yilning 4-oktabrida yuzlab o‘zbek ziyolilari qotil tuzum tomonidan otib o‘ldirilgan. Tarixchilar bu kunni o‘zbekning tarixidagi eng qora kunlardan biri, deb hisoblaydi. Abdulla Qodiriy, Abdurauf Fitrat, Cho‘lpon kabi namoyondalarimiz ham aynan shu kuni qatl qilingan.
Odatda tanlab amalga oshirilgan qotilliklar genotsid deyilmaydi, har kim bundan qutulib qolishi mumkindek tasavvur uyg‘otadi. Aslida unday emas — tanlov begunoh insonlar o‘rtasida va nohaq, adolatsiz ekan, bu genotsiddir.
Ikkinchi Jahon urushidan keyin nemis ziyolilari qanday tarbiyalangani haqida eshitgandim. Masalan, o‘sha urushga umuman aloqasi bo‘lmagan bir o‘qituvchi o‘ziga o‘xshaganlardan tashkil topgan guruh bilan majburiy mehnatga yuboriladi. Qilinishi kerak bo‘lgan ish — fashistlar tomonidan ko‘mib yuborilgan yoki bomba tagida qolgan jasadlarni kavlab chiqarib, qabrga qo‘yish.
Nemis o‘qituvchisini kuyib ketgan go‘dak jasadini bir muddat qo‘lda ushlab turishga majbur qilisharkan. Shu orqali u, garchi fashizmni quvvatlamagan bo‘lsa-da, befarqligi bilan Germaniyada hokimiyat tepasiga kimlar kelishiga sabab bo‘lganini his qilar, o‘zini boshqa millatlar oldida aybdor sanar ekan.
Mana shu tuyg‘u germaniyaliklarni dunyoning eng rivojlangan jamiyatlardan biriga aylantirdi.
Afsuski, Stalinni bundan kam bo‘lmagan jinoyatlari uchun hech kim jazolay olmadi. Befarq bo‘lish tugul, o‘sha otib o‘ldirilgan ziyolilarni sotib berganlar, qatl qilganlar qahramon bo‘lishdi, medallar olishdi, yaxshi yashashdi.
Afsuski, biz haligacha jazolanmadik, 1938-yil va undan keyingi voqealar dahshatini his qilmadik. Afsuski, haligacha Stalinni oqlaydigan, uning yaxshi ishlari ham bo‘lganini sanaydiganlar bor oramizda.
Menimcha, Qodiriy, Cho‘lpon, Fitratlarning o‘limini to‘liq anglab yetmagunimizgacha, bu bilan biz nimalarni yo‘qotganimizni tushunib yetmagunimizgacha, ularning g‘oyasini hayotga tadbiq qilish, yo‘lini davom ettirishni o‘zimizga vazifa qilmagungacha, yakdil jamiyatga aylanmaymiz, tom ma’nodagi mustaqillikka tahdidlardan qutulmaymiz.
Izoh (0)