Qoraqalpog‘iston Respublikasi Ellikqal’a tumaniga qarashli Chuqurqoq ovuli fuqarolari va shu hududda chorvachilik bilan shug‘ullanuvchi cho‘ponlar bir necha yillardan buyon yaylovlarni suv bosib ketayotganidan aziyat chekmoqda, deb xabar beradi O‘zA.
Ma’lum bo‘lishicha, bu suvlar 2004—2013 yillarda Jahon bankining moliyaviy ko‘magida “O‘zbekiston drenaj loyihasi” asosida qurilgan “Aqchadaryo” magistral kollektori suvlari. “Aqchadaryo”ni mahalliy aholi “Xitoyqazgan” yoki “Xitoyjargan” deb ham nomlaydi.
Qoraqalpog‘iston Respublikasi Bosh janubiy magistral drenaj kollektori “Aqchadaryo” dunyodagi eng uzun kollektor sanaladi. Uning uzunligi 193,8 kilometr va sekundiga 30—35 kubometr suv o‘tkazadi.
Ushbu kollektor 2004—2013 yillarda Jahon banki tomonidan “O‘zbekiston drenaj loyihasi” asosida qurilgan. Loyiha asosida 241,93 kilometr magistral kollektorlar va 1903,4 kilometr xo‘jaliklararo kollektorlar tizimida qayta rekonstruksiya va ta’mirlash-tiklash ishlari amalga oshirilgan.
Qoraqalpog‘iston Respublikasining janubiy tumanlari (To‘rtko‘l, Ellikqal’a, Beruniy) hamda Taxtako‘pir tumanining jami 100 ming gektar sug‘oriladigan maydonlarining zax suvlarini hududdan olib chiqib ketuvchi “Aqchadaryo” kollektori suvlari Janadaryoning (Janadaryo – Amudaryoning eski irmog‘i) eski o‘zani orqali Orol dengizining qurigan joyiga (Katta Orolga) chiqarib tashlanishi mo‘ljallangan.
Ushbu kollektor qurib bitkazilgani Qoraqalpog‘istonda yashovchi xalqning toza ichimlik suvi bilan ta’minlanishiga zamin yaratdi. Chunki undan avval To‘rtko‘l, Ellikqal’a, Beruniy tumanlari hududlaridagi 100 ming gektar paxta, sholi, bug‘doy va boshqa ekin maydonlaridan chiqqan suvlar Amudaryoga tashlanib turgan.
Hukumat ushbu noxush holatning oldini olish uchun ana shu kollektorni qazish loyihasiga qo‘l urgan. Natijada daryo suvi sifati yaxshilana boshladi. To‘rtko‘l, Ellikqal’a, Beruniy tumanlarining jami 100 ming gektar sug‘oriladigan maydonlarning meliorativ holati yaxshilanishiga hamda sizot suvlarning hududdan beto‘xtov chiqib ketishiga zamin yaratildi.
Loyiha asosida mazkur kollektorning 100 kilometri rekonstruksiya qilindi hamda eni 40 metr, chuqurligi 3 metr, suv sarfi sekundiga 25 metr kub bo‘lgan “Aqchadaryo” kollektori qurildi. “Aqchadaryo” kollektori Sirdaryoning eski irmog‘i Janadaryoning qurib qolgan o‘zaniga quyiladi. Janadaryo esa Sharqiy Orol (yoki Katta Orol) qismiga suvni olib ketadi. Kollektorni qurish natijasida yangi vetlandlar paydo bo‘lishi va atrof-muhit ekotizimi yaxshilanishiga imkon yaratildi. Kollektor ishga tushgandan keyin yer osti zax suvlari kamaydi, tuproqning tuzliligi 2006-yilga nisbatan ancha pasaydi. Lekin kuzgi-bahorgi sho‘r yuvish va vegitatsiya davrida kollektorda suv sarfi sekundiga 40—50 metr kubgacha, ya’ni ikki barobarga ko‘tarilib ketadi. Suv ko‘tarilishi oqibatida “Nukus – Uchquduq” avtoyo‘lining 199—200 kilometrida kollektor dambalarining ko‘p joylari buzilgan. Chuqurqoq qishlog‘i hududi va Sarixo‘ja qabristoni kollektor sathidan 1,5 metr pastda joylashgani tufayli filtratsiya suvlari ostida qolib ketgan. Kollektor suvi Orolning qurigan qismiga quyilayaptimi, yo‘qmi uni bilishning iloji yo‘q. Chunki kollektorning quyi qismida suvlar yanada yoyilib ketib, botqoqlikka aylangan. Texnika ham, odam ham bu botqoqliklardan o‘ta olmaydi. Faqat vertolyot yoki samolyot orqali uchib o‘tib, ko‘rishi mumkin.
Abilay Maxanov mahalliy aholi nomidan Sarixo‘ja qabristonini suvdan qutqarish bo‘yicha ko‘p joylarga murojaat qilib kelmoqda. U suvni qochirish bo‘yicha o‘zi ham ba’zi fikrlarni aytmoqda. Unga ko‘ra, Sarixo‘ja qabristonidan g‘arbda yarim kilometrlar nariroqda eski daryo o‘zani, ya’ni chuqur soy bor. Kollektor suvini shu tomonga oqizish kerak. O‘zan esa suvni Orol dengizi tomon tortib ketadi.
Lekin Qoraqalpog‘iston Respublikasi Suv xo‘jaligi vazirligi huzuridagi meliorativ ekspeditsiyasi boshlig‘i Satmurat Qalmuratov bu fikrni qo‘llab-quvvatlamaydi. Uning aytishicha, Janadaryoning eski o‘zanida tabiiy qum uyumlari hosil bo‘lgan. Oqqan suvlar shu to‘siqlardan o‘ta olmay ortga qaytib keladi va suv yana yoyilib ketadi. Xullas, suvni Janadaryoning quyi qismi tortib olib keta olmaydi.
Izoh (0)