Қорақалпоғистон Республикаси Элликқалъа туманига қарашли Чуқурқоқ овули фуқаролари ва шу ҳудудда чорвачилик билан шуғулланувчи чўпонлар бир неча йиллардан буён яйловларни сув босиб кетаётганидан азият чекмоқда, деб хабар беради ЎзА.
Маълум бўлишича, бу сувлар 2004—2013 йилларда Жаҳон банкининг молиявий кўмагида «Ўзбекистон дренаж лойиҳаси» асосида қурилган «Ақчадарё» магистрал коллектори сувлари. «Ақчадарё»ни маҳаллий аҳоли «Хитойқазган» ёки «Хитойжарган» деб ҳам номлайди.
Қорақалпоғистон Республикаси Бош жанубий магистрал дренаж коллектори «Ақчадарё» дунёдаги энг узун коллектор саналади. Унинг узунлиги 193,8 километр ва секундига 30—35 кубометр сув ўтказади.
Ушбу коллектор 2004—2013 йилларда Жаҳон банки томонидан «Ўзбекистон дренаж лойиҳаси» асосида қурилган. Лойиҳа асосида 241,93 километр магистрал коллекторлар ва 1903,4 километр хўжаликлараро коллекторлар тизимида қайта реконструкция ва таъмирлаш-тиклаш ишлари амалга оширилган.
Қорақалпоғистон Республикасининг жанубий туманлари (Тўрткўл, Элликқалъа, Беруний) ҳамда Тахтакўпир туманининг жами 100 минг гектар суғориладиган майдонларининг зах сувларини ҳудуддан олиб чиқиб кетувчи «Ақчадарё» коллектори сувлари Жанадарёнинг (Жанадарё – Амударёнинг эски ирмоғи) эски ўзани орқали Орол денгизининг қуриган жойига (Катта Оролга) чиқариб ташланиши мўлжалланган.
Ушбу коллектор қуриб битказилгани Қорақалпоғистонда яшовчи халқнинг тоза ичимлик суви билан таъминланишига замин яратди. Чунки ундан аввал Тўрткўл, Элликқалъа, Беруний туманлари ҳудудларидаги 100 минг гектар пахта, шоли, буғдой ва бошқа экин майдонларидан чиққан сувлар Амударёга ташланиб турган.
Ҳукумат ушбу нохуш ҳолатнинг олдини олиш учун ана шу коллекторни қазиш лойиҳасига қўл урган. Натижада дарё суви сифати яхшилана бошлади. Тўрткўл, Элликқалъа, Беруний туманларининг жами 100 минг гектар суғориладиган майдонларнинг мелиоратив ҳолати яхшиланишига ҳамда сизот сувларнинг ҳудуддан бетўхтов чиқиб кетишига замин яратилди.
Лойиҳа асосида мазкур коллекторнинг 100 километри реконструкция қилинди ҳамда эни 40 метр, чуқурлиги 3 метр, сув сарфи секундига 25 метр куб бўлган «Ақчадарё» коллектори қурилди. «Ақчадарё» коллектори Сирдарёнинг эски ирмоғи Жанадарёнинг қуриб қолган ўзанига қуйилади. Жанадарё эса Шарқий Орол (ёки Катта Орол) қисмига сувни олиб кетади. Коллекторни қуриш натижасида янги ветландлар пайдо бўлиши ва атроф-муҳит экотизими яхшиланишига имкон яратилди. Коллектор ишга тушгандан кейин ер ости зах сувлари камайди, тупроқнинг тузлилиги 2006 йилга нисбатан анча пасайди. Лекин кузги-баҳорги шўр ювиш ва вегитация даврида коллекторда сув сарфи секундига 40—50 метр кубгача, яъни икки баробарга кўтарилиб кетади. Сув кўтарилиши оқибатида «Нукус – Учқудуқ» автойўлининг 199—200 километрида коллектор дамбаларининг кўп жойлари бузилган. Чуқурқоқ қишлоғи ҳудуди ва Сарихўжа қабристони коллектор сатҳидан 1,5 метр пастда жойлашгани туфайли филтрация сувлари остида қолиб кетган. Коллектор суви Оролнинг қуриган қисмига қуйилаяптими, йўқми уни билишнинг иложи йўқ. Чунки коллекторнинг қуйи қисмида сувлар янада ёйилиб кетиб, ботқоқликка айланган. Техника ҳам, одам ҳам бу ботқоқликлардан ўта олмайди. Фақат вертолёт ёки самолёт орқали учиб ўтиб, кўриши мумкин.
Абилай Маханов маҳаллий аҳоли номидан Сарихўжа қабристонини сувдан қутқариш бўйича кўп жойларга мурожаат қилиб келмоқда. У сувни қочириш бўйича ўзи ҳам баъзи фикрларни айтмоқда. Унга кўра, Сарихўжа қабристонидан ғарбда ярим километрлар нарироқда эски дарё ўзани, яъни чуқур сой бор. Коллектор сувини шу томонга оқизиш керак. Ўзан эса сувни Орол денгизи томон тортиб кетади.
Лекин Қорақалпоғистон Республикаси Сув хўжалиги вазирлиги ҳузуридаги мелиоратив экспедицияси бошлиғи Сатмурат Қалмуратов бу фикрни қўллаб-қувватламайди. Унинг айтишича, Жанадарёнинг эски ўзанида табиий қум уюмлари ҳосил бўлган. Оққан сувлар шу тўсиқлардан ўта олмай ортга қайтиб келади ва сув яна ёйилиб кетади. Хуллас, сувни Жанадарёнинг қуйи қисми тортиб олиб кета олмайди.
Изоҳ (0)